Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh kinh tế hiện đại, kiểm soát nội bộ (KSNB) đóng vai trò thiết yếu trong việc đảm bảo hoạt động ổn định và phát triển bền vững của doanh nghiệp. Tại Việt Nam, ngành sản xuất và kinh doanh thuốc lá là lĩnh vực nhạy cảm, chịu sự quản lý chặt chẽ của pháp luật nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Công ty TNHH MTV Viện Thuốc lá, với hơn 30 năm hoạt động, là đơn vị duy nhất phát triển khép kín chuỗi sản xuất nguyên liệu và thuốc lá điếu, đồng thời chịu trách nhiệm tuân thủ các quy định pháp lý nghiêm ngặt. Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2021-2023 tại trụ sở chính của công ty ở Hà Nội nhằm đánh giá thực trạng hệ thống KSNB, xác định điểm mạnh, điểm yếu và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý.

Mục tiêu nghiên cứu bao gồm phân tích các thành phần chính của hệ thống KSNB như môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin truyền thông và giám sát; đánh giá mức độ tuân thủ quy trình và chính sách; đồng thời đề xuất các giải pháp cải tiến nhằm tăng tính minh bạch và hiệu quả. Việc hoàn thiện hệ thống KSNB không chỉ giúp công ty giảm thiểu rủi ro pháp lý, nâng cao chất lượng sản phẩm mà còn bảo vệ uy tín thương hiệu, góp phần phát triển bền vững trong ngành công nghiệp thuốc lá. Qua đó, nghiên cứu cũng đóng góp vào lý luận và thực tiễn quản trị doanh nghiệp trong lĩnh vực đặc thù này.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên mô hình kiểm soát nội bộ COSO 2013, một trong những khung lý thuyết toàn diện và được áp dụng rộng rãi trên thế giới. COSO 2013 định nghĩa KSNB là một tiến trình do hội đồng quản trị, ban giám đốc và nhân viên thiết kế và vận hành nhằm đảm bảo đạt được các mục tiêu về hoạt động, báo cáo và tuân thủ pháp luật. Mô hình này bao gồm năm thành phần chính: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, và hoạt động giám sát.

Ngoài ra, nghiên cứu còn vận dụng các khái niệm về quản trị rủi ro, vai trò của kiểm toán nội bộ và các nguyên tắc đạo đức trong quản lý doanh nghiệp. Các yếu tố như cơ cấu tổ chức, chính sách nhân sự, công tác kế hoạch và kiểm toán nội bộ được xem xét như các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả của hệ thống KSNB. Khái niệm về rủi ro được phân loại thành rủi ro hoạt động, rủi ro tuân thủ và rủi ro báo cáo, giúp đánh giá toàn diện các nguy cơ tiềm ẩn trong hoạt động của công ty.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa phân tích tài liệu, khảo sát thực tế và phỏng vấn sâu. Dữ liệu chính được thu thập từ báo cáo tài chính, quy trình nội bộ và các văn bản pháp luật liên quan của Công ty TNHH MTV Viện Thuốc lá trong giai đoạn 2021-2023. Cỡ mẫu khảo sát gồm 12 thành viên tham gia buổi họp đánh giá hàng quý, bao gồm 6 trưởng phòng ban và 6 nhân viên đại diện các phòng ban.

Phương pháp phân tích số liệu được thực hiện bằng cách so sánh thực trạng với lý thuyết COSO và các tiêu chuẩn pháp luật hiện hành. Phỏng vấn trực tiếp nhằm thu thập ý kiến, đánh giá về các yếu tố KSNB như môi trường kiểm soát, hoạt động kiểm soát, thông tin truyền thông và giám sát. Quá trình nghiên cứu được tiến hành trong vòng 12 tháng, từ đầu năm 2023 đến đầu năm 2024, đảm bảo tính cập nhật và chính xác của dữ liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Môi trường kiểm soát vững chắc nhưng thiếu quy định xử lý vi phạm: 100% nhân viên khảo sát xác nhận công ty có điều lệ, quy chế và phân công nhiệm vụ rõ ràng. Tuy nhiên, công ty chưa ban hành văn bản cụ thể về xử lý vi phạm, dẫn đến việc xử lý sai phạm chủ yếu dựa trên khiển trách và hướng dẫn sửa chữa. Điều này tiềm ẩn rủi ro về tính nghiêm minh trong quản lý.

  2. Cơ cấu tổ chức phù hợp với quy mô và đặc thù ngành: 100% ý kiến đồng thuận về sự phù hợp của cơ cấu tổ chức với hoạt động sản xuất kinh doanh. Công ty có phân chia rõ ràng vai trò, trách nhiệm giữa các phòng ban như Tài chính Kế toán, Kinh tế Kế hoạch, Tổ chức Hành chính và Sinh học, giúp vận hành hiệu quả các quy trình kiểm soát.

  3. Hiệu quả tài chính ổn định: Báo cáo tài chính giai đoạn 2021-2023 cho thấy doanh thu thuần đạt khoảng 196 tỷ đồng năm 2022, lợi nhuận sau thuế đạt trên 3 tỷ đồng năm 2023. Hệ số bảo toàn vốn duy trì ở mức 1, thể hiện công ty bảo toàn và phát triển vốn nhà nước giao. Tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE) bình quân gần 11%/năm, cho thấy hiệu quả sử dụng vốn tốt.

  4. Hoạt động kiểm soát và giám sát còn hạn chế: Mặc dù có các quy trình kiểm soát và giám sát định kỳ, công ty chưa áp dụng đầy đủ các biện pháp kiểm soát phát hiện và kiểm soát tự động. Kiểm toán nội bộ hoạt động nhưng chưa phát huy hết vai trò trong việc phát hiện và ngăn ngừa rủi ro gian lận.

Thảo luận kết quả

Việc xây dựng môi trường kiểm soát với cơ cấu tổ chức rõ ràng và chính sách nhân sự minh bạch là nền tảng quan trọng giúp công ty vận hành hiệu quả. Tuy nhiên, thiếu quy định xử lý vi phạm cụ thể làm giảm tính răn đe và có thể ảnh hưởng đến kỷ luật nội bộ. So với các nghiên cứu trong ngành, việc thiếu quy trình xử lý vi phạm là điểm yếu phổ biến ở nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ, ảnh hưởng đến hiệu quả KSNB.

Hiệu quả tài chính ổn định phản ánh sự quản lý tốt nguồn lực và kiểm soát chi phí, phù hợp với mục tiêu hoạt động của công ty. Tuy nhiên, để nâng cao hơn nữa hiệu quả KSNB, công ty cần tăng cường áp dụng công nghệ thông tin trong kiểm soát, phát triển các hoạt động kiểm soát tự động và kiểm soát phát hiện nhằm giảm thiểu sai sót và gian lận.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng doanh thu và lợi nhuận, bảng so sánh các chỉ tiêu tài chính qua các năm, cũng như sơ đồ cơ cấu tổ chức và quy trình kiểm soát nội bộ để minh họa rõ ràng hơn về thực trạng và các điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Ban hành quy định xử lý vi phạm cụ thể: Xây dựng và ban hành văn bản quy định rõ ràng về xử lý các hành vi vi phạm nội bộ nhằm tăng tính nghiêm minh và răn đe. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do Ban lãnh đạo phối hợp với phòng pháp chế chịu trách nhiệm.

  2. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong kiểm soát: Triển khai hệ thống kiểm soát tự động và phần mềm quản lý rủi ro để nâng cao hiệu quả phát hiện sai sót và gian lận. Mục tiêu tăng tỷ lệ kiểm soát tự động lên 50% trong vòng 12 tháng, do phòng công nghệ thông tin phối hợp với phòng kiểm toán nội bộ thực hiện.

  3. Nâng cao năng lực kiểm toán nội bộ: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ năng kiểm toán và quản trị rủi ro cho đội ngũ kiểm toán nội bộ, nhằm phát huy vai trò giám sát và tư vấn. Thời gian đào tạo trong 3 tháng, do phòng nhân sự phối hợp với đơn vị đào tạo chuyên ngành đảm nhiệm.

  4. Cải tiến quy trình truyền thông nội bộ: Thiết lập các kênh truyền thông đa dạng như đường dây nóng, email nội bộ, và các buổi họp định kỳ để đảm bảo thông tin về KSNB được truyền đạt kịp thời và đầy đủ đến toàn bộ nhân viên. Mục tiêu hoàn thiện trong 6 tháng, do phòng tổ chức hành chính chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo doanh nghiệp: Giúp hiểu rõ vai trò và tầm quan trọng của KSNB trong quản trị doanh nghiệp, từ đó xây dựng chiến lược và chính sách phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động.

  2. Phòng kiểm toán nội bộ và quản lý rủi ro: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn để cải tiến quy trình kiểm toán, phát hiện và xử lý rủi ro, góp phần bảo vệ tài sản và uy tín doanh nghiệp.

  3. Nhân viên phòng kế toán và tài chính: Nâng cao nhận thức về các quy trình kiểm soát, đảm bảo tính chính xác và minh bạch trong báo cáo tài chính, đồng thời tuân thủ các quy định pháp luật.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kế toán, quản trị doanh nghiệp: Tài liệu tham khảo quý giá về ứng dụng mô hình COSO trong thực tiễn doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt trong ngành công nghiệp thuốc lá, giúp phát triển nghiên cứu và thực hành quản trị.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát nội bộ là gì và tại sao quan trọng?
    Kiểm soát nội bộ là hệ thống các quy trình và thủ tục nhằm đảm bảo hoạt động doanh nghiệp hiệu quả, báo cáo tài chính chính xác và tuân thủ pháp luật. Nó giúp ngăn ngừa sai sót, gian lận và bảo vệ tài sản công ty.

  2. Mô hình COSO 2013 có điểm gì nổi bật?
    COSO 2013 bổ sung 17 nguyên tắc chi tiết cho 5 thành phần kiểm soát, nhấn mạnh vai trò của văn hóa tổ chức, công nghệ thông tin và liên kết với quản lý rủi ro, giúp doanh nghiệp xây dựng hệ thống kiểm soát toàn diện và linh hoạt.

  3. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả hệ thống kiểm soát nội bộ?
    Hiệu quả được đánh giá qua việc hệ thống có phát hiện và ngăn ngừa rủi ro, sai sót kịp thời, đảm bảo tuân thủ quy định, và hỗ trợ đạt mục tiêu hoạt động. Các công cụ như kiểm toán nội bộ, giám sát định kỳ và khảo sát nhân viên thường được sử dụng.

  4. Những rủi ro phổ biến trong ngành thuốc lá là gì?
    Bao gồm rủi ro pháp lý do quy định nghiêm ngặt, rủi ro chất lượng sản phẩm ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng, và rủi ro tài chính do biến động chi phí nguyên liệu. KSNB giúp giảm thiểu các rủi ro này.

  5. Làm sao để nâng cao nhận thức về KSNB trong doanh nghiệp?
    Thông qua đào tạo định kỳ, truyền thông nội bộ hiệu quả, xây dựng văn hóa doanh nghiệp minh bạch và trách nhiệm, đồng thời có chính sách khen thưởng và xử lý vi phạm rõ ràng để khuyến khích tuân thủ.

Kết luận

  • Hệ thống kiểm soát nội bộ tại Công ty TNHH MTV Viện Thuốc lá đã được xây dựng với cơ cấu tổ chức rõ ràng và chính sách nhân sự minh bạch, góp phần vào hiệu quả hoạt động và tài chính ổn định trong giai đoạn 2021-2023.
  • Tuy nhiên, thiếu quy định xử lý vi phạm cụ thể và hạn chế trong ứng dụng công nghệ kiểm soát là những điểm cần cải thiện để nâng cao hiệu quả KSNB.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp thiết thực như ban hành quy định xử lý vi phạm, tăng cường công nghệ thông tin, nâng cao năng lực kiểm toán nội bộ và cải tiến truyền thông nội bộ.
  • Việc thực hiện các giải pháp này trong vòng 6-12 tháng sẽ giúp công ty giảm thiểu rủi ro, nâng cao tính minh bạch và bảo vệ uy tín thương hiệu.
  • Đề tài không chỉ đóng góp vào lý luận về KSNB mà còn cung cấp cơ sở thực tiễn quý giá cho các doanh nghiệp trong ngành thuốc lá và các lĩnh vực tương tự.

Hành động tiếp theo: Ban lãnh đạo và các phòng ban liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời, đảm bảo hệ thống KSNB hoạt động hiệu quả và bền vững.