Tổng quan nghiên cứu

Khu vực Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là vùng trọng điểm nông nghiệp của Việt Nam, đóng góp khoảng 18,5% GDP cả nước với dân số chiếm khoảng 20%. Trong đó, đồng bào dân tộc Khmer chiếm trên 1,2 triệu người, tập trung chủ yếu ở các tỉnh Bạc Liêu, Sóc Trăng và Cà Mau. Theo thống kê năm 2019, tỷ lệ hộ nghèo trong đồng bào dân tộc Khmer tại ĐBSCL còn khá cao, chiếm khoảng 19,41% tổng số hộ nghèo toàn vùng, với hơn 53.000 hộ nghèo và 41.000 hộ cận nghèo. Việc giảm nghèo đa chiều cho đồng bào Khmer không chỉ là nhiệm vụ kinh tế - xã hội mà còn có ý nghĩa chiến lược trong bảo vệ an ninh chính trị và xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc.

Luận văn tập trung khảo sát thực trạng thông tin về công tác giảm nghèo đa chiều cho đồng bào Khmer trên báo in tại ba tỉnh Bạc Liêu, Sóc Trăng và Cà Mau trong giai đoạn từ tháng 1/2018 đến tháng 6/2019. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá nội dung, hình thức và phương thức thông tin trên các ấn phẩm báo in, từ đó chỉ ra những ưu điểm, hạn chế và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng thông tin. Nghiên cứu có phạm vi khảo sát cụ thể trên các báo in Bạc Liêu, Sóc Trăng và báo ảnh Đất Mũi, với đối tượng là các tác phẩm báo chí, cán bộ báo chí và người dân Khmer tại địa phương.

Ý nghĩa của nghiên cứu nằm ở việc góp phần nâng cao hiệu quả truyền thông chính sách giảm nghèo đa chiều, giúp đồng bào Khmer hiểu rõ và tích cực tham gia các chương trình giảm nghèo bền vững. Đồng thời, nghiên cứu cũng hỗ trợ các cơ quan báo chí địa phương phát huy vai trò trong công tác thông tin, góp phần xây dựng “thế trận lòng dân” vững chắc tại vùng ĐBSCL.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về chính sách dân tộc: Nhấn mạnh vai trò của đoàn kết dân tộc, bình đẳng và phát triển toàn diện các dân tộc thiểu số, trong đó có đồng bào Khmer, là nền tảng cho sự phát triển bền vững và ổn định xã hội.

  • Lý thuyết báo chí và truyền thông dân tộc: Báo in được xem là kênh thông tin quan trọng, có tính định kỳ, độ tin cậy cao, có khả năng truyền tải thông tin sâu sắc và đa chiều. Truyền thông dân tộc là quá trình trao đổi thông tin bằng ngôn ngữ dân tộc, phục vụ cộng đồng dân tộc thiểu số, góp phần nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi xã hội.

  • Khái niệm nghèo đa chiều: Được đo lường không chỉ dựa trên thu nhập mà còn trên các tiêu chí phi thu nhập như tiếp cận y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch, vệ sinh và thông tin. Tiêu chí này được quy định trong Quyết định số 59/2015/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, áp dụng cho giai đoạn 2015-2020.

  • Tiêu chí đánh giá chất lượng thông tin báo chí: Bao gồm tính độc đáo (cái mới, phát hiện), tính đại chúng (dễ hiểu, phù hợp với đối tượng), tính hợp thời (đúng lúc, kịp thời), cùng với nội dung đúng, trúng, hấp dẫn và phương thức thể hiện sáng tạo, phù hợp với đặc điểm văn hóa của đồng bào Khmer.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các ấn phẩm báo in Bạc Liêu, Sóc Trăng và báo ảnh Đất Mũi trong giai đoạn từ tháng 1/2018 đến tháng 6/2019. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát xã hội học với 600 độc giả người Khmer (mỗi tỉnh 200 phiếu điều tra), phỏng vấn sâu với Ban Biên tập, phóng viên các báo và các vị có uy tín trong cộng đồng Khmer.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu khảo sát được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích tại các phum sóc có đông đồng bào Khmer sinh sống, đảm bảo tính đại diện cho nhóm đối tượng nghiên cứu.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích nội dung các bài viết trên báo in để đánh giá chất lượng thông tin về giảm nghèo đa chiều, kết hợp với phân tích thống kê số liệu khảo sát xã hội học nhằm đánh giá mức độ tiếp nhận và nhu cầu thông tin của đồng bào Khmer. Phương pháp phỏng vấn sâu giúp làm rõ quan điểm, cách thức tổ chức và những khó khăn trong công tác thông tin.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2020-2021, với giai đoạn thu thập dữ liệu từ tháng 1/2018 đến tháng 6/2019, phân tích và tổng hợp kết quả trong năm 2020, hoàn thiện luận văn năm 2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nội dung thông tin về giảm nghèo đa chiều trên báo in còn hạn chế: Các bài viết chủ yếu tập trung vào việc truyền tải các chủ trương, chính sách mới của Đảng và Nhà nước, chiếm khoảng 65% tổng số bài viết liên quan. Tuy nhiên, chỉ khoảng 30% bài viết khai thác sâu về các tiêu chí phi thu nhập như y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch và thông tin, dẫn đến việc đồng bào Khmer chưa được cung cấp đầy đủ thông tin về các khía cạnh đa chiều của nghèo đói.

  2. Hình thức và phương thức thể hiện thông tin còn đơn điệu: Khoảng 70% bài viết là tin, bài phản ánh và ghi nhanh, ít có các phóng sự, chuyên đề sâu sắc hoặc bài viết đa phương tiện. Hình thức trình bày chủ yếu là chữ viết và ảnh tĩnh, chưa tận dụng hiệu quả các hình thức truyền thông sáng tạo, gây khó khăn trong việc thu hút và giữ chân độc giả Khmer, đặc biệt là những người có trình độ học vấn thấp.

  3. Mức độ tiếp nhận thông tin của đồng bào Khmer còn thấp: Kết quả khảo sát xã hội học cho thấy chỉ khoảng 45% người dân Khmer thường xuyên đọc báo in về chủ đề giảm nghèo đa chiều, trong khi 55% còn lại ít hoặc không tiếp cận được thông tin do hạn chế về trình độ đọc viết, ngôn ngữ và hình thức truyền tải chưa phù hợp.

  4. Vai trò của báo chí trong việc thay đổi nhận thức và hành động giảm nghèo được ghi nhận: Khoảng 60% người được khảo sát cho biết thông tin trên báo in đã giúp họ hiểu rõ hơn về chính sách giảm nghèo và có động lực tham gia các chương trình hỗ trợ. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước, cho thấy cần tăng cường truyền thông sâu rộng và đa dạng hơn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc báo in ĐBSCL, đặc biệt là các báo Bạc Liêu, Sóc Trăng và báo ảnh Đất Mũi, chưa thực sự khai thác hiệu quả vai trò truyền thông dân tộc trong việc truyền tải thông tin giảm nghèo đa chiều. Việc sử dụng chủ yếu ngôn ngữ tiếng Việt và hình thức truyền tải truyền thống chưa phù hợp với đặc điểm văn hóa, trình độ học vấn và tập quán tiếp nhận thông tin của đồng bào Khmer.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này tương đồng với nhận định rằng báo chí địa phương còn thiếu đổi mới về nội dung và hình thức truyền thông, chưa phát huy hết vai trò giám sát, phản biện và định hướng dư luận trong công tác giảm nghèo. Tuy nhiên, nghiên cứu cũng ghi nhận sự nỗ lực của các cơ quan báo chí trong việc phát hành báo in song ngữ và tăng cường các chuyên mục dành riêng cho đồng bào Khmer.

Việc trình bày dữ liệu qua các biểu đồ như tỷ lệ bài viết theo chủ đề, hình thức thể hiện, mức độ tiếp nhận thông tin của đồng bào và đánh giá hiệu quả truyền thông sẽ giúp minh họa rõ nét hơn thực trạng và hỗ trợ cho các đề xuất giải pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đổi mới nội dung và hình thức thông tin: Các cơ quan báo in cần tăng cường khai thác sâu các tiêu chí phi thu nhập trong giảm nghèo đa chiều, xây dựng các chuyên đề, phóng sự đa kỳ, sử dụng hình ảnh sinh động, video và infographics để tăng tính hấp dẫn và dễ hiểu cho đồng bào Khmer. Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Ban Biên tập các báo Bạc Liêu, Sóc Trăng và báo ảnh Đất Mũi.

  2. Phát triển báo in song ngữ và đa phương tiện: Mở rộng phát hành báo in song ngữ tiếng Việt - Khmer, đồng thời phát triển các phiên bản điện tử, ứng dụng di động với nội dung phù hợp, giúp người dân dễ dàng tiếp cận thông tin mọi lúc, mọi nơi. Thời gian thực hiện: 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Sở Thông tin và Truyền thông các tỉnh phối hợp với các cơ quan báo chí.

  3. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực đội ngũ phóng viên, biên tập viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về truyền thông dân tộc, kỹ năng viết bài chuyên sâu về giảm nghèo đa chiều, kỹ thuật sử dụng công nghệ truyền thông hiện đại. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng. Chủ thể thực hiện: Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông, các trường đại học liên quan.

  4. Tăng cường phối hợp với các tổ chức chính quyền và cộng đồng: Báo chí cần phối hợp chặt chẽ với các cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương, các vị sư trụ trì, người có uy tín trong cộng đồng Khmer để xây dựng nội dung phù hợp, tổ chức các buổi tọa đàm, hội thảo truyền thông tại địa phương nhằm nâng cao nhận thức và khơi dậy tinh thần tự lực vươn lên. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể thực hiện: Ban Biên tập báo, UBND các tỉnh, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước và hoạch định chính sách: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng, điều chỉnh các chính sách giảm nghèo đa chiều phù hợp với đặc điểm văn hóa và nhu cầu của đồng bào Khmer, giúp nâng cao hiệu quả thực thi chính sách.

  2. Các cơ quan báo chí và truyền thông địa phương: Giúp nhận diện những điểm mạnh, hạn chế trong công tác truyền thông về giảm nghèo đa chiều, từ đó đổi mới nội dung, hình thức và phương thức truyền tải thông tin, nâng cao chất lượng báo in và báo điện tử phục vụ đồng bào dân tộc.

  3. Nhà nghiên cứu và học viên ngành Báo chí, Truyền thông và Khoa học xã hội: Cung cấp tài liệu tham khảo về vai trò của báo chí trong truyền thông chính sách dân tộc, phương pháp nghiên cứu truyền thông dân tộc và giảm nghèo đa chiều, góp phần phát triển lý luận và thực tiễn trong lĩnh vực này.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và tổ chức quốc tế hoạt động trong lĩnh vực phát triển cộng đồng: Tham khảo để thiết kế các chương trình truyền thông phù hợp, hỗ trợ nâng cao nhận thức và tham gia của đồng bào Khmer trong các dự án giảm nghèo bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao giảm nghèo đa chiều lại quan trọng hơn giảm nghèo đơn chiều?
    Giảm nghèo đa chiều không chỉ dựa trên thu nhập mà còn xem xét các tiêu chí phi thu nhập như y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch và thông tin. Điều này giúp đánh giá toàn diện hơn về mức sống và điều kiện sống của người dân, từ đó xây dựng chính sách phù hợp và hiệu quả hơn.

  2. Vai trò của báo in trong truyền thông giảm nghèo đa chiều là gì?
    Báo in có tính định kỳ, độ tin cậy cao và khả năng truyền tải thông tin sâu sắc, giúp đồng bào hiểu rõ chính sách, thay đổi nhận thức và hành động. Đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa, báo in là kênh thông tin quan trọng khi các phương tiện điện tử chưa phổ biến.

  3. Những khó khăn chính trong việc truyền thông giảm nghèo cho đồng bào Khmer là gì?
    Khó khăn gồm trình độ học vấn thấp, ngôn ngữ khác biệt, hình thức truyền thông chưa phù hợp, nội dung chưa khai thác sâu các tiêu chí phi thu nhập, và hạn chế về nguồn lực của các cơ quan báo chí địa phương.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả truyền thông giảm nghèo đa chiều trên báo in?
    Cần đổi mới nội dung, hình thức thể hiện, phát triển báo in song ngữ, đào tạo đội ngũ phóng viên, phối hợp chặt chẽ với cộng đồng và chính quyền địa phương để xây dựng nội dung phù hợp, sinh động và dễ tiếp nhận.

  5. Báo chí có thể góp phần ngăn chặn các âm mưu lợi dụng chính sách giảm nghèo như thế nào?
    Báo chí có vai trò giám sát, phản biện chính sách, kịp thời phát hiện và phản ánh những sai phạm, xuyên tạc, đồng thời định hướng dư luận theo đúng chủ trương của Đảng và Nhà nước, góp phần bảo vệ sự ổn định chính trị và khối đại đoàn kết dân tộc.

Kết luận

  • Báo in tại ĐBSCL, đặc biệt là các báo Bạc Liêu, Sóc Trăng và báo ảnh Đất Mũi, đóng vai trò quan trọng trong truyền thông chính sách giảm nghèo đa chiều cho đồng bào dân tộc Khmer, góp phần nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi.

  • Thực trạng thông tin còn nhiều hạn chế về nội dung sâu sắc, hình thức truyền tải và mức độ tiếp nhận của đồng bào, ảnh hưởng đến hiệu quả truyền thông.

  • Nghiên cứu đã đề xuất các giải pháp đổi mới nội dung, phát triển báo in song ngữ, nâng cao năng lực đội ngũ báo chí và tăng cường phối hợp với cộng đồng nhằm nâng cao chất lượng thông tin.

  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn trong việc hỗ trợ các cơ quan báo chí và chính quyền địa phương hoàn thiện công tác truyền thông giảm nghèo đa chiều, góp phần thực hiện thành công các mục tiêu phát triển bền vững.

  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, mở rộng nghiên cứu sang các vùng dân tộc thiểu số khác và ứng dụng công nghệ truyền thông hiện đại để nâng cao hiệu quả truyền thông chính sách.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao chất lượng truyền thông giảm nghèo đa chiều, góp phần xây dựng cộng đồng Khmer ĐBSCL phát triển bền vững!