## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông, việc phát triển năng lực nhận thức kiến thức cho học sinh trở thành yêu cầu cấp thiết. Theo báo cáo khảo sát tại trường THPT Lục Ngạn 2, có tới 64,3% giáo viên chưa biết đến phương pháp khoa học (PPKH) trong dạy học, chỉ 14,4% giáo viên sử dụng một số phương pháp dạy học tích cực, trong đó có PPKH. Điều này cho thấy sự cần thiết phải nghiên cứu và ứng dụng PPKH nhằm nâng cao hiệu quả dạy học, đặc biệt trong môn Sinh học lớp 12, phần Sinh thái học (STH).

Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng và vận dụng quy trình PPKH trong dạy học STH lớp 12 tại các trường THPT, nhằm phát triển năng lực nhận thức kiến thức cho học sinh. Nghiên cứu được thực hiện tại trường THPT Lục Ngạn 2, tỉnh Bắc Giang, trong năm học 2019-2020. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc nâng cao điểm số kiểm tra kiến thức STH của học sinh, với mức tăng trung bình từ 5,6 lên 7,8 điểm sau khi áp dụng PPKH, đồng thời góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực người học.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Phương pháp khoa học (PPKH):** Là quá trình nghiên cứu có hệ thống, bao gồm các bước quan sát, đặt câu hỏi, xây dựng giả thuyết, kiểm chứng bằng thực nghiệm và công bố kết quả. PPKH giúp học sinh phát triển kỹ năng tự học, tư duy phản biện và năng lực nhận thức kiến thức.
- **Mô hình dạy học theo quy trình PPKH:** Bao gồm 7 bước chính: quan sát và phát hiện vấn đề, đặt câu hỏi, nêu giả thuyết, nghiên cứu tài liệu, thiết kế và tiến hành thực nghiệm, kết luận và viết báo cáo.
- **Khái niệm năng lực nhận thức kiến thức:** Là khả năng tiếp nhận, xử lý, vận dụng kiến thức một cách chủ động và sáng tạo, đặc biệt trong lĩnh vực Sinh thái học, giúp học sinh hiểu và giải thích các mối quan hệ sinh học trong tự nhiên.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu:** Bao gồm tài liệu lý luận về PPKH, chương trình Sinh học lớp 12, kết quả khảo sát thực trạng sử dụng PPKH tại trường THPT Lục Ngạn 2, và dữ liệu điểm kiểm tra của học sinh trước và sau thực nghiệm.
- **Phương pháp phân tích:** Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý số liệu điểm kiểm tra, phân tích phương sai và kiểm định t-test nhằm đánh giá hiệu quả của việc áp dụng PPKH.
- **Timeline nghiên cứu:** Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2019-2020, gồm các giai đoạn: khảo sát thực trạng (tháng 9-10/2019), xây dựng quy trình PPKH (tháng 11-12/2019), thực nghiệm sư phạm (tháng 1-4/2020), phân tích kết quả và hoàn thiện luận văn (tháng 5-6/2020).

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Phát hiện 1:** 64,3% giáo viên chưa biết đến PPKH, 14,4% sử dụng một số phương pháp tích cực, cho thấy mức độ áp dụng PPKH còn thấp.
- **Phát hiện 2:** Điểm trung bình kiểm tra kiến thức STH của học sinh tăng từ 5,6 điểm trước thực nghiệm lên 7,8 điểm sau thực nghiệm, tương đương mức tăng 39,3%.
- **Phát hiện 3:** Tần suất điểm kiểm tra đạt từ 7 điểm trở lên tăng từ 25% lên 60% sau khi áp dụng PPKH.
- **Phát hiện 4:** Học sinh thể hiện sự chủ động trong việc đặt câu hỏi, xây dựng giả thuyết và tiến hành thí nghiệm, nâng cao kỹ năng tự học và tư duy phản biện.

### Thảo luận kết quả

Việc áp dụng PPKH trong dạy học STH đã giúp học sinh phát triển năng lực nhận thức kiến thức một cách rõ rệt. Nguyên nhân chính là do PPKH tạo điều kiện cho học sinh tự khám phá, tự tìm hiểu và vận dụng kiến thức vào thực tiễn, thay vì chỉ tiếp nhận thụ động. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về hiệu quả của dạy học theo quy trình nghiên cứu khoa học trong phát triển năng lực học sinh. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm trung bình trước và sau thực nghiệm, cũng như bảng phân phối tần suất điểm kiểm tra để minh họa sự cải thiện rõ nét.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Đào tạo giáo viên:** Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về PPKH cho giáo viên Sinh học nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng áp dụng phương pháp này trong giảng dạy.
- **Xây dựng tài liệu hướng dẫn:** Phát triển bộ giáo án mẫu và tài liệu tham khảo áp dụng PPKH trong dạy học Sinh thái học lớp 12, giúp giáo viên dễ dàng triển khai.
- **Tăng cường thực nghiệm sư phạm:** Khuyến khích các trường THPT tổ chức thực nghiệm sư phạm có đối chứng để đánh giá hiệu quả PPKH và điều chỉnh phù hợp với điều kiện thực tế.
- **Đổi mới đánh giá:** Áp dụng các hình thức đánh giá năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng thực hành và tư duy phản biện thay cho kiểm tra truyền thống, nhằm phản ánh đúng năng lực học sinh.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên Sinh học THPT:** Nâng cao phương pháp giảng dạy, phát triển năng lực nhận thức cho học sinh.
- **Nhà quản lý giáo dục:** Xây dựng chính sách đào tạo và đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với xu hướng phát triển năng lực.
- **Sinh viên ngành Sư phạm Sinh học:** Học tập và nghiên cứu phương pháp dạy học tích cực, chuẩn bị cho công tác giảng dạy tương lai.
- **Các nhà nghiên cứu giáo dục:** Tham khảo mô hình và kết quả nghiên cứu để phát triển các đề tài liên quan đến đổi mới phương pháp dạy học.

## Câu hỏi thường gặp

1. **PPKH là gì và tại sao quan trọng trong dạy học Sinh học?**  
PPKH là phương pháp khoa học gồm các bước quan sát, đặt câu hỏi, xây dựng giả thuyết, kiểm chứng và kết luận. Nó giúp học sinh phát triển tư duy phản biện và kỹ năng tự học, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục.

2. **Làm thế nào để giáo viên áp dụng PPKH hiệu quả trong lớp học?**  
Giáo viên cần được đào tạo bài bản, xây dựng kế hoạch bài giảng theo quy trình PPKH, tạo điều kiện cho học sinh tham gia thực nghiệm và thảo luận nhóm.

3. **PPKH có phù hợp với tất cả các nội dung Sinh học không?**  
PPKH phù hợp nhất với các nội dung có tính thực nghiệm và khám phá như Sinh thái học, giúp học sinh hiểu sâu và vận dụng kiến thức vào thực tế.

4. **Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy hiệu quả của PPKH như thế nào?**  
Điểm kiểm tra trung bình của học sinh tăng 39,3%, tần suất điểm cao tăng gấp đôi, chứng tỏ PPKH nâng cao hiệu quả học tập rõ rệt.

5. **Có khó khăn gì khi triển khai PPKH trong các trường THPT?**  
Khó khăn gồm thiếu kinh nghiệm của giáo viên, hạn chế về thiết bị thực nghiệm và thói quen dạy học truyền thống. Cần có sự hỗ trợ từ nhà trường và cơ quan quản lý.

## Kết luận

- PPKH là phương pháp dạy học tích cực, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục phát triển năng lực học sinh.  
- Việc áp dụng PPKH trong dạy học Sinh thái học lớp 12 giúp nâng cao năng lực nhận thức kiến thức cho học sinh một cách rõ rệt.  
- Quy trình PPKH được xây dựng phù hợp với nội dung chương trình và điều kiện thực tế tại các trường THPT.  
- Kết quả thực nghiệm sư phạm chứng minh hiệu quả của PPKH qua sự tăng điểm kiểm tra và sự chủ động của học sinh trong học tập.  
- Đề nghị các cơ sở giáo dục và giáo viên tích cực triển khai PPKH, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện phương pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.  

**Hành động tiếp theo:** Đào tạo giáo viên, xây dựng tài liệu hướng dẫn, tổ chức thực nghiệm sư phạm mở rộng và đổi mới phương pháp đánh giá năng lực học sinh.