Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh Việt Nam tiếp tục đẩy mạnh công cuộc đổi mới và hội nhập kinh tế quốc tế, quản lý chi ngân sách nhà nước (NSNN) giữ vai trò then chốt trong việc đảm bảo phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Thành phố Thái Nguyên, một đô thị loại I trực thuộc tỉnh Thái Nguyên, là trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa và giáo dục của vùng trung du miền núi phía Bắc, với dân số khoảng 362.921 người năm 2017 và tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân đạt khoảng 16% trong giai đoạn 2017-2019. Ngân sách nhà nước trên địa bàn thành phố có quy mô lớn, với thu ngân sách năm 2019 đạt khoảng 2.510 tỷ đồng, trong khi chi ngân sách dao động quanh 2.000 tỷ đồng mỗi năm.

Tuy nhiên, công tác quản lý chi NSNN trên địa bàn vẫn còn tồn tại một số hạn chế như dự toán chi chưa sát với thực tế, phân bổ dự toán mang tính hình thức, công tác thanh tra, kiểm tra chưa thường xuyên. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng quản lý chi NSNN tại thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2017-2020, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý chi NSNN trên địa bàn thành phố trong giai đoạn 2017-2019, với số liệu thu thập từ các cơ quan quản lý ngân sách và khảo sát thực tế năm 2020.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý địa phương trong việc hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý chi NSNN, đồng thời góp phần giảm thất thoát, lãng phí, tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong sử dụng ngân sách.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý chi ngân sách nhà nước, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý chi ngân sách nhà nước: Chi NSNN là quá trình phân phối và sử dụng quỹ ngân sách nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước theo các nguyên tắc pháp luật. Quản lý chi NSNN là hoạt động vận dụng các công cụ, phương pháp quản lý để đảm bảo chi tiêu tiết kiệm, hiệu quả, minh bạch và đúng mục đích.

  • Mô hình quản lý ngân sách công: Bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra chi NSNN. Mỗi khâu đều có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo cân đối thu - chi và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

  • Các khái niệm chính:

    • Dự toán chi ngân sách: Kế hoạch phân bổ nguồn lực cho các nhu cầu chi tiêu trong năm tài chính.
    • Chấp hành dự toán: Việc thực hiện các khoản chi theo dự toán đã được phê duyệt.
    • Quyết toán chi ngân sách: Tổng kết, đánh giá toàn bộ quá trình chi ngân sách trong năm.
    • Thanh tra, kiểm tra chi ngân sách: Hoạt động giám sát nhằm phát hiện và xử lý các sai phạm trong quản lý chi NSNN.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng số liệu thứ cấp từ các báo cáo quyết toán thu - chi ngân sách của Phòng Tài chính - Kế hoạch thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2017-2019; các văn bản pháp luật, tài liệu chuyên ngành; đồng thời thu thập số liệu sơ cấp qua khảo sát điều tra với 56 cán bộ công chức quản lý ngân sách tại các cơ quan, đơn vị liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng thống kê mô tả để trình bày số liệu thu thập được dưới dạng tỷ lệ, giá trị trung bình, độ lệch chuẩn; sử dụng phương pháp so sánh để đánh giá sự biến động của các chỉ tiêu thu - chi ngân sách qua các năm; phân tích định tính dựa trên kết quả khảo sát và các tài liệu liên quan.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu thứ cấp từ năm 2017 đến 2019; khảo sát sơ cấp thực hiện trong tháng 9 năm 2020; phân tích và tổng hợp kết quả nghiên cứu trong năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dự toán và chấp hành chi NSNN: Dự toán chi ngân sách thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2017-2019 có xu hướng tăng trưởng ổn định, với tổng dự toán chi năm 2019 đạt khoảng 2.000 tỷ đồng, tăng trung bình 5-7% mỗi năm. Tỷ lệ hoàn thành dự toán chi đạt trên 95%, cho thấy công tác chấp hành dự toán tương đối nghiêm túc. Tuy nhiên, vẫn tồn tại sự chênh lệch giữa dự toán và quyết toán chi, với mức chênh lệch khoảng 3-5% do các yếu tố khách quan và chủ quan.

  2. Phân bổ chi ngân sách: Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách, khoảng 70%, trong khi chi đầu tư xây dựng cơ bản chiếm khoảng 25-28%. Việc phân bổ dự toán còn mang tính hình thức, chưa thực sự sát với nhu cầu thực tế của các đơn vị sử dụng ngân sách, dẫn đến tình trạng điều chỉnh bổ sung dự toán trong năm.

  3. Công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát: Trong giai đoạn 2017-2019, thành phố đã tiến hành hơn 20 đợt thanh tra, kiểm tra công tác chi NSNN tại các đơn vị, phát hiện và xử lý nhiều trường hợp sai phạm với tổng số tiền sai phạm lên đến hàng tỷ đồng. Tuy nhiên, tần suất thanh tra chưa đều và chưa đủ mạnh để ngăn chặn triệt để các vi phạm.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi NSNN: Khảo sát cho thấy các yếu tố như năng lực quản lý của cán bộ, trình độ chuyên môn, tổ chức bộ máy quản lý, áp dụng công nghệ thông tin và môi trường pháp lý có ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả quản lý chi NSNN. Trong đó, năng lực cán bộ và công nghệ thông tin được đánh giá có mức ảnh hưởng cao nhất với điểm trung bình trên 4,2 theo thang đo Likert.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý chi NSNN tại thành phố Thái Nguyên đã có nhiều chuyển biến tích cực, thể hiện qua việc dự toán và chấp hành chi ngân sách tương đối sát với thực tế, góp phần đảm bảo cân đối thu - chi ngân sách địa phương. Tuy nhiên, sự chênh lệch giữa dự toán và quyết toán chi phản ánh một số hạn chế trong công tác lập dự toán và phân bổ nguồn lực, tương tự với kết quả nghiên cứu tại các địa phương khác như thành phố Hạ Long và Mộc Châu.

Việc chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn cho thấy thành phố còn tập trung nhiều nguồn lực cho các hoạt động duy trì bộ máy và các dịch vụ công, trong khi chi đầu tư phát triển chưa được ưu tiên tương xứng. Điều này có thể ảnh hưởng đến khả năng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững.

Công tác thanh tra, kiểm tra mặc dù đã được chú trọng nhưng chưa đủ thường xuyên và toàn diện, dẫn đến một số sai phạm vẫn tồn tại, gây lãng phí nguồn lực ngân sách. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi NSNN còn hạn chế, chưa phát huy hết hiệu quả trong việc nâng cao tính minh bạch và kiểm soát chi tiêu.

Các yếu tố chủ quan như năng lực cán bộ, tổ chức bộ máy và môi trường pháp lý được xác định là những nhân tố then chốt ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi NSNN. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây, nhấn mạnh vai trò của nguồn nhân lực và công cụ quản lý hiện đại trong nâng cao hiệu quả ngân sách công.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ trọng chi ngân sách theo loại chi, biểu đồ so sánh dự toán và quyết toán chi qua các năm, cũng như bảng tổng hợp kết quả khảo sát đánh giá các yếu tố ảnh hưởng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng lập dự toán chi ngân sách: Tăng cường công tác khảo sát, đánh giá nhu cầu thực tế của các đơn vị sử dụng ngân sách để xây dựng dự toán sát với tình hình thực tế, giảm thiểu điều chỉnh bổ sung trong năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch thành phố, thời gian: từ năm 2021 đến 2023.

  2. Tăng cường công tác chấp hành chi hiệu quả, tiết kiệm: Xây dựng và thực hiện các quy định chặt chẽ về phân bổ và sử dụng ngân sách, khuyến khích các đơn vị tiết kiệm chi thường xuyên, ưu tiên chi đầu tư phát triển. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố và các đơn vị sử dụng ngân sách, thời gian: liên tục hàng năm.

  3. Hoàn thiện công tác quyết toán chi ngân sách: Đẩy mạnh công tác quyết toán đúng thời hạn, đảm bảo tính chính xác, trung thực và minh bạch trong báo cáo quyết toán, làm cơ sở cho việc đánh giá và điều chỉnh chính sách chi ngân sách. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước, thời gian: hàng năm.

  4. Tăng cường thanh tra, kiểm tra và giám sát chi ngân sách: Thiết lập kế hoạch thanh tra định kỳ và đột xuất, sử dụng công nghệ thông tin để giám sát chi tiêu, xử lý nghiêm các vi phạm nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách. Chủ thể thực hiện: Thanh tra thành phố, Kho bạc Nhà nước, thời gian: từ 2021 đến 2025.

  5. Nâng cao năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ quản lý ngân sách; đồng thời đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi NSNN để tăng tính minh bạch và hiệu quả. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố phối hợp với các sở ngành liên quan, thời gian: 2021-2024.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý ngân sách địa phương: Giúp hiểu rõ thực trạng, các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi NSNN, từ đó áp dụng