I. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án
Luận án tiến sĩ luật học tập trung vào việc phân tích tình hình nghiên cứu về trách nhiệm giải trình của Chính phủ trong và ngoài nước. Tác giả đã hệ thống hóa các công trình nghiên cứu tiêu biểu, đánh giá xu hướng nghiên cứu và xác định các khoảng trống cần được giải quyết. Pháp luật Việt Nam hiện chưa có một văn bản luật cụ thể về trách nhiệm giải trình của Chính phủ, thay vào đó chỉ được quy định rải rác trong các văn bản dưới luật như Nghị định 90/2013/NĐ-CP. Điều này dẫn đến sự thiếu thống nhất và chồng chéo trong hệ thống pháp luật.
1.1 Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài
Các nghiên cứu quốc tế về trách nhiệm giải trình của Chính phủ thường tập trung vào cơ chế kiểm soát quyền lực và tính minh bạch trong quản lý nhà nước. Các quốc gia có nền dân chủ phát triển như Mỹ, Anh, và Pháp đã xây dựng hệ thống pháp luật chặt chẽ về trách nhiệm giải trình, đặc biệt trong lĩnh vực luật hiến pháp và luật hành chính.
1.2 Tình hình nghiên cứu trong nước
Tại Việt Nam, các nghiên cứu về trách nhiệm giải trình của Chính phủ còn hạn chế và chưa có công trình nào trực tiếp nghiên cứu vấn đề này. Các quy định pháp luật hiện hành chưa đầy đủ và thiếu tính hệ thống, dẫn đến nhiều bất cập trong thực tiễn thực hiện.
II. Những vấn đề lý luận về trách nhiệm giải trình của Chính phủ
Luận án làm rõ các khái niệm, mục đích, và yêu cầu của trách nhiệm giải trình của Chính phủ. Tác giả phân tích các cấu thành của trách nhiệm giải trình, bao gồm chủ thể, nội dung, phương thức, và hệ quả. Chính phủ là chủ thể chính trong việc thực hiện trách nhiệm giải trình, với mục đích đảm bảo tính minh bạch và kiểm soát quyền lực nhà nước.
2.1 Khái niệm trách nhiệm giải trình của Chính phủ
Trách nhiệm giải trình được định nghĩa là nghĩa vụ của Chính phủ trong việc cung cấp thông tin và giải thích các quyết định, hành động của mình trước các chủ thể có thẩm quyền và công chúng.
2.2 Mục đích và yêu cầu của trách nhiệm giải trình
Mục đích chính của trách nhiệm giải trình là đảm bảo tính minh bạch, công khai trong hoạt động của Chính phủ, đồng thời tăng cường sự tin tưởng của công chúng vào bộ máy nhà nước.
III. Thực trạng pháp luật và thực hiện pháp luật về trách nhiệm giải trình của Chính phủ Việt Nam
Luận án đánh giá thực trạng pháp luật hiện hành và việc thực hiện pháp luật về trách nhiệm giải trình của Chính phủ tại Việt Nam. Các quy định pháp luật hiện còn thiếu đồng bộ và chưa đầy đủ, dẫn đến nhiều hạn chế trong thực tiễn. Các chủ thể giám sát như Quốc hội và người dân chưa được trang bị đầy đủ cơ chế để yêu cầu và giám sát trách nhiệm giải trình của Chính phủ.
3.1 Thực trạng pháp luật về trách nhiệm giải trình
Các quy định về trách nhiệm giải trình của Chính phủ hiện được quy định rải rác trong các văn bản pháp luật như Luật Thanh tra, Luật Tổ chức Chính phủ, và Luật Phòng, chống tham nhũng. Tuy nhiên, chưa có một văn bản luật cụ thể quy định về vấn đề này.
3.2 Thực trạng thực hiện pháp luật
Trên thực tế, trách nhiệm giải trình của Chính phủ chưa được thực hiện một cách hiệu quả. Các chủ thể giám sát thiếu tính chuyên môn và cơ chế tiếp cận thông tin còn hạn chế, dẫn đến việc giám sát không toàn diện.
IV. Quan điểm và giải pháp nâng cao trách nhiệm giải trình của Chính phủ Việt Nam
Luận án đề xuất các quan điểm và giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật Việt Nam và nâng cao hiệu quả thực hiện trách nhiệm giải trình của Chính phủ. Các giải pháp bao gồm việc xây dựng một văn bản luật cụ thể về trách nhiệm giải trình, tăng cường cơ chế giám sát của Quốc hội và người dân, và áp dụng các phương thức giải trình hiện đại phù hợp với yêu cầu của thời đại.
4.1 Quan điểm xây dựng giải pháp
Các giải pháp cần dựa trên nguyên tắc đảm bảo tính minh bạch, công khai và hiệu quả trong hoạt động của Chính phủ, đồng thời phù hợp với các giá trị dân chủ và pháp quyền.
4.2 Giải pháp nâng cao trách nhiệm giải trình
Các giải pháp cụ thể bao gồm việc ban hành Luật Trách nhiệm giải trình, tăng cường vai trò giám sát của Quốc hội, và nâng cao nhận thức của người dân về quyền và nghĩa vụ của mình trong việc yêu cầu và giám sát trách nhiệm giải trình của Chính phủ.
