Tổng quan nghiên cứu

Thuốc lá vẫn là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tật và tử vong trên toàn cầu. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có hơn 8 triệu người tử vong do thuốc lá, trong đó khoảng 7 triệu người là người hút thuốc chủ động và 1,2 triệu người là người hút thuốc thụ động. Tại Việt Nam, số người chết do các bệnh liên quan đến thuốc lá lên tới hơn 40.000 người mỗi năm. Mặc dù các biện pháp phòng chống như cấm quảng cáo, cấm hút thuốc nơi công cộng đã được triển khai, tỷ lệ hút thuốc lá vẫn duy trì ở mức cao, đặc biệt trong nhóm người trưởng thành với tỷ lệ khoảng 21,7% năm 2020. Đáng chú ý, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử cũng tăng nhanh, từ 0,2% năm 2015 lên 3,6% năm 2020.

Sinh viên và học viên khối ngành khoa học sức khỏe đóng vai trò quan trọng trong công tác truyền thông và phòng chống tác hại thuốc lá. Tuy nhiên, thực tế cho thấy vẫn còn một tỷ lệ không nhỏ học viên trong ngành này sử dụng thuốc lá, chưa thực sự là tấm gương trong cộng đồng. Trường Cao đẳng Hậu cần 1 là cơ sở đào tạo cán bộ quân y quy mô lớn, có vai trò quan trọng trong chăm sóc sức khỏe quân đội và nhân dân. Do đó, việc đánh giá thực trạng kiến thức và thái độ về tác hại của thuốc lá ở học viên trường này là cần thiết để xây dựng các biện pháp can thiệp phù hợp.

Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2023-2024 tại Trường Cao đẳng Hậu cần 1, với mục tiêu đánh giá kiến thức, thái độ về tác hại của thuốc lá ở học viên và phân tích các yếu tố liên quan. Kết quả nghiên cứu sẽ góp phần nâng cao hiệu quả công tác phòng chống tác hại thuốc lá trong môi trường giáo dục và cộng đồng, đồng thời hỗ trợ xây dựng chính sách y tế công cộng phù hợp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết hành vi có kế hoạch (Theory of Planned Behavior): Giải thích mối quan hệ giữa kiến thức, thái độ và hành vi hút thuốc lá của học viên, trong đó kiến thức và thái độ ảnh hưởng đến ý định và hành vi thực tế.
  • Mô hình các yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe (Health Belief Model): Nhấn mạnh vai trò của nhận thức về nguy cơ và lợi ích trong việc hình thành thái độ và hành vi phòng chống tác hại thuốc lá.
  • Khái niệm về kiến thức và thái độ về tác hại thuốc lá: Kiến thức được định nghĩa là sự hiểu biết về các thành phần, tác hại và luật phòng chống tác hại thuốc lá; thái độ là sự đồng thuận hoặc phản đối các hành vi liên quan đến thuốc lá.

Các khái niệm chính bao gồm: thành phần gây nghiện trong thuốc lá (nicotin), các bệnh liên quan đến thuốc lá (ung thư phổi, bệnh tim mạch, viêm phế quản mạn tính), luật phòng chống tác hại thuốc lá, thái độ về việc hút thuốc và các biện pháp phòng chống.

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang có phân tích.
  • Đối tượng nghiên cứu: 404 học viên thuộc các chuyên ngành Y sĩ đa khoa, Cao đẳng Điều dưỡng và Quân nhu đang học tại Trường Cao đẳng Hậu cần 1 trong năm học 2023-2024.
  • Phương pháp chọn mẫu: Chọn mẫu ngẫu nhiên phân tầng theo tỷ lệ học viên từng chuyên ngành, tăng 10% dự phòng cho trường hợp bỏ sót hoặc từ chối tham gia.
  • Cỡ mẫu: Tối thiểu 404 học viên, đảm bảo tính đại diện cho cả biến số kiến thức và thái độ.
  • Thu thập dữ liệu: Phỏng vấn trực tiếp bằng bộ câu hỏi có cấu trúc, gồm thông tin nhân khẩu học, kiến thức và thái độ về tác hại thuốc lá. Bộ câu hỏi được thử nghiệm trên 40 học viên trước khi thu thập chính thức.
  • Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm SPSS 20.0, phân tích mô tả (tỷ lệ %, trung bình) và phân tích đa biến (hồi quy Logistic) để xác định các yếu tố liên quan đến kiến thức và thái độ.
  • Thời gian nghiên cứu: Thu thập số liệu từ tháng 3 đến tháng 6 năm 2024, phân tích và báo cáo kết quả trong tháng 7-9 năm 2024.
  • Biện pháp hạn chế sai số: Tập huấn điều tra viên, thu thập thông tin đúng thời điểm, làm sạch số liệu trước khi nhập, đảm bảo tính bảo mật và đạo đức nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm nhân khẩu học: Trong 404 học viên, 96% là nam, 70,8% trong độ tuổi 18-25, 63,2% có quê quán nông thôn. Chuyên ngành Y sĩ và Quân nhu chiếm tỷ lệ tương đương (44,1%), Cao đẳng Điều dưỡng chiếm 11,8%. Học lực giỏi, khá chiếm 52,5%.

  2. Tình trạng hút thuốc lá: 54,2% học viên từng hút thuốc lá, trong đó 36,9% hút thuốc trong vòng 30 ngày qua. Loại thuốc lá phổ biến nhất là thuốc lá điếu hoặc tự cuốn (69%), tiếp theo là thuốc lá điện tử (10,6%) và xì gà (8,9%). Địa điểm hút thuốc chủ yếu là tại nhà (63,1%) và trường học (43,6%). Nguồn mua thuốc lá chủ yếu là cửa hàng tạp hóa (93,3%).

  3. Kiến thức về tác hại thuốc lá: 49,2% học viên đạt kiến thức đúng về tác hại thuốc lá. 84,6% biết nicotin là thành phần gây nghiện chính. 94,5% nhận thức hút thuốc ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người hút, 95,2% biết khói thuốc thụ động gây hại. Tuy nhiên, chỉ 78,7% biết về Luật phòng chống tác hại thuốc lá, 49,7% biết cấm bán thuốc lá cho người dưới 18 tuổi, và 37,2% không biết cấm quảng cáo thuốc lá.

  4. Thái độ về tác hại thuốc lá: 91,5% học viên có thái độ tích cực về tác hại thuốc lá. 63,9% không đồng ý hút thuốc khi được bạn mời, 92,5% đồng ý nên cấm hút thuốc nơi công cộng, 84,9% đồng ý bỏ thuốc lá ngay nếu đang hút. Tuy nhiên, 19,3% vẫn cho rằng hút thuốc là hành động sành điệu.

  5. Yếu tố liên quan đến kiến thức và thái độ: Chuyên ngành và tình trạng hút thuốc có liên quan đến kiến thức (p<0,05). Học viên chuyên ngành Quân nhu có khả năng có kiến thức đúng cao hơn 1,5 lần so với chuyên ngành Y. Học viên hút thuốc có kiến thức đúng cao hơn 1,9 lần so với không hút thuốc. Thái độ tích cực chiếm tỷ lệ cao ở cả nam và nữ, nữ giới có thái độ tích cực hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy kiến thức và thái độ về tác hại thuốc lá của học viên Trường Cao đẳng Hậu cần 1 còn nhiều hạn chế, đặc biệt về nhận thức pháp luật và các biện pháp phòng chống. Tỷ lệ hút thuốc lá trong 30 ngày qua (36,9%) là mức cao so với một số nghiên cứu trong nước và quốc tế, phản ánh nhu cầu cấp thiết về can thiệp giáo dục và truyền thông.

Việc học viên chuyên ngành Quân nhu có kiến thức tốt hơn có thể do đặc thù đào tạo hoặc môi trường học tập khác biệt. Học viên hút thuốc có kiến thức tốt hơn có thể do trải nghiệm cá nhân thúc đẩy nhận thức về tác hại. Tuy nhiên, thái độ tích cực cao cho thấy tiềm năng để phát triển các chương trình can thiệp hiệu quả.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng về mức độ nhận thức và thái độ, nhưng tỷ lệ hút thuốc vẫn còn cao, đặc biệt là sự gia tăng của thuốc lá điện tử. Các biểu đồ phân bố kiến thức và thái độ có thể minh họa rõ sự khác biệt giữa các nhóm chuyên ngành và tình trạng hút thuốc, hỗ trợ việc thiết kế các chương trình giáo dục phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường giáo dục kiến thức về tác hại thuốc lá và Luật phòng chống tác hại thuốc lá

    • Triển khai các chương trình đào tạo bắt buộc trong chương trình học cho tất cả học viên, đặc biệt chuyên ngành Y và Điều dưỡng.
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ học viên đạt kiến thức đúng lên trên 70% trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, khoa Y tế công cộng, giảng viên chuyên ngành.

  2. Xây dựng chiến dịch truyền thông nội bộ và cộng đồng về tác hại thuốc lá

    • Sử dụng mạng xã hội, tivi, và các kênh truyền thông của trường để cung cấp thông tin dễ hiểu, hấp dẫn.
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ học viên tiếp cận thông tin trên 80% trong 6 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng truyền thông, đoàn thanh niên, các câu lạc bộ sinh viên.

  3. Thực hiện các biện pháp hỗ trợ cai thuốc lá cho học viên đang hút thuốc

    • Tổ chức các lớp tư vấn, hỗ trợ cai thuốc, kết hợp với cán bộ y tế trường.
    • Mục tiêu: Giảm tỷ lệ học viên hút thuốc trong 30 ngày qua xuống dưới 25% trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng y tế, khoa sức khỏe cộng đồng.

  4. Tăng cường kiểm soát và giám sát việc hút thuốc trong khuôn viên trường

    • Thiết lập các khu vực cấm hút thuốc nghiêm ngặt, xử lý vi phạm theo quy định.
    • Mục tiêu: Giảm số lần hút thuốc tại trường xuống dưới 20% trong 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, bảo vệ trường, đoàn thanh niên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý giáo dục và y tế công cộng

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng kiến thức, thái độ và hành vi hút thuốc trong môi trường đào tạo cán bộ y tế, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.
    • Use case: Thiết kế chương trình đào tạo và can thiệp phòng chống thuốc lá trong trường học.

  2. Giảng viên và cán bộ y tế trường học

    • Lợi ích: Nắm bắt các yếu tố ảnh hưởng đến kiến thức và thái độ của học viên để điều chỉnh phương pháp giảng dạy và tư vấn.
    • Use case: Tổ chức các buổi truyền thông, tư vấn cai thuốc lá hiệu quả.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng

    • Lợi ích: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, số liệu thực tế và phân tích các yếu tố liên quan đến tác hại thuốc lá.
    • Use case: Phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo hoặc luận văn tốt nghiệp.

  4. Các tổ chức phòng chống tác hại thuốc lá và cộng đồng

    • Lợi ích: Hiểu rõ đặc điểm nhóm đối tượng trẻ, học viên trong môi trường quân sự để xây dựng các chiến dịch truyền thông và can thiệp phù hợp.
    • Use case: Lập kế hoạch truyền thông, hỗ trợ cai thuốc lá trong cộng đồng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tỷ lệ hút thuốc lá trong học viên Trường Cao đẳng Hậu cần 1 vẫn còn cao?
    Tỷ lệ hút thuốc lá 36,9% trong 30 ngày qua phản ánh ảnh hưởng của môi trường gia đình, bạn bè và áp lực tâm lý như căng thẳng. Ngoài ra, sự phổ biến của thuốc lá điện tử cũng góp phần làm tăng tỷ lệ này.

  2. Kiến thức về tác hại thuốc lá của học viên có ảnh hưởng như thế nào đến thái độ của họ?
    Nghiên cứu cho thấy học viên có kiến thức tốt về tác hại thuốc lá có khả năng có thái độ tích cực cao gấp gần 6 lần so với học viên có kiến thức kém, chứng tỏ kiến thức là yếu tố quan trọng thúc đẩy thái độ đúng đắn.

  3. Các biện pháp nào hiệu quả để giảm tỷ lệ hút thuốc trong học viên?
    Các biện pháp bao gồm giáo dục kiến thức, truyền thông nâng cao nhận thức, hỗ trợ cai thuốc lá và kiểm soát nghiêm ngặt việc hút thuốc trong trường học. Kết hợp nhiều biện pháp sẽ tăng hiệu quả.

  4. Tại sao cần chú trọng đến Luật phòng chống tác hại thuốc lá trong giáo dục học viên?
    Luật giúp tạo khung pháp lý, nâng cao ý thức tuân thủ và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Tuy nhiên, chỉ 78,7% học viên biết về Luật và nhiều người chưa hiểu rõ các quy định, do đó cần tăng cường giáo dục pháp luật.

  5. Thuốc lá điện tử có an toàn hơn thuốc lá truyền thống không?
    Phần lớn học viên (68%) không đồng ý thuốc lá điện tử an toàn hơn thuốc lá truyền thống. Thuốc lá điện tử vẫn chứa nicotin và các hóa chất độc hại, có thể gây nghiện và ảnh hưởng xấu đến sức khỏe.

Kết luận

  • Hơn một nửa học viên Trường Cao đẳng Hậu cần 1 từng hút thuốc lá, với tỷ lệ hút trong 30 ngày qua là 36,9%.
  • Kiến thức về tác hại thuốc lá đạt ở mức trung bình, chỉ 49,2% học viên có kiến thức đúng, trong khi thái độ tích cực chiếm tới 91,5%.
  • Yếu tố chuyên ngành và tình trạng hút thuốc có liên quan đáng kể đến kiến thức về tác hại thuốc lá.
  • Cần tăng cường giáo dục kiến thức, truyền thông và hỗ trợ cai thuốc lá nhằm giảm tỷ lệ hút thuốc và nâng cao nhận thức pháp luật.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chương trình đào tạo, chiến dịch truyền thông và giám sát thực hiện chính sách phòng chống thuốc lá trong trường học.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng!