Luận Văn Thạc Sĩ Về Kết Nối Chính Trị và Hiệu Quả Hoạt Động Của Doanh Nghiệp Tại Việt Nam

• Tác giả: Phan Thị Ngọc Linh
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Hữu Huy Nhựt
• Trường học: Trường Đại Học Kinh Tế Tp. Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Tài Chính Ngân Hàng
• Đề tài: Kết Nối Chính Trị Và Hiệu Quả Hoạt Động Của Công Ty Tại Việt Nam
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ kinh tế
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Tp. Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU TỔNG QUAN BÀI NGHIÊN CỨU
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.4. Phương pháp nghiên cứu
• 1.5. Tổng quát các nghiên cứu thực nghiệm
• 1.5.1. Cơ sở lý thuyết nắm giữ tiền mặt
• 1.5.2. Hiệu quả hoạt động của công ty
• 1.5.3. Lợi ích của công ty
• 1.5.4. Giả thuyết giao dịch giữa các bên liên quan
• 1.6. Phương pháp nghiên cứu và dữ liệu nghiên cứu
• 1.6.1. Quy trình nghiên cứu
• 1.6.2. Mô hình nghiên cứu và kỳ vọng mối tương quan
• 1.6.2.1. Mô hình nghiên cứu
• 1.6.2.2. Kỳ vọng mối tương quan
• 1.6.3. Phương pháp kỹ thuật
• 1.6.3.1. Thống kê mô tả
• 1.6.3.2. Phương pháp ước lượng mô hình và các kiểm định
• 1.7. Phân tích thực nghiệm kết quả tại Việt Nam
• 1.7.1. Phân tích thống kê mô tả các biến
• 1.7.2. Phân tích mối tương quan
• 1.7.3. Phân tích kết quả hồi quy
• 1.7.3.1. Kết quả về tác động của các kết nối chính trị đối với việc nắm giữ tiền mặt
• 1.7.3.2. Kết quả phân tích hiệu quả hoạt động
• 1.7.3.3. Kết quả tiếp cận tín dụng và hiệu quả bán hàng
• 1.7.3.4. Kết quả phân tích ảnh hưởng của giao dịch của các bên liên quan đến hiệu quả hoạt động của công ty
• 1.8. Kết luận và hạn chế của bài nghiên cứu
• 1.8.1. Đóng góp của đề tài
• 1.8.2. Hạn chế của bài nghiên cứu
• 1.8.3. Hướng nghiên cứu trong tương lai
• DANH MỤC VÀ TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Giới thiệu tổng quan bài nghiên cứu

Nghiên cứu này tập trung vào mối quan hệ giữa chính trị Việt Nam và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp Việt Nam. Trong bối cảnh nền kinh tế mới nổi, sự kết nối chính trị đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả kinh doanh. Các công ty có mối quan hệ chính trị thường có khả năng nắm giữ tiền mặt cao hơn, vay nợ với chi phí thấp hơn và đạt được doanh thu lớn hơn. Điều này cho thấy rằng chính sách doanh nghiệp và tác động của chính trị có thể tạo ra những lợi thế cạnh tranh cho các công ty. Theo nghiên cứu, các kết nối chính trị không chỉ giúp doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro mà còn tối ưu hóa giá trị doanh nghiệp thông qua các giao dịch bên liên quan.

1.1. Lý do chọn đề tài

Thị trường Việt Nam đang thu hút nhiều nhà đầu tư trong và ngoài nước. Sự kết nối chính trị có thể mang lại nhiều lợi ích cho doanh nghiệp Việt Nam. Nghiên cứu này nhằm làm rõ vai trò của quan hệ chính trị trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Các công ty có mối quan hệ chính trị thường có khả năng tiếp cận nguồn vốn dễ dàng hơn và giảm thiểu chi phí tài chính. Điều này cho thấy rằng chính sách doanh nghiệp cần phải được điều chỉnh để tận dụng tối đa các kết nối chính trị, từ đó nâng cao hiệu quả kinh doanh.

II. Phân tích thực nghiệm kết quả tại Việt Nam

Nghiên cứu đã sử dụng dữ liệu từ các công ty niêm yết trên sàn HOSE từ năm 2009 đến 2018 để phân tích mối quan hệ giữa kết nối chính trị và hiệu quả hoạt động. Kết quả cho thấy rằng các công ty có mối quan hệ chính trị có xu hướng nắm giữ tiền mặt cao hơn và có chi phí tài chính thấp hơn. Điều này chứng tỏ rằng tác động của chính trị đến doanh nghiệp là rất lớn. Các công ty này cũng có khả năng duy trì vay nợ nhiều hơn, từ đó tạo ra lợi thế cạnh tranh trong môi trường kinh doanh. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng các giao dịch giữa các bên liên quan có thể tác động tiêu cực đến giá trị doanh nghiệp, tuy nhiên, các công ty có kết nối chính trị có thể giảm thiểu tác động này.

2.1. Kết quả về tác động của các kết nối chính trị

Kết quả phân tích cho thấy rằng kết nối chính trị có ảnh hưởng tích cực đến hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Các công ty có mối quan hệ chính trị thường có khả năng tiếp cận nguồn vốn dễ dàng hơn và giảm thiểu chi phí tài chính. Điều này cho thấy rằng chính sách doanh nghiệp cần phải được điều chỉnh để tận dụng tối đa các kết nối chính trị. Hơn nữa, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng các công ty này có thể duy trì vay nợ nhiều hơn, từ đó tạo ra lợi thế cạnh tranh trong môi trường kinh doanh.

III. Kết luận và hàm ý

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng kết nối chính trị có vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp Việt Nam. Các công ty nhà nước và tư nhân đều có thể tận dụng các kết nối này để tối ưu hóa hoạt động kinh doanh. Kết quả nghiên cứu cũng mở ra hướng nghiên cứu mới về mối quan hệ giữa chính trị và kinh tế tại Việt Nam. Cần có thêm các nghiên cứu sâu hơn để làm rõ hơn về tác động của chính sách doanh nghiệp và tác động kinh tế đến hoạt động của doanh nghiệp trong bối cảnh hiện tại.

3.1. Hạn chế của bài nghiên cứu

Mặc dù nghiên cứu đã chỉ ra nhiều kết quả quan trọng, nhưng vẫn còn một số hạn chế. Đầu tiên, mẫu nghiên cứu chỉ tập trung vào các công ty niêm yết trên sàn HOSE, điều này có thể không phản ánh đầy đủ tình hình của toàn bộ doanh nghiệp Việt Nam. Thứ hai, cần có thêm các biến kiểm soát để không bỏ qua các yếu tố khác có thể ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động. Cuối cùng, việc kết hợp nhiều phương pháp hồi quy khác nhau có thể giúp tìm ra phương pháp ước lượng phù hợp nhất.

Tổng quan nghiên cứu

Thị trường Việt Nam, với đặc điểm là một nền kinh tế mới nổi và còn non trẻ, đã thu hút sự quan tâm lớn từ các tập đoàn và nhà đầu tư trong và ngoài nước. Trong bối cảnh này, sự kết nối chính trị được xem là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp. Nghiên cứu tập trung vào mối quan hệ giữa kết nối chính trị và hiệu quả hoạt động của các công ty niêm yết trên sàn chứng khoán TP. Hồ Chí Minh (HOSE) trong giai đoạn 2009-2018. Mục tiêu chính của luận văn là kiểm tra xem các công ty có kết nối chính trị có xu hướng nắm giữ tiền mặt cao hơn, đạt hiệu quả hoạt động tốt hơn, duy trì vay nợ dài hạn nhiều hơn với chi phí tài chính thấp hơn, và giảm thiểu tác động tiêu cực của các giao dịch giữa các bên liên quan (RPTs) đến hiệu quả doanh nghiệp hay không.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm 180 công ty phi tài chính niêm yết liên tục trong 10 năm, với tổng số 1800 quan sát. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp bằng chứng thực nghiệm về vai trò của kết nối chính trị trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động doanh nghiệp tại Việt Nam, một nền kinh tế có tỷ trọng sở hữu nhà nước cao và đặc thù chính sách từ trên xuống. Các chỉ số hiệu quả được đo lường bằng ROA, Tobin’s Q, tỷ lệ nợ dài hạn, chi phí tài chính, doanh thu và chi phí bán hàng, giúp đánh giá toàn diện tác động của kết nối chính trị đến hoạt động doanh nghiệp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết nguồn lực (Resource-Based View) và lý thuyết định vị tương đối (Relative Positioning Theory). Lý thuyết nguồn lực nhấn mạnh vai trò của các nguồn lực hữu hình và vô hình, trong đó kết nối chính trị được xem như một nguồn lực quan trọng giúp doanh nghiệp tiếp cận các nguồn lực tài chính và chính sách ưu đãi. Lý thuyết định vị tương đối tập trung vào việc doanh nghiệp điều chỉnh vị trí chiến lược dựa trên môi trường bên ngoài, trong đó mối quan hệ chính trị giúp doanh nghiệp tận dụng các cơ hội và giảm thiểu rủi ro.

Các khái niệm chính bao gồm:

• Kết nối chính trị (POLCON): Biến giả thể hiện sự hiện diện của nhà quản lý cấp cao hoặc thành viên hội đồng quản trị có vị trí trong chính phủ hoặc quân đội.
• Hiệu quả hoạt động: Đo lường bằng ROA (lợi nhuận trên tài sản) và Tobin’s Q (tỷ lệ giá trị thị trường trên giá trị sổ sách).
• Nắm giữ tiền mặt (Cash Holding): Tỷ lệ tổng tiền mặt và tương đương tiền trên tổng tài sản thuần.
• Giao dịch giữa các bên liên quan (RPTs): Các giao dịch có thể ảnh hưởng tiêu cực đến lợi ích cổ đông thiểu số, được chuẩn hóa theo vốn hóa thị trường.
• Các biến kiểm soát: Quy mô công ty, đòn bẩy tài chính, dòng tiền tự do trên cổ phiếu, tăng trưởng doanh thu, tỷ lệ tài sản hữu hình, tính thanh khoản, tỷ lệ giám đốc độc lập, tỷ lệ cổ phần của cổ đông lớn nhất.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng dữ liệu bảng (panel data) thu thập từ 180 công ty phi tài chính niêm yết trên sàn HOSE trong giai đoạn 2009-2018, với tổng cộng 1800 quan sát. Dữ liệu được lấy từ báo cáo tài chính đã kiểm toán, báo cáo thường niên và các nguồn thông tin công khai về thành viên hội đồng quản trị và ban giám đốc.

Phương pháp phân tích chính là hồi quy dữ liệu bảng với ba bước:

1. Ước lượng bằng phương pháp bình phương nhỏ nhất tổng quát (Pooled OLS) để kiểm tra mối quan hệ ban đầu.
2. Kiểm định hiện tượng phương sai thay đổi và tự tương quan để đánh giá tính phù hợp của mô hình.
3. Sử dụng phương pháp bình phương nhỏ nhất tổng quát (GLS) để khắc phục các vấn đề về phương sai thay đổi và tự tương quan, đảm bảo kết quả hồi quy tin cậy hơn.

Mô hình nghiên cứu được xây dựng dựa trên các biến phụ thuộc như nắm giữ tiền mặt, hiệu quả hoạt động (ROA, Tobin’s Q), các biến lợi ích (tỷ lệ nợ dài hạn, chi phí tài chính, doanh thu, chi phí bán hàng) và giao dịch giữa các bên liên quan. Các biến giải thích chính là POLCON cùng với các biến kiểm soát đã nêu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Kết nối chính trị và nắm giữ tiền mặt: Các công ty có kết nối chính trị nắm giữ tiền mặt cao hơn đáng kể so với các công ty không có kết nối (hệ số hồi quy 0,014, p < 0,01). Điều này cho thấy các công ty kết nối chính trị có khả năng tận dụng tốt hơn các cơ hội đầu tư nhờ tiếp cận thông tin và chính sách nhà nước thuận lợi.

2. Kết nối chính trị và hiệu quả hoạt động: POLCON có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê đến ROA (hệ số 0,065, p < 0,05) và Tobin’s Q (hệ số 0,01), chứng tỏ các công ty có kết nối chính trị hoạt động hiệu quả hơn về mặt tài chính so với các công ty không có kết nối.

3. Kết nối chính trị và tiếp cận tín dụng, hiệu quả bán hàng: Các công ty kết nối chính trị có tỷ lệ vay dài hạn cao hơn (hệ số 0,24, p < 0,01), chi phí tài chính thấp hơn (hệ số -0,31, p < 0,1), doanh thu lớn hơn (hệ số 0,20, p < 0,01) và chi phí bán hàng trên đơn vị thấp hơn (hệ số -0,006, p < 0,1). Điều này cho thấy kết nối chính trị giúp doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn thuận lợi và nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường.

4. Ảnh hưởng của giao dịch giữa các bên liên quan (RPTs): RPTs có tác động tiêu cực đến giá trị doanh nghiệp (Tobin’s Q giảm 0,01), nhưng sự tương tác giữa RPTs và POLCON làm giảm bớt tác động tiêu cực này (tăng 0,25). Điều này cho thấy kết nối chính trị giúp giảm thiểu rủi ro và tác động bất lợi từ các giao dịch bên liên quan.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với lý thuyết nguồn lực và các nghiên cứu trước đây tại các nền kinh tế mới nổi như Trung Quốc và Malaysia, nơi kết nối chính trị giúp doanh nghiệp tiếp cận nguồn lực tài chính và chính sách ưu đãi. Việc các công ty kết nối chính trị nắm giữ nhiều tiền mặt hơn phản ánh chiến lược phòng ngừa rủi ro và tận dụng cơ hội đầu tư trong môi trường tài chính hạn chế của Việt Nam.

Hiệu quả hoạt động cao hơn của các công ty này cũng cho thấy lợi thế cạnh tranh từ việc có mối quan hệ chính trị, giúp giảm chi phí tài chính và tăng doanh thu. Mối quan hệ tích cực giữa kết nối chính trị và giảm thiểu tác động tiêu cực của giao dịch bên liên quan cho thấy vai trò bảo vệ quyền lợi cổ đông và nâng cao quản trị doanh nghiệp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện xu hướng nắm giữ tiền mặt, ROA, Tobin’s Q, tỷ lệ vay dài hạn, chi phí tài chính, doanh thu và chi phí bán hàng qua các năm 2009-2018, minh họa rõ ràng sự khác biệt giữa các công ty có và không có kết nối chính trị.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường phát triển mối quan hệ chính trị có kiểm soát: Doanh nghiệp nên chủ động xây dựng và duy trì các mối quan hệ chính trị hợp pháp, minh bạch nhằm tận dụng các nguồn lực và chính sách ưu đãi, đồng thời giảm thiểu rủi ro pháp lý. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Ban lãnh đạo doanh nghiệp.

2. Cải thiện quản trị doanh nghiệp và minh bạch thông tin: Tăng cường vai trò của các giám đốc độc lập và nâng cao chất lượng báo cáo tài chính để giảm thiểu tác động tiêu cực của các giao dịch bên liên quan, bảo vệ quyền lợi cổ đông thiểu số. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Hội đồng quản trị và Ban kiểm soát.

3. Tối ưu hóa chiến lược tài chính và quản lý tiền mặt: Các công ty nên xây dựng chính sách nắm giữ tiền mặt phù hợp, tận dụng lợi thế kết nối chính trị để tiếp cận nguồn vốn dài hạn với chi phí thấp, đồng thời nâng cao hiệu quả sử dụng vốn. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Phòng tài chính và kế toán.

4. Đẩy mạnh đào tạo và nâng cao nhận thức về pháp luật và đạo đức kinh doanh: Giúp doanh nghiệp hiểu rõ vai trò và giới hạn của kết nối chính trị, tránh các hành vi vi phạm pháp luật và gây tổn hại đến uy tín doanh nghiệp. Thời gian: 6 tháng - 1 năm; Chủ thể: Ban lãnh đạo, phòng nhân sự.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Ban lãnh đạo doanh nghiệp niêm yết: Nhận diện vai trò của kết nối chính trị trong chiến lược phát triển và quản trị tài chính, từ đó xây dựng kế hoạch phù hợp để nâng cao hiệu quả hoạt động.

2. Nhà đầu tư và cổ đông: Hiểu rõ tác động của kết nối chính trị đến hiệu quả doanh nghiệp và rủi ro liên quan đến các giao dịch bên liên quan, giúp đưa ra quyết định đầu tư chính xác hơn.

3. Cơ quan quản lý nhà nước và chính sách: Tham khảo để xây dựng các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp phát triển bền vững, đồng thời kiểm soát các rủi ro từ việc lạm dụng kết nối chính trị.

4. Các nhà nghiên cứu và học giả: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực nghiệm về mối quan hệ giữa kết nối chính trị và hiệu quả hoạt động doanh nghiệp tại Việt Nam, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

1. Kết nối chính trị được định nghĩa như thế nào trong nghiên cứu này?
   Kết nối chính trị được xác định khi nhà quản lý cấp cao hoặc thành viên hội đồng quản trị của công ty có hoặc từng có vị trí trong chính phủ, quân đội hoặc các cơ quan nhà nước có quyền lực nhất định.

2. Tại sao các công ty có kết nối chính trị lại nắm giữ nhiều tiền mặt hơn?
   Do các công ty này có khả năng tiếp cận thông tin và chính sách nhà nước tốt hơn, họ giữ nhiều tiền mặt để tận dụng các cơ hội đầu tư sinh lời và phòng ngừa rủi ro tài chính trong môi trường thị trường tài chính hạn chế.

3. Kết nối chính trị ảnh hưởng như thế nào đến chi phí tài chính của doanh nghiệp?
   Các công ty có kết nối chính trị thường được hưởng chi phí tài chính thấp hơn do khả năng tiếp cận các khoản vay dài hạn với điều kiện ưu đãi từ các tổ chức tín dụng.

4. Giao dịch giữa các bên liên quan (RPTs) có tác động gì đến hiệu quả doanh nghiệp?
   RPTs thường có tác động tiêu cực đến giá trị doanh nghiệp, nhưng sự hiện diện của kết nối chính trị giúp giảm thiểu tác động này, bảo vệ quyền lợi cổ đông và nâng cao hiệu quả hoạt động.

5. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đảm bảo tính chính xác của kết quả?
   Nghiên cứu sử dụng dữ liệu bảng với phương pháp hồi quy GLS để khắc phục các vấn đề về phương sai thay đổi và tự tương quan, đảm bảo kết quả hồi quy có độ tin cậy cao.

Kết luận

• Các công ty có kết nối chính trị tại Việt Nam nắm giữ tiền mặt cao hơn, tận dụng tốt hơn các cơ hội đầu tư trong môi trường tài chính hạn chế.
• Kết nối chính trị góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động tài chính, thể hiện qua các chỉ số ROA và Tobin’s Q tích cực.
• Doanh nghiệp kết nối chính trị tiếp cận được nguồn vốn dài hạn với chi phí thấp, đồng thời tăng doanh thu và giảm chi phí bán hàng.
• Kết nối chính trị giúp giảm thiểu tác động tiêu cực của các giao dịch giữa các bên liên quan đến hiệu quả doanh nghiệp.
• Hướng nghiên cứu tiếp theo cần mở rộng mẫu và thời gian nghiên cứu, bổ sung biến kiểm soát và áp dụng các phương pháp hồi quy đa dạng để nâng cao độ chính xác.

Hành động tiếp theo: Các doanh nghiệp và nhà quản lý nên xem xét áp dụng các khuyến nghị nhằm tận dụng hiệu quả kết nối chính trị một cách minh bạch và bền vững, đồng thời các nhà nghiên cứu có thể phát triển thêm các nghiên cứu mở rộng dựa trên kết quả này.