Khảo Sát Tầng Nghĩa Chức Năng Từ Vựng Tiếng Anh Liên Hệ Với Tiếng Việt

Đề tài tập trung vào từ vựng tiếng Anh thông dụng, gắn bó với môi trường tự nhiên, môi trường sống và lịch sử, văn hóa của dân tộc. Hướng đi là tìm kiếm và đào sâu sự giống và khác biệt giữa ngôn ngữ Anh liên hệ với ngôn ngữ Việt. Ví dụ, các từ “land, mountain, water, river” (đất, núi, nước, sông) được chọn vì chúng tồn tại ở mọi quốc gia, nhưng mỗi ngôn ngữ lại có cách gọi tên hoặc biểu tượng khác nhau cho các sự vật hiện tượng tự nhiên đó. Những từ này tồn tại lâu đời trong tiếng Anh và tiếng Việt, mang nội hàm văn hóa khác nhau do cách sử dụng rộng rãi và tư duy tri nhận khác nhau.

Mục đích khảo sát là dựa trên kết quả nghiên cứu của những người đi trước, phân tích ngữ liệu để chỉ rõ các tầng nghĩa và kiểu nghĩa có trong lớp từ vựng này. Mục đích làm rõ nghĩa từ vựng được hiểu theo quan điểm dưới góc độ ngôn ngữ học gắn liền với chức năng hoạt động của những từ ngữ. Nghĩa của từ thực tế được thể hiện trong các loại hình phong cách chức năng khác nhau như phong cách đời sống hằng ngày, phong cách văn hóa nghệ thuật, phong cách khoa học hay phong cách ngôn ngữ khoa học kỹ thuật. Gắn với các yếu tố ngữ nghĩa ấy, hàm lượng nội dung bao gồm trong đó là từ nhận thức lý tính đến tư duy hình tượng được thể hiện như thế nào và đằng sau những cái đó thể hiện được phần nào đặc trưng văn hóa dân tộc của ngôn ngữ đó.

Để nói về nghĩa của từ vựng, cần tham khảo các công trình nghiên cứu của các học giả thuộc lĩnh vực ngôn ngữ. Một số quan điểm về nghĩa được đưa ra, ví dụ, Nguyễn Thiện Giáp quan niệm rằng nghĩa của từ là một hiện tượng phức tạp, nên qui chúng theo một khái niệm thành tố đơn giản hơn. Cách tiếp cận của Đỗ Hữu Châu về nghĩa từ vựng gồm ba thành phần tương ứng với ba chức năng mà bản thân từ đó đảm nhiệm cũng là một cách tiếp cận đáng chú ý.

Cần liên hệ lớp từ cơ bản trong tiếng Anh. So sánh đối chiếu tầng nghĩa thực tiễn của lớp từ cơ bản trong tiếng Anh và tiếng Việt. Ví dụ, xem xét nghĩa thực tiễn của "land" (đất) trong các ngữ cảnh khác nhau, và so sánh với cách sử dụng của từ "đất" trong tiếng Việt. Từ đó tìm ra điểm tương đồng và khác biệt trong cách hai ngôn ngữ phản ánh thực tế.

Nghĩa biểu niệm – Khái niệm khoa học là một phần quan trọng. Cần xem xét một số nghĩa cơ bản thuộc tầng nghĩa trí tuệ và tầng nghĩa biểu tượng. Ví dụ, phân tích cách từ "water" (nước) được sử dụng trong khoa học (H2O) so với cách nó được sử dụng trong văn hóa (ví dụ: nước tượng trưng cho sự sống).

Phương pháp này tập trung vào việc nhận diện, phân tích và miêu tả nghĩa của các đơn vị từ vựng trong tiếng Anh và tiếng Việt theo lý luận tầng nghĩa, kiểu nghĩa chức năng. Ví dụ, với từ Water / Nước hay Mountain / Núi, cần xem xét cách chúng được sử dụng trong các ngữ cảnh khác nhau và phân tích nghĩa của chúng.

Phương pháp so sánh liên hệ tập trung vào việc so sánh tiếng Anh với tiếng Việt (đây là một bước thấp của phương pháp so sánh nghiên cứu đối chiếu vì ở đây chỉ là phương pháp liên hệ). Đây cũng chính là cách phân tích đối chiếu liên ngữ giao văn hóa để xác định cái giống và khác nhau của ngữ nghĩa liên quan và trong điều kiện có thể dùng các thủ pháp thống kê tần số liệu sử dụng của chúng.

Để đảm bảo tính khách quan, cần sử dụng các phương pháp khoa học trong ngôn ngữ đó là phương pháp phân tích định lượng và định tính. Cũng có thể áp dụng cách phân tích ngữ nghĩa từ vựng để xác định các tầng nghĩa, kiểu nghĩa về mặt đồng đại cũng như lịch sử phát triển của nó.

Các từ điển đối dịch Anh – Việt, từ điển giải thích Anh – Anh, từ điển giải thích tiếng Việt, Từ Điển Oxford Learner’s Advanced và Từ Điển Larousse Việt được sử dụng để thu thập ngữ liệu. Các định nghĩa và ví dụ trong từ điển cung cấp thông tin quan trọng về các tầng nghĩa khác nhau của từ.

Các bài viết về văn hóa và những đặc trưng trong văn hóa có sử dụng các từ này, cụ thể trong thơ ca, ca dao, câu ví thường thấy trong các phép ẩn dụ được tham khảo để làm rõ mục đích nêu trên. Điều này giúp hiểu rõ hơn về cách các từ được sử dụng và mang ý nghĩa trong các ngữ cảnh văn hóa cụ thể.

Nguyễn Thiện Giáp quan niệm rằng nghĩa của từ là một hiện tượng phức tạp, và phân loại thành nghĩa sở chỉ (quan hệ của từ với sự vật), nghĩa sở biểu (quan hệ của từ với ý), nghĩa sở dụng (quan hệ của từ với người sử dụng) và nghĩa kết cấu (quan hệ của từ với các từ khác). Việc phân biệt này giúp hiểu rõ hơn về các khía cạnh khác nhau của nghĩa từ.

Sự chuyển nghĩa và hình thành nghĩa bóng là một quá trình quan trọng trong sự phát triển của từ vựng. Nghĩa mới được hình thành trên cơ sở sự chuyển nghĩa này được gọi là nghĩa bóng hay nghĩa phái sinh. Bằng tư duy hình tượng, sự chuyển nghĩa được thực hiện qua quá trình chuyển tên gọi của đối tượng này sang tên gọi của đối tượng khác.

Việc khảo sát tầng nghĩa chức năng từ vựng là một quá trình phức tạp, đòi hỏi sự kết hợp của nhiều phương pháp và nguồn ngữ liệu khác nhau. Kết quả nghiên cứu cho thấy rằng từ vựng không chỉ là công cụ giao tiếp mà còn là một phần quan trọng của văn hóa và tư duy.

Nghiên cứu tương lai có thể tập trung vào việc phân tích tầng nghĩa của các loại từ vựng khác nhau, hoặc so sánh tầng nghĩa của cùng một từ trong nhiều ngôn ngữ khác nhau. Ngoài ra, việc ứng dụng các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo để phân tích ngữ nghĩa cũng là một hướng đi đầy tiềm năng.