Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, tổ chức Công đoàn Việt Nam giữ vai trò quan trọng trong việc đại diện, bảo vệ quyền lợi người lao động. Với lịch sử hơn 90 năm hình thành và phát triển, Công đoàn đã trở thành tổ chức chính trị - xã hội rộng lớn, bao phủ từ cấp cơ sở đến Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam. Đặc biệt, Công đoàn Viên chức Việt Nam (CĐVC) được thành lập từ năm 1994, hiện quản lý trên 82 ngàn đoàn viên trực tiếp và hơn 200 ngàn đoàn viên gián tiếp qua các công đoàn cấp tỉnh, thành phố.

Tài chính công đoàn là điều kiện tiên quyết để duy trì và phát triển hoạt động công đoàn, trong đó kế toán thu, chi tài chính công đoàn đóng vai trò trung tâm trong quản lý nguồn lực tài chính. Tuy nhiên, hệ thống kế toán hiện nay còn tồn tại nhiều hạn chế như chế độ kế toán chưa cập nhật kịp thời, phân cấp tài chính chưa phù hợp, và việc ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng kế toán thu, chi tài chính công đoàn tại Công đoàn Viên chức Việt Nam năm 2020, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công đoàn trong bối cảnh hội nhập quốc tế và chuyển đổi số. Nghiên cứu có phạm vi không gian từ cấp công đoàn ngành trung ương đến công đoàn cơ sở, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo tài chính, chứng từ kế toán và số liệu quyết toán. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần nâng cao tính minh bạch, hiệu quả sử dụng nguồn tài chính công đoàn, đồng thời hỗ trợ công tác lãnh đạo, điều hành tài chính công đoàn trong thời kỳ mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết tài chính công đoàn và lý thuyết kế toán hành chính sự nghiệp. Lý thuyết tài chính công đoàn làm rõ bản chất, chức năng và các quan hệ kinh tế trong quản lý tài chính công đoàn, bao gồm các nguồn thu như đoàn phí, kinh phí công đoàn, ngân sách nhà nước hỗ trợ và các khoản thu khác. Lý thuyết kế toán hành chính sự nghiệp cung cấp cơ sở pháp lý và kỹ thuật cho việc ghi chép, phản ánh các nghiệp vụ kế toán thu, chi tài chính công đoàn theo Thông tư 107/2017 của Bộ Tài chính.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm:

  • Tài chính công đoàn: hệ thống các quan hệ kinh tế và quỹ tiền tệ phục vụ hoạt động công đoàn.
  • Kế toán thu, chi tài chính công đoàn: quá trình ghi chép, phản ánh các khoản thu, chi theo quy định pháp luật và chế độ kế toán hành chính sự nghiệp.
  • Chu trình tài chính công đoàn: bao gồm lập dự toán, thực hiện dự toán và quyết toán tài chính công đoàn.
  • Phân cấp quản lý tài chính công đoàn: hệ thống tổ chức và phân quyền quản lý tài chính từ cấp trung ương đến cơ sở.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử kết hợp tư duy khoa học logic. Dữ liệu nghiên cứu chủ yếu là số liệu thứ cấp thu thập từ các chứng từ kế toán, sổ sách, báo cáo tài chính và quyết toán tài chính của Công đoàn Viên chức Việt Nam năm 2020. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các cấp công đoàn từ trung ương đến cơ sở trong hệ thống CĐVC.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Phân tích thống kê: xử lý số liệu thu, chi tài chính công đoàn qua các năm 2018-2020 để đánh giá xu hướng và hiệu quả sử dụng nguồn tài chính.
  • Phân tích tổng hợp, so sánh: so sánh thực trạng kế toán thu, chi với các quy định pháp luật và các nghiên cứu tương tự trong ngành.
  • Phân tích định tính: đánh giá các hạn chế, nguyên nhân và tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến công tác kế toán tài chính công đoàn.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm 2020, tập trung khảo sát, thu thập và xử lý số liệu kế toán thu, chi tài chính công đoàn tại các đơn vị thuộc Công đoàn Viên chức Việt Nam.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn thu tài chính công đoàn ổn định nhưng chưa tối ưu
    Nguồn thu chính gồm đoàn phí công đoàn (1% tiền lương) và kinh phí công đoàn (2% quỹ tiền lương đóng bảo hiểm xã hội). Năm 2020, tổng số đoàn viên công đoàn là trên 82 ngàn người, với tổng nguồn thu đạt khoảng 150 tỷ đồng. Tuy nhiên, tỷ lệ thu thực tế so với dự toán chỉ đạt khoảng 85%, do một số đơn vị chưa thực hiện đầy đủ nghĩa vụ đóng góp.

  2. Chi tài chính công đoàn tập trung vào hoạt động phong trào và chi lương cán bộ
    Chi hoạt động phong trào chiếm khoảng 60% tổng chi, chi lương và phụ cấp cán bộ công đoàn chiếm 30%, còn lại là chi quản lý hành chính. So với năm 2018 và 2019, tỷ trọng chi cho hoạt động phong trào tăng 5%, thể hiện sự ưu tiên phát triển phong trào công đoàn cơ sở.

  3. Hệ thống kế toán thu, chi tài chính công đoàn còn nhiều hạn chế
    Việc áp dụng chế độ kế toán theo Thông tư 107/2017 chưa đồng bộ tại các cấp công đoàn. Một số đơn vị còn sử dụng chứng từ kế toán chưa đầy đủ, việc ghi chép sổ sách chưa kịp thời và chính xác. Công nghệ thông tin trong quản lý kế toán chưa được ứng dụng rộng rãi, dẫn đến hiệu quả quản lý tài chính chưa cao.

  4. Phân cấp quản lý tài chính chưa phù hợp với thực tế
    Việc phân cấp thu, chi tài chính công đoàn còn cứng nhắc, chưa linh hoạt theo đặc thù từng đơn vị. Một số công đoàn cơ sở gặp khó khăn trong việc cân đối nguồn thu, chi, dẫn đến thiếu hụt tài chính cục bộ. Tỷ lệ phân phối kinh phí công đoàn giữa các cấp chưa phản ánh đúng nhu cầu thực tế, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên xuất phát từ việc chế độ kế toán tài chính công đoàn chưa được cập nhật kịp thời theo các quy định mới của Nhà nước và Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam. So với các nghiên cứu trước đây về quản lý tài chính công đoàn tại Tổng Liên đoàn và Liên đoàn Lao động các tỉnh, kết quả nghiên cứu tại Công đoàn Viên chức Việt Nam cho thấy mức độ áp dụng công nghệ thông tin và tính minh bạch tài chính còn thấp hơn, do đặc thù tổ chức và quy mô hoạt động.

Việc phân bổ nguồn thu, chi tài chính công đoàn chưa tối ưu làm giảm hiệu quả sử dụng nguồn lực, ảnh hưởng đến khả năng bảo vệ quyền lợi người lao động và phát triển phong trào công đoàn. Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy nhu cầu cấp thiết trong việc hoàn thiện hệ thống kế toán thu, chi tài chính công đoàn, đặc biệt là nâng cao năng lực kế toán, ứng dụng công nghệ thông tin và điều chỉnh chính sách phân cấp tài chính.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thu, chi tài chính công đoàn qua các năm 2018-2020, bảng so sánh tỷ lệ phân bổ kinh phí giữa các cấp công đoàn, và biểu đồ tròn phân bổ chi tiêu theo nhóm nội dung chi.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện chế độ kế toán thu, chi tài chính công đoàn
    Cập nhật và ban hành các quy định kế toán phù hợp với Thông tư 107/2017 và các văn bản pháp luật mới, đảm bảo tính đồng bộ và minh bạch trong ghi chép, phản ánh các nghiệp vụ tài chính công đoàn. Thời gian thực hiện: 2023-2024. Chủ thể: Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam phối hợp Bộ Tài chính.

  2. Nâng cao năng lực kế toán và ứng dụng công nghệ thông tin
    Tổ chức đào tạo chuyên sâu cho cán bộ kế toán công đoàn các cấp về nghiệp vụ kế toán hành chính sự nghiệp và sử dụng phần mềm kế toán hiện đại. Triển khai áp dụng hệ thống quản lý tài chính công đoàn điện tử để tăng cường hiệu quả quản lý. Thời gian: 2023-2025. Chủ thể: Công đoàn Viên chức Việt Nam, các công đoàn cấp tỉnh.

  3. Điều chỉnh chính sách phân cấp quản lý tài chính công đoàn
    Rà soát, điều chỉnh tỷ lệ phân phối kinh phí công đoàn giữa các cấp, đảm bảo phù hợp với quy mô, đặc thù hoạt động và nhu cầu thực tế của từng đơn vị. Tăng cường phân cấp cho công đoàn cơ sở nhằm nâng cao tính chủ động trong quản lý tài chính. Thời gian: 2023-2024. Chủ thể: Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam.

  4. Tăng cường kiểm tra, giám sát và công khai tài chính công đoàn
    Thiết lập hệ thống kiểm tra, giám sát chặt chẽ việc thu, chi tài chính công đoàn, đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật và nguyên tắc quản lý tài chính công đoàn. Đẩy mạnh công khai, minh bạch tài chính công đoàn để nâng cao niềm tin của đoàn viên và các bên liên quan. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Công đoàn các cấp, Ban Tài chính Tổng Liên đoàn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý công đoàn các cấp
    Giúp hiểu rõ về cơ chế tài chính công đoàn, nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, từ đó xây dựng chính sách phù hợp với thực tiễn hoạt động.

  2. Cán bộ kế toán công đoàn
    Cung cấp kiến thức chuyên sâu về kế toán thu, chi tài chính công đoàn, hướng dẫn áp dụng chế độ kế toán hành chính sự nghiệp và các nghiệp vụ kế toán đặc thù.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kế toán, quản lý công
    Là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu về tài chính công đoàn, kế toán hành chính sự nghiệp và quản lý tài chính công.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về lao động và tài chính
    Hỗ trợ trong việc xây dựng, hoàn thiện chính sách, pháp luật liên quan đến tài chính công đoàn và quản lý tài chính công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kế toán thu, chi tài chính công đoàn có điểm gì khác biệt so với kế toán doanh nghiệp?
    Kế toán công đoàn áp dụng chế độ kế toán hành chính sự nghiệp, tập trung vào quản lý nguồn thu, chi theo dự toán, không nhằm mục tiêu lợi nhuận, khác với kế toán doanh nghiệp theo chuẩn mực kế toán thương mại.

  2. Nguồn thu chính của tài chính công đoàn là gì?
    Gồm đoàn phí công đoàn (1% tiền lương), kinh phí công đoàn (2% quỹ tiền lương đóng bảo hiểm xã hội), ngân sách nhà nước hỗ trợ và các khoản thu khác từ hoạt động văn hóa, thể thao, kinh tế công đoàn.

  3. Tại sao cần hoàn thiện hệ thống kế toán thu, chi tài chính công đoàn?
    Để đảm bảo tính minh bạch, chính xác trong quản lý tài chính, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực, đáp ứng yêu cầu hội nhập và chuyển đổi số trong hoạt động công đoàn.

  4. Phân cấp quản lý tài chính công đoàn được thực hiện như thế nào?
    Theo hệ thống 4 cấp công đoàn từ trung ương đến cơ sở, mỗi cấp có quyền và trách nhiệm lập dự toán, thu, chi và quyết toán tài chính công đoàn theo quy định của Tổng Liên đoàn và pháp luật.

  5. Làm thế nào để nâng cao năng lực kế toán công đoàn?
    Thông qua đào tạo chuyên môn, cập nhật chế độ kế toán mới, ứng dụng công nghệ thông tin và xây dựng quy trình nghiệp vụ chuẩn hóa, giúp kế toán công đoàn thực hiện hiệu quả công tác kế toán thu, chi.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng kế toán thu, chi tài chính công đoàn tại Công đoàn Viên chức Việt Nam, với số liệu minh chứng từ năm 2020.
  • Phát hiện các hạn chế về chế độ kế toán, phân cấp quản lý tài chính và ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác kế toán công đoàn.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện chế độ kế toán, nâng cao năng lực kế toán, điều chỉnh phân cấp tài chính và tăng cường kiểm tra, giám sát tài chính công đoàn.
  • Kết quả nghiên cứu góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công đoàn, đáp ứng yêu cầu phát triển tổ chức công đoàn trong thời kỳ hội nhập và chuyển đổi số.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo gồm triển khai đào tạo, áp dụng công nghệ thông tin và hoàn thiện chính sách phân cấp tài chính trong giai đoạn 2023-2025.

Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng cho các nhà quản lý, cán bộ kế toán công đoàn và các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực tài chính công đoàn, góp phần xây dựng tổ chức công đoàn vững mạnh, hiệu quả.