Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế ngày càng phát triển, quyết định đầu tư dài hạn đóng vai trò then chốt đối với sự tồn tại và phát triển bền vững của doanh nghiệp (DN) cũng như nền kinh tế quốc gia. Theo ước tính, các dự án đầu tư dài hạn thường sử dụng nguồn vốn lớn, kéo dài trong nhiều năm và chịu nhiều rủi ro từ môi trường vĩ mô đến nội tại DN. Tổng công ty Trực thăng Việt Nam (TCT Trực thăng Việt Nam) là một doanh nghiệp 100% vốn nhà nước, trực thuộc Bộ Quốc phòng, có quy mô lớn và vị trí dẫn đầu trong ngành dịch vụ bay trực thăng tại Việt Nam và khu vực Đông Nam Á. Trong giai đoạn 2011-2021, TCT đã thực hiện nhiều dự án đầu tư dài hạn với tổng mức vốn đầu tư lớn, góp phần tăng trưởng tài sản và lợi nhuận, đồng thời thu ngoại tệ cho đất nước. Tuy nhiên, thực tế cho thấy công tác thẩm định tài chính (TĐTC) dự án đầu tư dài hạn của TCT còn tồn tại nhiều hạn chế, dẫn đến hiệu quả kinh doanh suy giảm trong những năm gần đây.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là nâng cao chất lượng công tác TĐTC các dự án đầu tư dài hạn của TCT Trực thăng Việt Nam trong giai đoạn 2011-2021, đồng thời đề xuất các giải pháp phù hợp với chiến lược phát triển giai đoạn 2021-2025 và tầm nhìn đến năm 2030. Nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng, đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng TĐTC, từ đó đưa ra các khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư và hiệu quả sử dụng vốn nhà nước tại doanh nghiệp. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện quy trình thẩm định dự án, góp phần gia tăng giá trị DN và phát triển kinh tế xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết về dự án đầu tư dài hạn và lý thuyết về thẩm định tài chính dự án đầu tư.

  1. Lý thuyết dự án đầu tư dài hạn: Dự án đầu tư dài hạn được định nghĩa là tập hợp các hoạt động liên kết nhằm đạt mục tiêu cụ thể trong tương lai, sử dụng nguồn lực xác định và có vòng đời tối thiểu từ 1 năm trở lên. Các đặc trưng cơ bản bao gồm mục tiêu rõ ràng, kết quả định lượng, môi trường không chắc chắn, thời gian thực hiện giới hạn, các hoạt động cụ thể và nguồn lực đầu tư lớn.

  2. Lý thuyết thẩm định tài chính dự án đầu tư dài hạn: TĐTC là quá trình đánh giá tính khả thi và hiệu quả tài chính của dự án dựa trên các phương pháp phân tích dòng tiền, chi phí sử dụng vốn, và các chỉ tiêu tài chính như NPV, IRR, PI, PP. Chất lượng TĐTC phụ thuộc vào tính chính xác của dữ liệu đầu vào, phương pháp phân tích và sự phù hợp với chiến lược DN.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm:

  • Tổng mức đầu tư (TMĐT): Toàn bộ chi phí đầu tư và xây dựng dự án.
  • Dòng tiền dự án: Bao gồm dòng tiền vào (doanh thu, thu hồi vốn lưu động, thanh lý tài sản) và dòng tiền ra (đầu tư tài sản cố định, vốn lưu động).
  • Chi phí sử dụng vốn bình quân (WACC): Tỷ lệ chiết khấu phản ánh chi phí vốn chủ sở hữu và nợ vay, điều chỉnh theo thuế thu nhập DN.
  • Chỉ tiêu hiệu quả tài chính: NPV, IRR, PI, PP dùng để đánh giá và lựa chọn dự án.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp nghiên cứu định tính và định lượng.

  • Nguồn dữ liệu:

    • Số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát 107 cán bộ tham gia công tác TĐTC tại TCT Trực thăng Việt Nam và một số DN tương đồng, sử dụng bảng hỏi thang đo Likert và phỏng vấn chuyên gia.
    • Số liệu thứ cấp gồm báo cáo tài chính, kế hoạch sản xuất kinh doanh, hồ sơ dự án, quy chế nội bộ và các tài liệu liên quan giai đoạn 2011-2021.

  • Phương pháp phân tích:

    • Thống kê mô tả đặc điểm mẫu nghiên cứu.
    • Kiểm định độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha (đạt trên 0,6).
    • Phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng TĐTC.
    • Phân tích định lượng sử dụng phần mềm SPSS26 để đánh giá mối quan hệ giữa các biến số.
    • So sánh, tổng hợp số liệu thực tế và kết quả khảo sát để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích dữ liệu từ 2011 đến 2021, đề xuất giải pháp giai đoạn 2021-2025, tầm nhìn đến 2030.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chất lượng thẩm định tổng mức đầu tư còn hạn chế: Qua phân tích các dự án đầu tư dài hạn của TCT, tỷ lệ sai lệch tổng mức đầu tư so với dự toán ban đầu dao động khoảng 10-15%, ảnh hưởng đến khả năng cân đối vốn và hiệu quả dự án.

  2. Dòng tiền dự án chưa được dự báo chính xác: Kết quả khảo sát cho thấy khoảng 30% dự án có sai lệch lớn giữa dòng tiền dự kiến và thực tế, đặc biệt trong các dự án mua sắm máy bay trực thăng AW189, gây khó khăn trong việc trả nợ và quản lý tài chính.

  3. Ứng dụng phương pháp thẩm định tài chính chưa đồng bộ: TCT chủ yếu sử dụng phương pháp NPV và IRR, tuy nhiên việc áp dụng các chỉ tiêu này chưa nhất quán, dẫn đến việc đánh giá hiệu quả dự án chưa toàn diện. Khoảng 40% cán bộ thẩm định cho biết chưa áp dụng đầy đủ các phương pháp phân tích rủi ro và độ nhạy.

  4. Nguồn nhân lực và công tác phối hợp còn yếu: Đánh giá từ khảo sát cho thấy chỉ khoảng 65% cán bộ thẩm định có trình độ chuyên môn phù hợp, đồng thời công tác phối hợp giữa các phòng ban trong thẩm định còn thiếu chặt chẽ, ảnh hưởng đến chất lượng báo cáo thẩm định.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc thiếu chuẩn hóa quy trình thẩm định, chưa xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu thông tin đầy đủ và chính sách chất lượng chưa được triển khai đồng bộ. So với các nghiên cứu quốc tế, TCT còn thiếu các công cụ phân tích rủi ro hiện đại như mô hình phân tích kịch bản hay phần mềm mô phỏng dòng tiền, dẫn đến việc đánh giá chưa toàn diện các yếu tố bất định.

Việc sai lệch trong dự báo dòng tiền và tổng mức đầu tư làm giảm tính chính xác của các chỉ tiêu tài chính như NPV và IRR, từ đó ảnh hưởng đến quyết định đầu tư. Điều này cũng tương đồng với các nghiên cứu trong nước về thẩm định dự án tại các doanh nghiệp nhà nước khác, cho thấy vấn đề chung về chất lượng thẩm định tài chính.

Kết quả nghiên cứu được minh họa qua biểu đồ so sánh tỷ lệ sai lệch dự toán và thực tế các dự án đầu tư, bảng phân tích mức độ áp dụng các phương pháp thẩm định tài chính và bảng đánh giá trình độ nguồn nhân lực thẩm định. Những dữ liệu này làm rõ các điểm yếu cần khắc phục để nâng cao chất lượng thẩm định tài chính dự án đầu tư dài hạn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Chuẩn hóa quy trình thẩm định tài chính dự án: Xây dựng và ban hành quy chế thẩm định dự án đầu tư dài hạn với các quy định chi tiết về nội dung, phương pháp và tiêu chuẩn thẩm định tài chính. Mục tiêu đạt 100% dự án tuân thủ quy trình chuẩn trong vòng 2 năm, do Ban Quản lý Đầu tư TCT chủ trì thực hiện.

  2. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực thẩm định: Tổ chức đào tạo chuyên sâu về phương pháp thẩm định tài chính hiện đại, kỹ năng phân tích rủi ro và sử dụng phần mềm hỗ trợ cho cán bộ thẩm định. Mục tiêu nâng tỷ lệ cán bộ đạt chuẩn chuyên môn lên trên 90% trong 3 năm, do Phòng Tổ chức Nhân sự phối hợp với các đơn vị đào tạo thực hiện.

  3. Hoàn thiện hệ thống cơ sở dữ liệu và công nghệ thông tin: Xây dựng hệ thống quản lý thông tin dự án đầu tư dài hạn tập trung, cập nhật liên tục các dữ liệu tài chính, kỹ thuật và thị trường phục vụ công tác thẩm định. Mục tiêu hoàn thành hệ thống trong 18 tháng, do Ban Công nghệ Thông tin phối hợp Ban Quản lý Đầu tư triển khai.

  4. Thường xuyên đánh giá và kiểm soát chất lượng thẩm định: Thiết lập hệ thống kiểm soát chất lượng thẩm định tài chính dự án, bao gồm đánh giá định kỳ, kiểm toán nội bộ và phản hồi từ các bên liên quan. Mục tiêu thực hiện đánh giá ít nhất 2 lần/năm, do Ban Kiểm soát nội bộ và Ban Quản lý Đầu tư phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo và quản lý Tổng công ty Trực thăng Việt Nam: Nhận diện các điểm yếu trong công tác thẩm định tài chính, từ đó điều chỉnh chiến lược đầu tư và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn.

  2. Cán bộ chuyên trách thẩm định tài chính dự án: Áp dụng các phương pháp, tiêu chuẩn và quy trình chuẩn hóa được đề xuất để nâng cao chất lượng thẩm định, giảm thiểu rủi ro đầu tư.

  3. Các doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp có vốn nhà nước chi phối: Tham khảo mô hình nghiên cứu và giải pháp nâng cao chất lượng thẩm định tài chính dự án đầu tư dài hạn trong bối cảnh đặc thù của doanh nghiệp nhà nước.

  4. Các cơ quan quản lý nhà nước và đơn vị tư vấn đầu tư: Sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện chính sách, quy định về thẩm định dự án đầu tư, đồng thời nâng cao năng lực tư vấn, giám sát dự án.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao thẩm định tài chính dự án đầu tư dài hạn lại quan trọng?
    Thẩm định tài chính giúp đánh giá tính khả thi và hiệu quả tài chính của dự án, từ đó hỗ trợ quyết định đầu tư chính xác, tránh rủi ro tài chính và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn.

  2. Các chỉ tiêu tài chính nào thường được sử dụng trong thẩm định?
    Các chỉ tiêu phổ biến gồm giá trị hiện tại thuần (NPV), tỷ suất doanh lợi nội bộ (IRR), chỉ số sinh lời (PI) và thời gian hoàn vốn (PP), mỗi chỉ tiêu có ưu nhược điểm riêng và cần được áp dụng phù hợp.

  3. Làm thế nào để nâng cao chất lượng thẩm định tài chính tại doanh nghiệp?
    Cần chuẩn hóa quy trình thẩm định, nâng cao trình độ nguồn nhân lực, hoàn thiện hệ thống dữ liệu và áp dụng công nghệ thông tin hỗ trợ, đồng thời thực hiện kiểm soát chất lượng định kỳ.

  4. Phương pháp phân tích rủi ro nào được khuyến nghị áp dụng?
    Phân tích kịch bản (Scenario Analysis), phân tích độ nhạy (Sensitivity Analysis) và mô phỏng Monte Carlo là các phương pháp hiện đại giúp đánh giá tác động của các biến số không chắc chắn đến hiệu quả dự án.

  5. Tại sao cần xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu cho công tác thẩm định?
    Hệ thống cơ sở dữ liệu giúp lưu trữ, quản lý và cập nhật thông tin dự án một cách đồng bộ, tăng tính chính xác và kịp thời của dữ liệu phục vụ thẩm định, từ đó nâng cao chất lượng quyết định đầu tư.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa lý luận về chất lượng thẩm định tài chính dự án đầu tư dài hạn, làm rõ các khái niệm, tiêu chí và nhân tố ảnh hưởng.
  • Phân tích thực trạng tại TCT Trực thăng Việt Nam cho thấy còn nhiều hạn chế về chất lượng thẩm định, đặc biệt trong dự báo dòng tiền và áp dụng phương pháp thẩm định.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ gồm chuẩn hóa quy trình, nâng cao năng lực nguồn nhân lực, hoàn thiện hệ thống dữ liệu và kiểm soát chất lượng thẩm định.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả đầu tư và hiệu quả kinh doanh của TCT trong giai đoạn 2021-2025 và tầm nhìn 2030.
  • Khuyến nghị các bên liên quan áp dụng kết quả nghiên cứu để cải thiện công tác thẩm định tài chính, từ đó gia tăng giá trị doanh nghiệp và đóng góp cho phát triển kinh tế xã hội.

Hành động tiếp theo: Ban lãnh đạo TCT và các phòng ban liên quan cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đào tạo và xây dựng hệ thống quản lý dữ liệu để nâng cao chất lượng thẩm định tài chính dự án đầu tư dài hạn.