Tổng quan nghiên cứu

Phát triển hợp tác xã (HTX) nông nghiệp là một trong những mô hình kinh tế tập thể lâu đời và đóng vai trò nòng cốt trong phát triển nông nghiệp Việt Nam. Tính đến ngày 30/6/2019, cả nước có khoảng 14.502 HTX nông nghiệp, trong đó 55% hoạt động hiệu quả, tăng đáng kể so với mức 15% trước năm 2015. Tuy nhiên, sự phát triển này chưa đồng đều giữa các vùng miền và lĩnh vực, nhiều HTX vẫn còn quy mô nhỏ, chưa tiếp cận được thị trường và các chính sách hỗ trợ. Tỉnh Tây Ninh là một trong những địa phương điển hình với nhiều HTX nông nghiệp đang hoạt động, nhưng cũng gặp nhiều khó khăn trong việc chuyển đổi mô hình và nâng cao hiệu quả hoạt động.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích pháp luật về HTX nông nghiệp và thực trạng hoạt động tại tỉnh Tây Ninh từ năm 2013 đến nay, làm rõ những tồn tại, nguyên nhân và đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật cũng như nâng cao hiệu quả hoạt động HTX. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các HTX nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Tây Ninh, dựa trên dữ liệu thu thập từ 150 hộ gia đình và các cơ quan quản lý liên quan trong giai đoạn 2013-2019. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện chính sách, pháp luật về HTX, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế tập thể, nâng cao đời sống nông dân và phát triển bền vững nông nghiệp, nông thôn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về kinh tế tập thể và hợp tác xã, trong đó có:

  • Lý thuyết về kinh tế tập thể: Nhấn mạnh vai trò của HTX như một tổ chức kinh tế tập thể, hoạt động dựa trên nguyên tắc tự nguyện, bình đẳng, dân chủ và tương trợ lẫn nhau nhằm đáp ứng nhu cầu chung của thành viên.
  • Mô hình HTX kiểu mới: Được xây dựng trên cơ sở Luật HTX năm 2012, nhấn mạnh tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm, phân phối lợi ích dựa trên mức độ sử dụng dịch vụ và lao động đóng góp.
  • Khái niệm chính: Hợp tác xã, thành viên HTX, vốn góp, nguyên tắc hoạt động HTX, chính sách hỗ trợ HTX, hiệu quả hoạt động HTX.

Các khái niệm này giúp làm rõ bản chất, vai trò và các nguyên tắc tổ chức, hoạt động của HTX nông nghiệp, đồng thời làm cơ sở phân tích thực trạng pháp luật và hoạt động HTX tại Tây Ninh.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:

  • Phân tích, diễn giải: Phân tích các văn bản pháp luật, tài liệu nghiên cứu liên quan đến HTX, đặc biệt là Luật HTX năm 2012 và các văn bản hướng dẫn thi hành.
  • Phân tích, tổng hợp: Tổng hợp các số liệu thống kê, kết quả điều tra xã hội học và các báo cáo liên quan để đánh giá thực trạng hoạt động HTX.
  • Điều tra xã hội học: Thu thập dữ liệu sơ cấp qua bảng hỏi phỏng vấn 150 hộ gia đình và 29 đơn vị liên quan (liên minh HTX, cơ quan quản lý nhà nước, UBND xã, HTX nông nghiệp) tại tỉnh Tây Ninh trong 2 tháng cuối năm 2019.
  • So sánh: So sánh thực trạng pháp luật và hoạt động HTX tại Việt Nam với kinh nghiệm quốc tế, đặc biệt là các nước phát triển như Nhật Bản, Thái Lan.
  • Chứng minh, đánh giá, logic: Đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển HTX, nguyên nhân tồn tại và đề xuất giải pháp.

Cỡ mẫu điều tra xã hội học là 150 hộ gia đình, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng trong tỉnh Tây Ninh. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2013-2019, phù hợp với việc đánh giá tác động của Luật HTX năm 2012 và các chính sách hỗ trợ.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả hoạt động HTX nông nghiệp còn hạn chế: Tính đến cuối năm 2019, chỉ khoảng 55% HTX nông nghiệp tại Việt Nam hoạt động hiệu quả, tăng từ 15% trước năm 2015. Tại Tây Ninh, nhiều HTX vẫn còn quy mô nhỏ, thiếu vốn và cơ sở vật chất, chưa tiếp cận được thị trường và các chính sách hỗ trợ.

  2. Pháp luật về HTX còn nhiều bất cập: Một số quy định trong Luật HTX năm 2012 và các văn bản hướng dẫn chưa cụ thể, như xác định tài sản không chia, thủ tục giải thể, chuyển đổi mô hình HTX, điều kiện thành viên, tỷ lệ góp vốn tối đa 20%, số lượng đại biểu đại hội thành viên chưa phù hợp với thực tế. Các chính sách hỗ trợ chưa được triển khai hiệu quả do thiếu nguồn lực và sự phối hợp giữa các cơ quan.

  3. Năng lực nội tại của HTX yếu kém: Đa số thành viên HTX là hộ nông dân có trình độ hạn chế, năng lực quản lý và tổ chức hoạt động HTX còn yếu. Cán bộ quản lý HTX thiếu chuyên môn, nhiều HTX phải sử dụng kế toán của UBND xã, vốn góp hạn chế, cơ sở vật chất thiếu thốn.

  4. Yếu tố ngoại sinh ảnh hưởng lớn: Sự quan tâm của hệ thống chính trị cơ sở và các cơ quan quản lý nhà nước còn hạn chế, công tác tuyên truyền pháp luật HTX chưa hiệu quả, bộ máy quản lý nhà nước về HTX còn chồng chéo, thiếu thống nhất, cán bộ chuyên trách thiếu và yếu.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những tồn tại trên xuất phát từ việc xây dựng pháp luật HTX chưa dự báo được tốc độ phát triển và đặc thù của HTX nông nghiệp, dẫn đến các quy định chưa phù hợp và khó áp dụng. So với kinh nghiệm quốc tế, như Nhật Bản và Thái Lan, Việt Nam còn thiếu hệ thống hỗ trợ xã hội hóa nông nghiệp đồng bộ, chính sách ưu đãi chưa thực chất và chưa tạo được môi trường thuận lợi cho HTX phát triển bền vững.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ HTX hoạt động hiệu quả theo năm, bảng so sánh các quy định pháp luật và chính sách hỗ trợ giữa Việt Nam và các nước phát triển, cũng như biểu đồ phân bổ vốn và cơ sở vật chất của HTX tại Tây Ninh.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của HTX trong phát triển nông nghiệp, tuy nhiên để phát huy hiệu quả cần có sự hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực nội tại và tăng cường sự hỗ trợ từ các cơ quan quản lý nhà nước.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện pháp luật về HTX nông nghiệp: Rà soát, sửa đổi các quy định về thành viên, tỷ lệ góp vốn, số lượng đại biểu đại hội thành viên cho phù hợp với thực tế hoạt động HTX nông nghiệp. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do Bộ Tư pháp phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chủ trì.

  2. Tăng cường nguồn lực hỗ trợ HTX: Bố trí ngân sách cụ thể cho các chính sách ưu đãi như đào tạo, hỗ trợ vốn, đầu tư kết cấu hạ tầng, xúc tiến thương mại. Xây dựng quỹ hỗ trợ phát triển HTX tại địa phương, ưu tiên các HTX nông nghiệp quy mô nhỏ và mới thành lập. Thời gian triển khai 3 năm, do UBND tỉnh và các sở ngành liên quan thực hiện.

  3. Nâng cao năng lực quản lý và tổ chức HTX: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý HTX, nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng quản trị và tiếp cận thị trường. Khuyến khích HTX thuê chuyên gia tư vấn và áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý. Thời gian liên tục, do Liên minh HTX tỉnh và các tổ chức đào tạo phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật: Đẩy mạnh tuyên truyền Luật HTX và các chính sách hỗ trợ đến người dân, thành viên HTX qua các kênh truyền thông, hội nghị, tập huấn. Tăng cường vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội trong việc vận động, hỗ trợ HTX. Thời gian thực hiện liên tục, do các cấp ủy Đảng, UBND và Mặt trận Tổ quốc chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về kinh tế tập thể và HTX: Luận văn cung cấp cơ sở pháp lý và thực tiễn để hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý và hỗ trợ phát triển HTX nông nghiệp.

  2. Lãnh đạo và cán bộ HTX nông nghiệp: Giúp hiểu rõ các quy định pháp luật, nhận diện các khó khăn, từ đó áp dụng các giải pháp nâng cao năng lực tổ chức, quản lý và phát triển sản xuất kinh doanh.

  3. Nhà nghiên cứu, học viên cao học, sinh viên ngành Luật Kinh tế, Kinh tế nông nghiệp: Tài liệu tham khảo quý giá về pháp luật HTX, thực trạng và kinh nghiệm phát triển HTX trong và ngoài nước.

  4. Các tổ chức phi chính phủ, doanh nghiệp liên kết với HTX: Hiểu rõ cơ chế hoạt động, vai trò và các rào cản pháp lý của HTX để xây dựng các chương trình hợp tác, hỗ trợ phát triển bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hợp tác xã nông nghiệp là gì?
    HTX nông nghiệp là tổ chức kinh tế tập thể do ít nhất 7 thành viên tự nguyện thành lập, hoạt động theo nguyên tắc tự chủ, bình đẳng, nhằm đáp ứng nhu cầu sản xuất, kinh doanh và tạo việc làm cho thành viên.

  2. Luật HTX năm 2012 có điểm gì mới so với luật trước?
    Luật HTX 2012 nhấn mạnh mô hình HTX kiểu mới với tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm, phân phối lợi ích dựa trên mức độ sử dụng dịch vụ, đồng thời quy định rõ hơn về quyền, nghĩa vụ thành viên và chính sách hỗ trợ.

  3. Tại sao nhiều HTX nông nghiệp hoạt động chưa hiệu quả?
    Nguyên nhân chính gồm năng lực quản lý yếu, thiếu vốn và cơ sở vật chất, chính sách hỗ trợ chưa thực chất, công tác tuyên truyền pháp luật chưa hiệu quả, và sự quan tâm của các cấp chính quyền còn hạn chế.

  4. Chính sách hỗ trợ HTX hiện nay có hiệu quả không?
    Mặc dù có nhiều chính sách ưu đãi, nhưng do thiếu nguồn lực thực hiện, sự phối hợp chưa đồng bộ và nhận thức của HTX còn hạn chế, nên hiệu quả tiếp cận và áp dụng chính sách còn thấp.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động của HTX nông nghiệp?
    Cần hoàn thiện pháp luật, tăng cường nguồn lực hỗ trợ, nâng cao năng lực quản lý, đẩy mạnh tuyên truyền pháp luật và tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước và HTX.

Kết luận

  • Hợp tác xã nông nghiệp là mô hình kinh tế tập thể quan trọng, đóng góp thiết thực vào phát triển nông nghiệp và nông thôn Việt Nam, đặc biệt tại tỉnh Tây Ninh.
  • Luật HTX năm 2012 đã tạo hành lang pháp lý thuận lợi nhưng còn nhiều bất cập, hạn chế trong thực thi và phù hợp với thực tế.
  • Hiệu quả hoạt động HTX nông nghiệp còn thấp, do năng lực nội tại yếu, chính sách hỗ trợ chưa thực chất và công tác quản lý nhà nước chưa đồng bộ.
  • Cần hoàn thiện pháp luật, tăng cường nguồn lực hỗ trợ, nâng cao năng lực quản lý và đẩy mạnh tuyên truyền để phát triển HTX bền vững.
  • Đề xuất các bước tiếp theo gồm sửa đổi chính sách, tổ chức đào tạo, xây dựng quỹ hỗ trợ và tăng cường phối hợp quản lý, nhằm thúc đẩy HTX nông nghiệp phát triển hiệu quả trong giai đoạn tới.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng nền kinh tế tập thể vững mạnh, phát triển nông nghiệp bền vững và nâng cao đời sống nông dân!