## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết 29-NQ/TW (2013) của Đảng Cộng sản Việt Nam, việc chuyển đổi phương pháp dạy học từ truyền thống sang phát triển năng lực và phẩm chất người học trở thành yêu cầu cấp thiết. Môn Toán lớp 9, với vai trò là cầu nối giữa bậc tiểu học và trung học phổ thông, đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề và vận dụng toán học vào thực tiễn. Tuy nhiên, thực trạng dạy học Toán hiện nay còn nhiều hạn chế, đặc biệt là việc tổ chức hoạt động trải nghiệm (HĐTN) chưa được quan tâm đúng mức.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm thiết kế và tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán lớp 9, giúp học sinh (HS) phát triển năng lực thực hành, vận dụng kiến thức vào cuộc sống, nâng cao chất lượng học tập. Nghiên cứu tập trung vào các trường trung học cơ sở (THCS) tại huyện Giao Thủy, tỉnh Nam Định trong năm học 2018-2019, với đối tượng là HS lớp 9 và giáo viên (GV) dạy Toán.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp giải pháp thiết kế HĐTN phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý HS lớp 9, góp phần đổi mới phương pháp dạy học Toán theo hướng phát triển năng lực, đồng thời hỗ trợ GV nâng cao hiệu quả giảng dạy và tạo môi trường học tập tích cực, sáng tạo cho HS.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết học qua trải nghiệm của David A. Kolb**: Học tập là quá trình tạo ra kiến thức thông qua chuyển hóa kinh nghiệm, gồm bốn giai đoạn: trải nghiệm cụ thể, quan sát phản chiếu, khái quát hóa trừu tượng và thử nghiệm tích cực. Chu trình này nhấn mạnh vai trò của trải nghiệm trong phát triển năng lực học sinh.

- **Quan điểm giáo dục Montessori**: Trẻ học thông qua tương tác trực tiếp với môi trường, kết hợp hoạt động trí óc và đôi tay để phát triển toàn diện. Trải nghiệm là quá trình chủ thể tham gia tích cực, tạo ra sản phẩm và cảm xúc gắn liền với cuộc sống.

- **Phương pháp dạy học dự án (DHTDA)**: Tổ chức dạy học qua các dự án thực hành phức hợp, kết hợp lý thuyết và thực hành, phát huy tính tự lực, sáng tạo và hợp tác của HS.

- **Các phương pháp tổ chức HĐTN**: Giải quyết vấn đề, sắm vai, làm việc nhóm, dạy học dự án. Các phương pháp này phát huy vai trò chủ động, sáng tạo của HS trong quá trình học tập.

- **Khái niệm chuyên ngành**: Hoạt động trải nghiệm (HĐTN), năng lực giải quyết vấn đề (NL GQVĐ), dạy học theo dự án (DHTDA), phương pháp sắm vai, phương pháp làm việc nhóm.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Thu thập từ khảo sát thực trạng tại 3 trường THCS (Giao Tân, Giao Hương, Ngô Đồng) với 24 GV và 120 HS lớp 9; tài liệu lý luận, sách giáo khoa Toán lớp 9; quan sát, phỏng vấn và thực nghiệm sư phạm.

- **Phương pháp phân tích**: Phân tích định lượng số liệu khảo sát bằng thống kê mô tả; phân tích định tính qua phỏng vấn và quan sát; đánh giá hiệu quả thực nghiệm sư phạm.

- **Timeline nghiên cứu**: Nghiên cứu lý luận và khảo sát thực trạng trong học kỳ I năm học 2018-2019; thiết kế và tổ chức HĐTN trong học kỳ II; thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả trong tháng 5-6/2019.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Nhận thức và quan tâm của GV về HĐTN**: 75% GV hiểu biết về HĐTN, trong đó 25% hiểu đầy đủ; 58,4% GV cho rằng tổ chức HĐTN rất cần thiết hoặc cần thiết; 52,5% GV quan tâm đến việc tổ chức HĐTN. Tuy nhiên, 50% GV chưa từng hoặc rất ít khi tổ chức HĐTN trong dạy học Toán.

- **Khó khăn trong tổ chức HĐTN**: 75% GV gặp khó khăn về thời gian do khối lượng nội dung Toán 9 nhiều; 75% GV lúng túng trong thiết kế nội dung và phương pháp tổ chức; 75% GV gặp khó khăn do chất lượng HS không đồng đều trong lớp; 75% GV thiếu phương tiện, thiết bị hỗ trợ.

- **Khả năng lựa chọn hình thức tổ chức HĐTN**: 70% GV thuận lợi với tổ chức HĐ ngoại khóa Toán; 50% thuận lợi với tổ chức thực hành vận dụng Toán; gần 80% gặp khó khăn với dạy học theo dự án.

- **Mức độ quan tâm và tham gia của HS**: 66,6% HS rất hứng thú tham gia HĐTN; 83,3% HS chưa từng hoặc rất ít khi được tham gia HĐTN; 70,8% HS rất ít khi tham gia HĐTN trên lớp; 37% HS thường xuyên hoặc rất thường xuyên quan tâm ứng dụng kiến thức sau mỗi bài học.

### Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mặc dù GV và HS nhận thức được tầm quan trọng của HĐTN trong dạy học Toán lớp 9, việc tổ chức các hoạt động này còn hạn chế do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan. Khối lượng kiến thức lớn, thiếu thời gian, thiếu phương tiện hỗ trợ và kỹ năng thiết kế HĐTN của GV là những rào cản chính. HS có nhu cầu và hứng thú cao với HĐTN nhưng thiếu cơ hội thực hành.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc áp dụng HĐTN giúp phát triển năng lực tư duy, sáng tạo và kỹ năng thực hành cho HS, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục phổ thông. Việc tổ chức HĐTN qua các hình thức như trò chơi, giao lưu ngoại khóa, thực hành vận dụng và dạy học dự án được đánh giá là hiệu quả trong phát triển năng lực HS.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ GV và HS về nhận thức, quan tâm và tham gia HĐTN; bảng tổng hợp các khó khăn của GV; biểu đồ tròn phân bố hình thức tổ chức HĐTN được GV lựa chọn.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng GV** về thiết kế và tổ chức HĐTN, đặc biệt kỹ năng vận dụng các phương pháp như dạy học dự án, làm việc nhóm, sắm vai. Mục tiêu nâng tỷ lệ GV tổ chức HĐTN thường xuyên lên trên 60% trong 2 năm tới. Chủ thể: Sở GD&ĐT, trường THCS.

- **Phát triển và cung cấp phương tiện, thiết bị dạy học trực quan** hỗ trợ HĐTN trong môn Toán, như mô hình hình học, dụng cụ đo đạc, phần mềm hỗ trợ. Mục tiêu trang bị đầy đủ cho 100% lớp học trong 3 năm. Chủ thể: Nhà trường, Sở GD&ĐT.

- **Xây dựng và phổ biến các kế hoạch, kịch bản HĐTN mẫu** phù hợp với nội dung Toán lớp 9 và đặc điểm HS địa phương, giúp GV dễ dàng áp dụng. Mục tiêu hoàn thiện bộ tài liệu trong 1 năm. Chủ thể: Ban chuyên môn trường, Sở GD&ĐT.

- **Tăng cường tổ chức các hoạt động ngoại khóa, dự án học tập** gắn với thực tiễn, tạo môi trường trải nghiệm thực tế cho HS. Mục tiêu tổ chức ít nhất 2 hoạt động ngoại khóa Toán mỗi học kỳ. Chủ thể: Nhà trường, GV bộ môn.

- **Khuyến khích HS tham gia tích cực vào các HĐTN** thông qua các hình thức thi đua, khen thưởng, tạo động lực học tập. Mục tiêu nâng tỷ lệ HS tham gia thường xuyên lên trên 50% trong 2 năm. Chủ thể: GV, Ban giám hiệu.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên Toán THCS**: Nắm bắt phương pháp tổ chức HĐTN, áp dụng vào giảng dạy để nâng cao hiệu quả và phát triển năng lực HS.

- **Cán bộ quản lý giáo dục**: Hiểu rõ thực trạng và giải pháp đổi mới phương pháp dạy học Toán, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ GV.

- **Sinh viên sư phạm Toán**: Học tập lý thuyết và thực tiễn về tổ chức HĐTN, chuẩn bị kỹ năng sư phạm hiện đại.

- **Nhà nghiên cứu giáo dục**: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp và kết quả nghiên cứu về hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán là gì?**  
Hoạt động trải nghiệm là các hoạt động học tập mà HS trực tiếp tham gia, tương tác với đối tượng học tập để hình thành kiến thức, kỹ năng và thái độ, giúp phát triển năng lực thực tiễn và sáng tạo.

2. **Tại sao cần tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán lớp 9?**  
Hoạt động trải nghiệm giúp HS hiểu sâu kiến thức, phát triển tư duy sáng tạo, kỹ năng giải quyết vấn đề và vận dụng toán học vào thực tế, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục.

3. **Những hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm nào phù hợp với môn Toán lớp 9?**  
Các hình thức như trò chơi toán học, giao lưu ngoại khóa, thực hành vận dụng toán học, dạy học theo dự án, làm việc nhóm và sắm vai đều phù hợp và hiệu quả.

4. **Khó khăn chính khi tổ chức hoạt động trải nghiệm là gì?**  
Khó khăn gồm thiếu thời gian do khối lượng kiến thức lớn, thiếu phương tiện hỗ trợ, GV chưa thành thạo kỹ năng thiết kế và tổ chức HĐTN, và sự không đồng đều về năng lực HS.

5. **Làm thế nào để GV nâng cao hiệu quả tổ chức hoạt động trải nghiệm?**  
GV cần được đào tạo bài bản, sử dụng đa dạng phương pháp, chuẩn bị kỹ lưỡng kế hoạch và tài liệu, phối hợp với HS và đồng nghiệp, đồng thời tận dụng các nguồn lực hỗ trợ từ nhà trường và địa phương.

## Kết luận

- Hoạt động trải nghiệm là phương pháp dạy học hiệu quả, giúp HS lớp 9 phát triển năng lực toàn diện, đặc biệt là năng lực giải quyết vấn đề và vận dụng toán học vào thực tiễn.  
- Thực trạng tổ chức HĐTN tại các trường THCS còn nhiều hạn chế do khó khăn về thời gian, phương tiện và kỹ năng GV.  
- Nghiên cứu đã thiết kế và đề xuất các hình thức HĐTN phù hợp với nội dung Toán lớp 9 và đặc điểm HS địa phương.  
- Thực nghiệm sư phạm cho thấy các hoạt động trải nghiệm góp phần nâng cao chất lượng học tập và hứng thú học Toán của HS.  
- Cần triển khai đồng bộ các giải pháp đào tạo GV, phát triển phương tiện, xây dựng kế hoạch và tăng cường hoạt động ngoại khóa để nâng cao hiệu quả tổ chức HĐTN.

**Hành động tiếp theo:** Các trường THCS và Sở GD&ĐT cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và nội dung hoạt động trải nghiệm trong dạy học Toán và các môn học khác.  
**Kêu gọi:** Giáo viên, cán bộ quản lý và nhà nghiên cứu hãy áp dụng và phát triển các phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm để góp phần đổi mới giáo dục phổ thông theo hướng phát triển năng lực học sinh.