Tổng quan nghiên cứu

Công tác kiểm soát chi ngân sách nhà nước (NSNN) qua Kho bạc Nhà nước (KBNN) đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng nguồn lực tài chính công. Theo số liệu của KBNN, lũy kế vốn giải ngân đầu tư công năm 2018 đến ngày 31/5 đạt hơn 84,1 nghìn tỷ đồng, tương đương 22,7% kế hoạch năm, trong đó vốn Chính phủ giao đạt 22,7% kế hoạch, còn vốn thu để lại đạt 44,5%. Về chi thường xuyên, hệ thống KBNN đã kiểm soát và thanh toán hơn 297,4 nghìn tỷ đồng, đạt 30,5% dự toán chi thường xuyên qua KBNN. Qua công tác kiểm soát, KBNN đã từ chối thanh toán khoảng 4.362 khoản chi với tổng số tiền 18 tỷ đồng do chưa đủ thủ tục hoặc điều kiện chi ngân sách.

Tuy nhiên, công tác kiểm soát chi NSNN qua KBNN tại một số địa phương như huyện Vĩnh Thạnh vẫn còn nhiều hạn chế, như hiệu quả chi đầu tư thấp, chi thường xuyên phải bổ sung dự toán nhiều lần, chi chuyển nguồn kéo dài, gây khó khăn trong việc đảm bảo giải ngân đúng quy định và hiệu quả. Trên cơ sở đó, luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác kiểm soát chi NSNN qua KBNN Vĩnh Thạnh trong giai đoạn 2014-2018 nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, đảm bảo cân đối ngân sách và thực hiện tốt các nhiệm vụ kinh tế - xã hội.

Mục tiêu nghiên cứu gồm hệ thống hóa lý luận về kiểm soát chi NSNN qua KBNN, phân tích thực trạng công tác kiểm soát chi tại KBNN Vĩnh Thạnh, chỉ ra những hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp thiết thực. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động kiểm soát chi NSNN qua KBNN Vĩnh Thạnh trong giai đoạn 2014-2018. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ cải cách tài chính công, hiện đại hóa công tác quản lý ngân sách nhà nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, kiểm soát chi ngân sách nhà nước và quản lý rủi ro trong kiểm soát chi NSNN. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết quản lý tài chính công: Nhấn mạnh vai trò của NSNN trong điều tiết vĩ mô nền kinh tế, phân phối nguồn lực công bằng và hiệu quả, đồng thời đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm trong quản lý tài chính công.

  • Mô hình kiểm soát chi ngân sách nhà nước qua Kho bạc Nhà nước: Bao gồm các nguyên tắc, quy trình và công cụ kiểm soát chi NSNN, như kiểm soát dự toán, kiểm soát hồ sơ chứng từ, kiểm soát thanh toán và quản lý rủi ro trong chi tiêu ngân sách.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển, dự toán ngân sách, kiểm soát chi NSNN, Kho bạc Nhà nước, và các nhân tố ảnh hưởng đến công tác kiểm soát chi như tổ chức bộ máy, chất lượng cán bộ, công nghệ thông tin, và ý thức chấp hành của đơn vị sử dụng ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu chi NSNN qua KBNN Vĩnh Thạnh giai đoạn 2014-2018, báo cáo kiểm soát chi, hồ sơ chứng từ, văn bản pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách và kiểm soát chi NSNN.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê số liệu chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển, so sánh biến động qua các năm; phân tích định tính về tổ chức bộ máy, quy trình kiểm soát, nhân tố ảnh hưởng; đối chiếu với các quy định pháp luật và các nghiên cứu trước đó.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Tập trung nghiên cứu toàn bộ hoạt động kiểm soát chi NSNN qua KBNN Vĩnh Thạnh trong giai đoạn 2014-2018, bao gồm 12 cán bộ công chức trực tiếp tham gia kiểm soát chi, các đơn vị sử dụng ngân sách trên địa bàn huyện.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu trong năm 2018, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện trong giai đoạn tiếp theo đến năm 2025.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, khoa học, kết hợp số liệu thực tế và phân tích chuyên sâu để đưa ra các kết luận và đề xuất phù hợp với điều kiện thực tiễn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình chi thường xuyên NSNN qua KBNN Vĩnh Thạnh giai đoạn 2014-2018: Tổng chi thường xuyên tăng đều qua các năm, từ 279.211 triệu đồng năm 2014 lên 295.042 triệu đồng năm 2017, tăng 6% trong 3 năm. Nguyên nhân chủ yếu do biến động mức lương tối thiểu và thay đổi chế độ, định mức chi tiêu.

  2. Tình hình chi đầu tư phát triển qua KBNN Vĩnh Thạnh: Chi đầu tư có sự biến động nhưng chưa tập trung, dẫn đến hiệu quả đầu tư thấp và lãng phí nguồn lực. Việc giải ngân vốn đầu tư công đạt khoảng 22,7% kế hoạch năm 2018, thấp hơn so với yêu cầu đề ra.

  3. Kết quả kiểm soát chi NSNN qua KBNN Vĩnh Thạnh: Hệ thống KBNN đã từ chối thanh toán khoảng 4.362 khoản chi không đủ điều kiện với tổng số tiền 18 tỷ đồng, trong đó chi đầu tư chiếm 812 khoản, chi thường xuyên 3.550 khoản. Việc từ chối thanh toán giúp hạn chế thất thoát và nâng cao tính minh bạch trong quản lý ngân sách.

  4. Nhân tố ảnh hưởng đến công tác kiểm soát chi: Tổ chức bộ máy KBNN Vĩnh Thạnh đã được tinh gọn, giảm cấp tổ, tăng số lượng giao dịch viên từ 7 lên 8 người, nâng cao năng lực kiểm soát. Tuy nhiên, cán bộ kiểm soát phải đảm nhiệm song song cả chi thường xuyên và đầu tư, gây áp lực công việc. Ý thức chấp hành của các đơn vị sử dụng ngân sách còn hạn chế, dẫn đến hồ sơ chứng từ chưa đầy đủ, gây chậm trễ trong kiểm soát.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác kiểm soát chi NSNN qua KBNN Vĩnh Thạnh đã đạt được những tiến bộ nhất định, thể hiện qua việc tăng cường kiểm soát hồ sơ, từ chối thanh toán các khoản chi không hợp lệ, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách. Sự tăng trưởng chi thường xuyên phù hợp với lộ trình cải cách tiền lương và điều chỉnh chế độ chi tiêu, phản ánh sự điều chỉnh chính sách tài chính phù hợp với thực tế.

Tuy nhiên, chi đầu tư phát triển còn dàn trải, chưa tập trung, dẫn đến hiệu quả đầu tư thấp, tương tự với các nghiên cứu trong ngành tài chính công cho thấy việc phân bổ vốn đầu tư công cần được quản lý chặt chẽ hơn để tránh lãng phí. Áp lực công việc đối với cán bộ kiểm soát do phải thực hiện đồng thời nhiều nhiệm vụ cũng là nguyên nhân làm giảm hiệu quả kiểm soát.

Việc từ chối thanh toán các khoản chi không đủ điều kiện với tổng số tiền 18 tỷ đồng là minh chứng cho sự nghiêm túc trong công tác kiểm soát, đồng thời cũng phản ánh những tồn tại trong việc chuẩn bị hồ sơ, chứng từ của các đơn vị sử dụng ngân sách. So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với xu hướng tăng cường kiểm soát chi NSNN qua KBNN nhằm nâng cao tính minh bạch và hiệu quả tài chính công.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện biến động chi thường xuyên và chi đầu tư qua các năm, bảng tổng hợp số khoản chi bị từ chối thanh toán theo từng loại chi, giúp minh họa rõ nét hơn về thực trạng và hiệu quả kiểm soát chi.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện tổ chức bộ máy và nâng cao năng lực cán bộ kiểm soát

    • Tăng cường đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ kiểm soát chi NSNN cho cán bộ KBNN Vĩnh Thạnh.
    • Phân công rõ ràng, tránh chồng chéo nhiệm vụ giữa kiểm soát chi thường xuyên và đầu tư.
    • Thời gian thực hiện: 2024-2025.
    • Chủ thể thực hiện: KBNN cấp tỉnh phối hợp với KBNN Vĩnh Thạnh.

  2. Ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại trong kiểm soát chi

    • Triển khai phần mềm quản lý hồ sơ, chứng từ điện tử, tự động hóa quy trình kiểm soát chi.
    • Tăng cường kết nối dữ liệu giữa KBNN và các đơn vị sử dụng ngân sách để giảm thiểu sai sót và gian lận.
    • Thời gian thực hiện: 2024-2026.
    • Chủ thể thực hiện: KBNN Trung ương và KBNN Vĩnh Thạnh.

  3. Hoàn thiện quy trình, nội dung kiểm soát chi ngân sách

    • Rà soát, cập nhật các quy định, tiêu chuẩn chi NSNN phù hợp với thực tế địa phương.
    • Đơn giản hóa thủ tục hành chính nhưng vẫn đảm bảo tính chặt chẽ, minh bạch.
    • Thời gian thực hiện: 2024-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Bộ Tài chính, KBNN Vĩnh Thạnh.

  4. Nâng cao ý thức chấp hành của các đơn vị sử dụng ngân sách

    • Tổ chức tập huấn, hướng dẫn về quy trình, chế độ chi tiêu ngân sách cho các đơn vị.
    • Tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý nghiêm các vi phạm trong chi tiêu ngân sách.
    • Thời gian thực hiện: liên tục từ 2024.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện Vĩnh Thạnh, Phòng Tài chính – Kế hoạch, KBNN Vĩnh Thạnh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức Kho bạc Nhà nước

    • Nâng cao hiểu biết về quy trình, nguyên tắc và thực tiễn kiểm soát chi NSNN.
    • Áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát chi tại địa phương.

  2. Lãnh đạo và chuyên viên Phòng Tài chính – Kế hoạch các cấp

    • Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm trong quản lý dự toán và phối hợp với KBNN trong kiểm soát chi.
    • Sử dụng kết quả nghiên cứu để cải thiện công tác phân bổ và giám sát ngân sách.

  3. Các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước

    • Nắm bắt quy trình, yêu cầu về hồ sơ chứng từ để đảm bảo chi tiêu đúng quy định, tránh bị từ chối thanh toán.
    • Tăng cường ý thức chấp hành pháp luật về ngân sách.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Kế toán, Tài chính công

    • Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về kiểm soát chi NSNN qua KBNN.
    • Phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến quản lý tài chính công và cải cách hành chính.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát chi ngân sách nhà nước qua Kho bạc Nhà nước là gì?
    Kiểm soát chi NSNN qua KBNN là quá trình kiểm tra, giám sát các khoản chi ngân sách theo quy định pháp luật, đảm bảo chi đúng mục đích, đối tượng, định mức và hiệu quả. Ví dụ, KBNN từ chối thanh toán các khoản chi không đủ hồ sơ hoặc sai quy định nhằm ngăn ngừa thất thoát.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát chi NSNN?
    Bao gồm tổ chức bộ máy KBNN, chất lượng cán bộ kiểm soát, công nghệ thông tin, ý thức chấp hành của đơn vị sử dụng ngân sách và quy trình kiểm soát. Ví dụ, việc tinh gọn bộ máy và đào tạo cán bộ giúp nâng cao hiệu quả kiểm soát.

  3. Tại sao chi đầu tư phát triển qua KBNN Vĩnh Thạnh còn dàn trải và hiệu quả thấp?
    Do việc phân bổ vốn chưa tập trung, quy trình giải ngân còn phức tạp, và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan. Điều này dẫn đến lãng phí nguồn lực và chậm tiến độ dự án.

  4. Làm thế nào để nâng cao ý thức chấp hành của các đơn vị sử dụng ngân sách?
    Thông qua tập huấn, hướng dẫn quy trình, chế độ chi tiêu, đồng thời tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm. Ví dụ, các đơn vị được hướng dẫn chuẩn bị hồ sơ đầy đủ giúp giảm tỷ lệ từ chối thanh toán.

  5. Công nghệ thông tin đóng vai trò gì trong kiểm soát chi NSNN?
    Công nghệ giúp tự động hóa quy trình kiểm soát, giảm sai sót, tăng tính minh bạch và rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ. Ví dụ, phần mềm quản lý hồ sơ điện tử giúp cán bộ kiểm soát nhanh chóng đối chiếu và phê duyệt các khoản chi.

Kết luận

  • Công tác kiểm soát chi NSNN qua KBNN Vĩnh Thạnh giai đoạn 2014-2018 đã đạt được những kết quả tích cực, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.
  • Tình hình chi thường xuyên tăng đều, chi đầu tư phát triển còn dàn trải, hiệu quả chưa cao, cần tập trung cải thiện.
  • Các nhân tố như tổ chức bộ máy, chất lượng cán bộ, công nghệ thông tin và ý thức chấp hành của đơn vị sử dụng ngân sách ảnh hưởng lớn đến hiệu quả kiểm soát chi.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện tổ chức, ứng dụng công nghệ, hoàn thiện quy trình và nâng cao ý thức chấp hành nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát chi NSNN.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2024-2026 để đáp ứng yêu cầu cải cách tài chính công và hiện đại hóa quản lý ngân sách.

Luận văn kêu gọi các cơ quan quản lý, KBNN và các đơn vị sử dụng ngân sách phối hợp chặt chẽ, thực hiện nghiêm túc các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát chi ngân sách nhà nước, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.