## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng, an ninh phi truyền thống (ANPTT) đã trở thành một trong những thách thức lớn đối với an ninh quốc gia và trật tự xã hội. Theo số liệu năm 2015, Việt Nam phát hiện gần 8.900 vụ vi phạm môi trường với hơn 1.200 tập thể, cá nhân vi phạm; tội phạm ngân hàng gây thiệt hại hàng chục ngàn tỷ đồng; tội phạm công nghệ cao và an ninh mạng ngày càng gia tăng với các vụ tấn công mạng nghiêm trọng. Báo chí đóng vai trò quan trọng trong việc phản ánh, tuyên truyền và nâng cao nhận thức xã hội về các vấn đề này. Tuy nhiên, khảo sát với 50 nhà báo tại các tòa soạn báo in và báo mạng cho thấy chỉ 19% có hiểu biết nhất định về ANPTT, 66,7% biết đến nhưng chưa hiểu rõ, và 14,3% chưa từng tiếp cận khái niệm này. 

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích, đánh giá thực trạng kỹ năng tác nghiệp của nhà báo về vấn đề ANPTT, tập trung vào hai lĩnh vực trọng yếu là tội phạm công nghệ cao, an ninh mạng và an ninh tài chính. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại Việt Nam, khảo sát các nhà báo và tác phẩm báo chí trên báo An ninh Hải Phòng và VnExpress trong giai đoạn 2016-2017. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao năng lực tác nghiệp của nhà báo, góp phần tăng cường hiệu quả truyền thông về ANPTT, từ đó hỗ trợ công tác phòng chống và ứng phó các thách thức an ninh phi truyền thống.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về an ninh phi truyền thống và báo chí học. Khái niệm ANPTT được hiểu là các mối đe dọa không xuất phát từ yếu tố quân sự mà từ các yếu tố tự nhiên và xã hội, ảnh hưởng đến an ninh quốc gia và con người. Các đặc điểm nổi bật của ANPTT bao gồm tính xuyên quốc gia, đa dạng về hình thức đe dọa (kinh tế, môi trường, công nghệ, xã hội), và yêu cầu hợp tác quốc tế trong giải quyết. 

Về báo chí, luận văn áp dụng lý thuyết về kỹ năng tác nghiệp báo chí, bao gồm kỹ năng phát hiện đề tài, khai thác, thu thập và xử lý thông tin, cũng như kỹ năng thể hiện tác phẩm báo chí. Ngoài ra, các nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp và vai trò của báo chí trong việc tuyên truyền, giám sát, phản biện xã hội cũng được làm rõ.

### Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp định tính và định lượng. Cỡ mẫu gồm 50 nhà báo đang công tác tại các tòa soạn báo in và báo mạng điện tử. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện và mẫu có chủ đích nhằm tập trung vào những nhà báo có kinh nghiệm tác nghiệp về ANPTT. 

Phương pháp thu thập dữ liệu gồm: 
- Phỏng vấn sâu với các nhà báo, giảng viên báo chí và lãnh đạo cơ quan báo chí để thu thập ý kiến chuyên môn.
- Điều tra xã hội học bằng bảng hỏi để đánh giá thực trạng kỹ năng tác nghiệp.
- Nghiên cứu tài liệu, phân tích các tác phẩm báo chí về ANPTT trên báo An ninh Hải Phòng và VnExpress trong năm 2016-2017.
- Quan sát thực tế quá trình tác nghiệp của nhà báo.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả và phân tích nội dung nhằm đánh giá kỹ năng tác nghiệp và các khó khăn, hạn chế trong quá trình tác nghiệp về ANPTT.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

1. **Hiểu biết về ANPTT còn hạn chế:** Chỉ 19% nhà báo khảo sát có hiểu biết nhất định về ANPTT, 66,7% biết đến nhưng chưa hiểu rõ, 14,3% chưa từng tiếp cận khái niệm này. Tuy nhiên, nhiều nhà báo đã từng tác nghiệp về các lĩnh vực liên quan như tội phạm công nghệ cao, an ninh tài chính.

2. **Tần suất đăng tải tin bài về ANPTT thấp:** Trên báo An ninh Hải Phòng năm 2016, trong tổng số 1.820 tin bài về an ninh trật tự, chỉ có 82 tin bài (5%) về tội phạm công nghệ cao và an ninh mạng, 70 tin bài (4%) về an ninh tài chính. Trên báo VnExpress, trong 6.048 tin bài về an ninh trật tự, có 290 tin bài (4%) về tội phạm công nghệ cao và an ninh mạng, 393 tin bài (6%) về an ninh tài chính.

3. **Kỹ năng tác nghiệp còn nhiều hạn chế:** Nhà báo gặp khó khăn trong việc phát hiện đề tài, khai thác thông tin chuyên sâu do tính chất phức tạp, nhạy cảm của ANPTT. Kỹ năng giao tiếp, phỏng vấn với các chuyên gia an ninh và lực lượng công an còn hạn chế do kiểm soát thông tin nghiêm ngặt.

4. **Vai trò của báo chí trong tuyên truyền và giám sát:** Báo chí được đánh giá là công cụ quan trọng trong việc nâng cao nhận thức xã hội về ANPTT, tuyên truyền chính sách, phản biện xã hội và tạo môi trường thông tin minh bạch.

### Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự thiếu hụt kiến thức chuyên môn về ANPTT trong đội ngũ nhà báo là nguyên nhân chính dẫn đến hạn chế trong tác nghiệp. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với xu hướng chung của báo chí trong nước khi tiếp cận các vấn đề mới, phức tạp. Tần suất tin bài thấp phản ánh sự khó khăn trong việc tiếp cận nguồn tin và xử lý thông tin chuyên sâu về ANPTT. 

Việc báo chí giữ vai trò trung tâm trong tuyên truyền và giám sát cho thấy tiềm năng lớn để nâng cao hiệu quả truyền thông về ANPTT nếu kỹ năng tác nghiệp được cải thiện. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất tin bài theo chủ đề và bảng phân tích tỷ lệ nhà báo có hiểu biết về ANPTT, giúp minh họa rõ nét thực trạng và nhu cầu đào tạo.

## Đề xuất và khuyến nghị

1. **Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về ANPTT:** Nâng cao kiến thức chuyên môn và kỹ năng tác nghiệp cho nhà báo về các lĩnh vực tội phạm công nghệ cao, an ninh tài chính. Mục tiêu tăng tỷ lệ nhà báo hiểu biết về ANPTT lên ít nhất 50% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp với các trường đại học và cơ quan báo chí.

2. **Xây dựng mạng lưới cộng tác viên chuyên ngành:** Thiết lập hệ thống cộng tác viên, chuyên gia an ninh hỗ trợ nhà báo trong việc cung cấp thông tin chính xác, kịp thời. Mục tiêu tăng số lượng tin bài chất lượng về ANPTT trên các báo lên 20% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Các tòa soạn báo lớn.

3. **Phát triển bộ quy tắc tác nghiệp chuyên biệt:** Ban hành hướng dẫn kỹ năng tác nghiệp và đạo đức nghề nghiệp khi viết về ANPTT, đảm bảo tính chính xác, khách quan và bảo mật thông tin. Thời gian thực hiện trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Hội Nhà báo Việt Nam và Bộ Thông tin và Truyền thông.

4. **Tăng cường hợp tác quốc tế và liên ngành:** Tạo điều kiện cho nhà báo tiếp cận thông tin từ các cơ quan an ninh, công an và tổ chức quốc tế để nâng cao chất lượng tác phẩm báo chí. Mục tiêu thiết lập ít nhất 5 chương trình hợp tác trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ Công an, Bộ Ngoại giao và các cơ quan báo chí.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. **Nhà báo và phóng viên:** Nâng cao kỹ năng tác nghiệp chuyên sâu về ANPTT, giúp họ tự tin và hiệu quả hơn trong việc khai thác, xử lý thông tin phức tạp.

2. **Cơ quan báo chí và truyền thông:** Là tài liệu tham khảo để xây dựng chương trình đào tạo, quy trình tác nghiệp và chính sách phát triển nội dung về ANPTT.

3. **Giảng viên và sinh viên ngành báo chí:** Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để giảng dạy, nghiên cứu về kỹ năng tác nghiệp và vai trò của báo chí trong an ninh phi truyền thống.

4. **Cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức an ninh:** Hiểu rõ vai trò của báo chí trong công tác tuyên truyền, giám sát và phối hợp phòng chống các mối đe dọa an ninh phi truyền thống.

## Câu hỏi thường gặp

1. **An ninh phi truyền thống là gì?**  
Là các mối đe dọa không xuất phát từ quân sự mà từ các yếu tố tự nhiên, xã hội như tội phạm công nghệ cao, khủng bố, biến đổi khí hậu, ảnh hưởng đến an ninh quốc gia và con người.

2. **Tại sao kỹ năng tác nghiệp về ANPTT quan trọng?**  
Vì ANPTT là lĩnh vực phức tạp, đòi hỏi nhà báo phải có kiến thức chuyên sâu và kỹ năng khai thác, xử lý thông tin chính xác để truyền tải thông tin đúng đắn, góp phần nâng cao nhận thức xã hội.

3. **Những khó khăn chính khi nhà báo tác nghiệp về ANPTT?**  
Khó khăn gồm thiếu kiến thức chuyên môn, hạn chế tiếp cận nguồn tin, kiểm soát thông tin nghiêm ngặt từ các cơ quan an ninh, và yêu cầu cao về đạo đức nghề nghiệp.

4. **Báo chí có vai trò gì trong phòng chống ANPTT?**  
Báo chí tuyên truyền chính sách, nâng cao nhận thức, giám sát, phản biện xã hội và tạo môi trường thông tin minh bạch, góp phần phòng chống và ứng phó các thách thức an ninh phi truyền thống.

5. **Làm thế nào để nâng cao kỹ năng tác nghiệp của nhà báo về ANPTT?**  
Thông qua đào tạo chuyên sâu, xây dựng mạng lưới cộng tác viên chuyên ngành, phát triển bộ quy tắc tác nghiệp chuyên biệt và tăng cường hợp tác liên ngành, quốc tế.

## Kết luận

- Luận văn hệ thống hóa khung lý luận và thực tiễn về kỹ năng tác nghiệp của nhà báo trong lĩnh vực an ninh phi truyền thống.  
- Thực trạng cho thấy kiến thức và kỹ năng tác nghiệp về ANPTT của nhà báo còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng thông tin.  
- Báo chí giữ vai trò quan trọng trong tuyên truyền, giám sát và phản biện xã hội về các vấn đề ANPTT.  
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao kỹ năng tác nghiệp, bao gồm đào tạo, xây dựng mạng lưới cộng tác viên, quy tắc tác nghiệp và hợp tác liên ngành.  
- Khuyến nghị các cơ quan báo chí, nhà báo, giảng viên và cơ quan quản lý nhà nước cùng phối hợp thực hiện để nâng cao hiệu quả truyền thông về ANPTT trong thời gian tới.  

Hành động tiếp theo là triển khai các chương trình đào tạo và xây dựng quy trình tác nghiệp chuyên biệt nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công tác báo chí về an ninh phi truyền thống.