Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và sự phát triển nhanh chóng của ngành dịch vụ ăn uống (F&B) tại Việt Nam, hệ thống nhượng quyền thương mại (NQT) đã trở thành một mô hình kinh doanh phổ biến và hiệu quả. Theo báo cáo của Bộ Công Thương, tính đến năm 2017, Việt Nam đã tiếp nhận khoảng 195 thương hiệu đăng ký nhượng quyền, trong đó gần 50% thuộc lĩnh vực F&B với khoảng 71 thương hiệu. Sự phát triển này không chỉ mở rộng quy mô thị trường mà còn góp phần tạo ra hàng ngàn việc làm và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Tuy nhiên, việc phát triển hệ thống nhượng quyền thương mại trong lĩnh vực F&B tại Việt Nam vẫn còn nhiều thách thức như rủi ro về quyền kiểm soát, tranh chấp hợp đồng, và sự hao mòn khả năng sáng tạo của doanh nghiệp. Luận văn này tập trung nghiên cứu điển hình hai chuỗi cửa hàng F&B tiêu biểu là Công ty TNHH Cổng Vàng và Highlands Coffee nhằm đánh giá thực trạng phát triển hệ thống nhượng quyền thương mại, từ đó đề xuất các giải pháp phát triển bền vững trong giai đoạn tới.

Mục tiêu nghiên cứu bao gồm: (1) Xây dựng khung lý thuyết về phát triển hệ thống nhượng quyền thương mại trong lĩnh vực F&B; (2) Phân tích thực trạng phát triển hệ thống nhượng quyền của hai doanh nghiệp điển hình tại Việt Nam trong giai đoạn 2014-2019; (3) Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả và bền vững của hệ thống nhượng quyền thương mại trong lĩnh vực này. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại thị trường Việt Nam, với dữ liệu thu thập từ năm 2014 đến 2019.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các doanh nghiệp F&B và các nhà quản lý trong việc phát triển hệ thống nhượng quyền thương mại, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội và nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành F&B Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về nhượng quyền thương mại và mô hình phát triển hệ thống chuỗi cửa hàng trong lĩnh vực F&B.

  1. Lý thuyết nhượng quyền thương mại: Nhượng quyền thương mại được định nghĩa theo Luật Thương mại Việt Nam (2005, Điều 284) là hoạt động thương mại cho phép bên nhận quyền tự mình tiến hành mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ theo các điều kiện do bên nhượng quyền quy định, gắn với nhãn hiệu, bí quyết kinh doanh và quyền kiểm soát của bên nhượng quyền. Hội đồng Thương mại Liên bang Hoa Kỳ cũng định nghĩa nhượng quyền thương mại là hợp đồng giữa ít nhất hai bên, trong đó bên mua được cấp quyền bán sản phẩm, dịch vụ theo kế hoạch và hệ thống tiếp thị của bên nhượng quyền.

  2. Mô hình phát triển hệ thống chuỗi cửa hàng F&B: Hệ thống nhượng quyền thương mại trong lĩnh vực F&B là tập hợp các đơn vị cùng tham gia vào hoạt động nhượng quyền, bao gồm bên nhượng quyền và các bên nhận quyền, với các yếu tố hữu hình và vô hình như thương hiệu, bí quyết kinh doanh, quy trình vận hành, đào tạo và kiểm soát chất lượng. Mô hình này được phân loại theo quyền hạn của bên nhận quyền gồm nhượng quyền độc quyền, nhượng quyền vùng, nhượng quyền phát triển khu vực và nhượng quyền chi nhánh.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: nhượng quyền thương mại, hệ thống nhượng quyền, chuỗi cửa hàng F&B, phí nhượng quyền, mô hình kinh doanh nhượng quyền, quyền kiểm soát, và phát triển bền vững.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng với các bước chính sau:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu thứ cấp từ báo cáo ngành, tài liệu pháp luật, các nghiên cứu trước đây và dữ liệu thực tế từ hai doanh nghiệp điển hình là Công ty TNHH Cổng Vàng và Highlands Coffee. Dữ liệu định lượng bao gồm số lượng cửa hàng, doanh thu, lợi nhuận và các chỉ số phát triển hệ thống từ năm 2014 đến 2019.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn hai doanh nghiệp tiêu biểu trong lĩnh vực F&B có hệ thống nhượng quyền phát triển mạnh tại Việt Nam nhằm phân tích điển hình. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm toàn bộ các cửa hàng nhượng quyền của hai doanh nghiệp này trong giai đoạn nghiên cứu.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả để đánh giá thực trạng phát triển hệ thống, phân tích SWOT để nhận diện điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức. Phân tích so sánh giữa hai doanh nghiệp và với các nghiên cứu quốc tế để rút ra bài học kinh nghiệm.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ năm 2019 đến 2020, với giai đoạn thu thập dữ liệu từ 2014 đến 2019, phân tích và đề xuất giải pháp trong năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng cửa hàng nhượng quyền: Công ty TNHH Cổng Vàng đã mở rộng hệ thống lên khoảng 50 cửa hàng nhượng quyền trong giai đoạn 2014-2019, tăng trưởng trung bình 15% mỗi năm. Highlands Coffee phát triển nhanh hơn với hơn 70 cửa hàng nhượng quyền, tăng trưởng khoảng 20% mỗi năm.

  2. Doanh thu và lợi nhuận: Doanh thu trung bình của mỗi cửa hàng nhượng quyền tại Highlands Coffee đạt khoảng 1,2 tỷ đồng/năm, cao hơn 25% so với cửa hàng của Cổng Vàng (khoảng 960 triệu đồng/năm). Lợi nhuận biên của Highlands Coffee cũng cao hơn khoảng 5%.

  3. Phí nhượng quyền và hỗ trợ: Cổng Vàng áp dụng mức phí nhượng quyền ban đầu khoảng 200 triệu đồng, phí duy trì hàng tháng 5 triệu đồng, trong khi Highlands Coffee có mức phí ban đầu cao hơn khoảng 300 triệu đồng và phí duy trì 7 triệu đồng/tháng. Highlands Coffee cung cấp hỗ trợ đào tạo và marketing toàn diện hơn, giúp bên nhận quyền vận hành hiệu quả hơn.

  4. Thách thức trong kiểm soát chất lượng: Cả hai doanh nghiệp đều gặp khó khăn trong việc kiểm soát chất lượng dịch vụ và sản phẩm tại các cửa hàng nhượng quyền, đặc biệt khi mở rộng nhanh. Tỷ lệ phàn nàn khách hàng tăng khoảng 10% trong giai đoạn mở rộng nhanh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân tăng trưởng nhanh của Highlands Coffee có thể do chiến lược đầu tư mạnh vào hệ thống hỗ trợ bên nhận quyền, đồng thời áp dụng mô hình nhượng quyền phát triển khu vực hiệu quả hơn. So với các nghiên cứu quốc tế, mức tăng trưởng và doanh thu của hai doanh nghiệp này tương đương với các chuỗi F&B tại các thị trường mới nổi khác.

Việc áp dụng mức phí nhượng quyền hợp lý và cung cấp dịch vụ hỗ trợ toàn diện là yếu tố then chốt giúp nâng cao hiệu quả vận hành và sự hài lòng của bên nhận quyền. Tuy nhiên, thách thức về kiểm soát chất lượng vẫn là điểm yếu chung, cần được cải thiện để đảm bảo uy tín thương hiệu và sự phát triển bền vững.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số lượng cửa hàng, bảng so sánh doanh thu và lợi nhuận, cũng như biểu đồ tỷ lệ phàn nàn khách hàng theo thời gian để minh họa rõ nét các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và hỗ trợ vận hành: Doanh nghiệp nhượng quyền cần xây dựng chương trình đào tạo bài bản, liên tục cập nhật kỹ năng và kiến thức cho bên nhận quyền nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ và sản phẩm. Mục tiêu giảm tỷ lệ phàn nàn khách hàng xuống dưới 5% trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Bộ phận đào tạo và phát triển hệ thống.

  2. Xây dựng hệ thống kiểm soát chất lượng chặt chẽ: Thiết lập quy trình kiểm tra, giám sát định kỳ tại các cửa hàng nhượng quyền, áp dụng công nghệ quản lý từ xa để phát hiện và xử lý kịp thời các vấn đề. Mục tiêu đạt 100% cửa hàng tuân thủ tiêu chuẩn chất lượng trong 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý chất lượng và công nghệ thông tin.

  3. Đa dạng hóa mô hình nhượng quyền: Áp dụng linh hoạt các loại hình nhượng quyền như nhượng quyền vùng, nhượng quyền chi nhánh để phù hợp với quy mô và năng lực của bên nhận quyền, từ đó mở rộng thị trường hiệu quả hơn. Mục tiêu tăng số lượng cửa hàng nhượng quyền thêm 30% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ban chiến lược và phát triển kinh doanh.

  4. Tăng cường truyền thông và xây dựng thương hiệu: Đẩy mạnh các hoạt động marketing, quảng bá thương hiệu đồng bộ trên toàn hệ thống nhằm nâng cao nhận diện và uy tín thương hiệu. Mục tiêu tăng nhận diện thương hiệu lên 80% trong nhóm khách hàng mục tiêu trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng marketing và truyền thông.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Doanh nghiệp F&B đang hoặc có ý định áp dụng mô hình nhượng quyền: Nghiên cứu cung cấp các phân tích thực trạng và giải pháp cụ thể giúp doanh nghiệp xây dựng và phát triển hệ thống nhượng quyền hiệu quả.

  2. Nhà quản lý và hoạch định chính sách ngành thương mại và dịch vụ: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các chính sách hỗ trợ phát triển nhượng quyền thương mại, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

  3. Các nhà đầu tư và quỹ đầu tư mạo hiểm: Thông tin về tiềm năng và rủi ro trong lĩnh vực nhượng quyền F&B giúp nhà đầu tư đánh giá và ra quyết định đầu tư chính xác.

  4. Học viên, nghiên cứu sinh ngành quản trị kinh doanh và marketing: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu chuyên sâu về mô hình kinh doanh nhượng quyền và phát triển chuỗi cửa hàng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Nhượng quyền thương mại là gì?
    Nhượng quyền thương mại là hoạt động cho phép bên nhận quyền tự mình kinh doanh hàng hóa, dịch vụ theo các điều kiện do bên nhượng quyền quy định, gắn với thương hiệu và quyền kiểm soát của bên nhượng quyền. Ví dụ, McDonald’s và Starbucks là các thương hiệu nhượng quyền nổi tiếng toàn cầu.

  2. Tại sao nhượng quyền thương mại phát triển mạnh trong lĩnh vực F&B tại Việt Nam?
    F&B là ngành có nhu cầu tiêu dùng lớn, thị trường trẻ và năng động. Nhượng quyền giúp doanh nghiệp mở rộng nhanh, tận dụng nguồn lực bên nhận quyền, đồng thời giảm rủi ro đầu tư. Theo báo cáo, lĩnh vực này chiếm khoảng 50% tổng số thương hiệu nhượng quyền tại Việt Nam.

  3. Những thách thức chính khi phát triển hệ thống nhượng quyền F&B là gì?
    Bao gồm kiểm soát chất lượng dịch vụ, rủi ro tranh chấp hợp đồng, sự hao mòn sáng tạo, và khó khăn trong quản lý hệ thống mở rộng nhanh. Ví dụ, tỷ lệ phàn nàn khách hàng tăng 10% khi mở rộng nhanh tại một số chuỗi cửa hàng.

  4. Phí nhượng quyền bao gồm những khoản nào?
    Phí nhượng quyền thường gồm phí ban đầu (khoảng 200-300 triệu đồng), phí duy trì hàng tháng (5-7 triệu đồng), phí marketing và các khoản phí khác liên quan đến hỗ trợ vận hành. Mức phí này tùy thuộc vào quy mô và thương hiệu.

  5. Làm thế nào để doanh nghiệp nâng cao hiệu quả hệ thống nhượng quyền?
    Doanh nghiệp cần tăng cường đào tạo, xây dựng hệ thống kiểm soát chất lượng, đa dạng hóa mô hình nhượng quyền và đẩy mạnh truyền thông thương hiệu. Highlands Coffee là ví dụ điển hình áp dụng thành công các giải pháp này.

Kết luận

  • Hệ thống nhượng quyền thương mại trong lĩnh vực F&B tại Việt Nam phát triển nhanh với tỷ lệ tăng trưởng cửa hàng trung bình 15-20%/năm.
  • Doanh thu và lợi nhuận của các cửa hàng nhượng quyền có sự khác biệt rõ rệt, phụ thuộc vào mức độ hỗ trợ và quản lý của bên nhượng quyền.
  • Thách thức lớn nhất là kiểm soát chất lượng dịch vụ và sản phẩm khi mở rộng hệ thống.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào đào tạo, kiểm soát chất lượng, đa dạng hóa mô hình và truyền thông thương hiệu nhằm phát triển bền vững.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho doanh nghiệp, nhà quản lý và nhà đầu tư trong lĩnh vực nhượng quyền thương mại F&B tại Việt Nam.

Next steps: Áp dụng các giải pháp đề xuất trong thực tế, theo dõi và đánh giá hiệu quả trong vòng 1-2 năm tới để điều chỉnh phù hợp.

Call-to-action: Các doanh nghiệp F&B và nhà quản lý ngành nên nghiên cứu kỹ lưỡng và áp dụng mô hình nhượng quyền thương mại một cách bài bản để tận dụng tối đa lợi ích và giảm thiểu rủi ro.