Tổng quan nghiên cứu

Thi hành án dân sự (THADS) là một công đoạn quan trọng nhằm đảm bảo sự nghiêm minh của pháp luật, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan và duy trì trật tự xã hội. Theo báo cáo công tác THADS năm 2023, tổng số việc phải thi hành đạt gần 924 nghìn việc, trong đó có điều kiện thi hành chiếm khoảng 75%, với tỷ lệ thi hành xong đạt 83,24%. Về mặt tài chính, tổng số tiền phải thi hành lên tới gần 393 nghìn tỷ đồng, trong đó đã thi hành xong khoảng 46,44%. Tuy nhiên, công tác cưỡng chế thi hành án, đặc biệt là kê biên tài sản là quyền sử dụng đất (QSDĐ), vẫn còn nhiều khó khăn, tồn đọng kéo dài, gây ảnh hưởng đến hiệu quả thi hành án và lòng tin của người dân.

Luận văn tập trung nghiên cứu biện pháp kê biên tài sản là QSDĐ để đảm bảo thi hành án dân sự, một biện pháp cưỡng chế phức tạp nhưng có vai trò then chốt trong việc xử lý các vụ việc có nghĩa vụ tài sản lớn. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích các quy định pháp luật hiện hành, đánh giá thực trạng áp dụng, nhận diện các vướng mắc và đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật cũng như nâng cao hiệu quả thi hành án liên quan đến kê biên QSDĐ. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các quy định pháp luật Việt Nam từ năm 2014 đến nay, với khảo sát thực tiễn tại một số tỉnh, thành phố.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh cải cách tư pháp, góp phần nâng cao hiệu quả thi hành án, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người được thi hành án, đồng thời giảm thiểu các tranh chấp, khiếu kiện phát sinh do bất cập trong quy định và thực tiễn áp dụng biện pháp kê biên QSDĐ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình pháp luật về thi hành án dân sự, đặc biệt là các quy định về biện pháp cưỡng chế thi hành án. Hai khung lý thuyết chính bao gồm:

  • Lý thuyết về quyền lực cưỡng chế của Nhà nước trong thi hành án dân sự: Nhấn mạnh vai trò của cơ quan thi hành án dân sự (CQTHADS) và chấp hành viên (CHV) trong việc sử dụng quyền lực Nhà nước để cưỡng chế người phải thi hành án khi họ không tự nguyện thực hiện nghĩa vụ.

  • Lý thuyết về quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất: Phân tích đặc điểm pháp lý của QSDĐ là tài sản đặc biệt, có giá trị lớn, thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu, và các quy định pháp luật liên quan đến quản lý, chuyển nhượng, kê biên, xử lý QSDĐ.

Các khái niệm chính được làm rõ gồm: kê biên tài sản, quyền sử dụng đất, biện pháp cưỡng chế thi hành án, trình tự thủ tục kê biên, quyền và nghĩa vụ của các bên liên quan trong quá trình thi hành án.

Phương pháp nghiên cứu

  • Phương pháp luận: Vận dụng phương pháp luận Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, cùng các quan điểm cải cách tư pháp của Đảng.

  • Phương pháp phân tích - tổng hợp: Khái quát các quy định pháp luật, tổng hợp các quan điểm, số liệu và thực tiễn thi hành án để xây dựng luận điểm nghiên cứu.

  • Phương pháp liệt kê, phân tích - tổng hợp: Nhận diện các vướng mắc, bất cập trong thực tiễn áp dụng pháp luật về kê biên QSDĐ, từ đó đề xuất giải pháp hoàn thiện.

  • Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật (Luật THADS 2008, sửa đổi 2014, 2022; Luật Đất đai 2013; Nghị định 62/2015/NĐ-CP và sửa đổi), báo cáo công tác thi hành án của Chính phủ năm 2023, các bài viết khoa học, tài liệu chuyên khảo, và các vụ án điển hình.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn các vụ việc thi hành án có liên quan đến kê biên QSDĐ tại một số tỉnh, thành phố để khảo sát thực trạng.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích các quy định và thực tiễn thi hành án từ năm 2014 đến năm 2023, nhằm phản ánh bối cảnh pháp luật và thực tiễn hiện hành.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ thi hành án dân sự đạt kết quả tích cực nhưng còn tồn đọng lớn: Năm 2023, tỷ lệ việc thi hành xong đạt 83,24%, tiền thi hành xong đạt 46,44%, tuy nhiên vẫn còn khoảng 347 nghìn việc và hơn 302 nghìn tỷ đồng chuyển kỳ sau, cho thấy tồn đọng kéo dài.

  2. Kê biên QSDĐ là biện pháp cưỡng chế phổ biến và hiệu quả trong các vụ án có nghĩa vụ tài sản lớn: Do QSDĐ có giá trị lớn, việc kê biên giúp xử lý triệt để các nghĩa vụ tài sản lớn, tiết kiệm thời gian và chi phí so với kê biên nhiều tài sản nhỏ lẻ.

  3. Thực tiễn áp dụng pháp luật về kê biên QSDĐ còn nhiều bất cập:

    • Người phải thi hành án thường có hành vi tẩu tán, chuyển nhượng QSDĐ nhằm trốn tránh nghĩa vụ, gây khó khăn cho CQTHADS trong việc kê biên và xử lý tài sản.
    • Mâu thuẫn giữa quy định tại Điều 110 Luật THADS và Điều 188 Luật Đất đai về việc kê biên QSDĐ chưa có giấy chứng nhận gây khó khăn trong việc xử lý tài sản.
    • Pháp luật chưa quy định rõ diện tích đất để lại cho người phải thi hành án khi kê biên QSDĐ đất nông nghiệp, ảnh hưởng đến đời sống người phải thi hành án và an ninh xã hội.
    • Thiếu quy định cụ thể về xử lý tài sản gắn liền với QSDĐ của người khác khi không có sự đồng ý, dẫn đến tranh chấp và kéo dài thời gian thi hành án.
    • Khó khăn trong xác định phần tài sản chung QSDĐ cấp cho hộ gia đình hoặc vợ chồng, làm giảm giá trị tài sản đảm bảo thi hành án.
    • Quy định về tạm giao quản lý, khai thác, sử dụng diện tích đất đã kê biên còn thiếu rõ ràng, gây khó khăn trong bảo quản tài sản.
    • Sai lệch diện tích, vị trí QSDĐ thực tế so với giấy chứng nhận gây khó khăn trong kê biên và xử lý tài sản.

  4. Thời gian thực hiện các bước kê biên QSDĐ kéo dài, có vụ việc lên đến 1-2 năm, làm giảm hiệu quả thi hành án và gây bức xúc xã hội.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân các bất cập trên xuất phát từ sự chồng chéo, thiếu đồng bộ giữa các quy định pháp luật về thi hành án dân sự, đất đai và các luật liên quan khác. Việc thiếu quy định chi tiết về xử lý tài sản chung, tài sản gắn liền với đất của người khác, cũng như quy định về diện tích đất để lại cho người phải thi hành án, làm cho công tác kê biên QSDĐ gặp nhiều khó khăn thực tiễn.

So sánh với các quốc gia như Canada, Pháp, Nhật Bản, việc ban hành quyết định kê biên và quy trình thi hành án được quy định rõ ràng, minh bạch với thời hạn cụ thể, đồng thời có quy định chặt chẽ về bảo quản tài sản sau kê biên. Việt Nam cần học hỏi để hoàn thiện pháp luật, đảm bảo quyền lợi các bên và nâng cao hiệu quả thi hành án.

Việc kéo dài thời gian kê biên và xử lý tài sản không chỉ ảnh hưởng đến quyền lợi người được thi hành án mà còn làm giảm uy tín của cơ quan thi hành án và pháp luật. Do đó, việc hoàn thiện pháp luật và nâng cao năng lực đội ngũ chấp hành viên, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan là rất cần thiết.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ thi hành án theo năm, bảng tổng hợp các vướng mắc pháp lý và số vụ việc tồn đọng kéo dài, giúp minh họa rõ nét thực trạng và mức độ ảnh hưởng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy định pháp luật về kê biên QSDĐ: Rà soát, sửa đổi các quy định tại Luật THADS, Luật Đất đai và các văn bản hướng dẫn để đảm bảo tính đồng bộ, rõ ràng, đặc biệt về xử lý tài sản chung, tài sản gắn liền với đất của người khác, và diện tích đất để lại cho người phải thi hành án. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: Bộ Tư pháp phối hợp Bộ Tài nguyên và Môi trường.

  2. Nâng cao năng lực và đạo đức nghề nghiệp của chấp hành viên: Tổ chức đào tạo chuyên sâu về pháp luật đất đai, kỹ năng xử lý các tình huống phức tạp trong kê biên QSDĐ, đồng thời tăng cường kiểm tra, giám sát để hạn chế sai phạm. Thời gian: liên tục, ưu tiên trong 12 tháng đầu. Chủ thể: Cục Thi hành án dân sự, các trường đào tạo luật.

  3. Tăng cường phối hợp liên ngành giữa CQTHADS, cơ quan quản lý đất đai, công chứng và các cơ quan liên quan: Thiết lập quy trình phối hợp chặt chẽ, chia sẻ thông tin kịp thời để xử lý nhanh các vụ việc kê biên QSDĐ, ngăn chặn hành vi tẩu tán tài sản. Thời gian: triển khai ngay, đánh giá sau 6 tháng. Chủ thể: Bộ Tư pháp, Bộ Tài nguyên và Môi trường, UBND các cấp.

  4. Xây dựng quy trình, thủ tục kê biên QSDĐ minh bạch, có thời hạn cụ thể: Quy định rõ thời gian thực hiện từng bước kê biên, định giá, bán đấu giá và giao tài sản, nhằm rút ngắn thời gian thi hành án, tăng tính hiệu quả và giảm tồn đọng. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: Bộ Tư pháp, Bộ Tài nguyên và Môi trường.

  5. Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật cho người dân và các bên liên quan: Nâng cao nhận thức về quyền và nghĩa vụ trong thi hành án, đặc biệt về kê biên QSDĐ, nhằm giảm thiểu hành vi trốn tránh, chống đối thi hành án. Thời gian: liên tục. Chủ thể: CQTHADS, các tổ chức chính trị - xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chấp hành viên và cán bộ thi hành án dân sự: Nắm vững kiến thức pháp luật và thực tiễn về kê biên QSDĐ, nâng cao kỹ năng xử lý các tình huống phức tạp trong thi hành án.

  2. Luật sư và chuyên gia pháp lý: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để tư vấn, hỗ trợ khách hàng trong các vụ việc liên quan đến thi hành án và quyền sử dụng đất.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về đất đai và tư pháp: Đánh giá, hoàn thiện chính sách, pháp luật và quy trình phối hợp trong công tác thi hành án dân sự.

  4. Học viên, nghiên cứu sinh ngành Luật Dân sự và Tố tụng dân sự: Tài liệu tham khảo chuyên sâu về biện pháp cưỡng chế kê biên tài sản là QSDĐ trong thi hành án dân sự.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kê biên quyền sử dụng đất là gì?
    Kê biên QSDĐ là biện pháp cưỡng chế thi hành án nhằm ghi nhận, hạn chế quyền định đoạt của người phải thi hành án đối với quyền sử dụng đất để đảm bảo thực hiện nghĩa vụ theo bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật.

  2. Khi nào cơ quan thi hành án được phép kê biên QSDĐ?
    Kê biên được thực hiện khi người phải thi hành án có điều kiện nhưng không tự nguyện thi hành, có tài sản là QSDĐ thuộc quyền sử dụng hợp pháp, và đã hết thời hạn tự nguyện hoặc cần ngăn chặn hành vi tẩu tán tài sản.

  3. Pháp luật có quy định diện tích đất để lại cho người phải thi hành án khi kê biên không?
    Hiện nay pháp luật chưa có quy định cụ thể về diện tích đất để lại cho người phải thi hành án, đặc biệt với đất nông nghiệp, gây khó khăn trong bảo đảm cuộc sống của người phải thi hành án.

  4. Làm thế nào để xử lý tài sản gắn liền với đất của người khác khi kê biên QSDĐ?
    Pháp luật quy định nếu tài sản gắn liền với đất thuộc quyền sử dụng của người khác, việc kê biên phải có sự đồng ý của người đó; nếu không đồng ý, chỉ kê biên tài sản của người phải thi hành án nếu việc tách rời không làm giảm giá trị tài sản đáng kể.

  5. Thời gian thực hiện kê biên QSDĐ thường kéo dài bao lâu?
    Thời gian thực hiện kê biên QSDĐ có thể kéo dài từ vài tháng đến 1-2 năm do quy trình phức tạp, thiếu quy định thời hạn cụ thể và các vướng mắc pháp lý, ảnh hưởng đến hiệu quả thi hành án.

Kết luận

  • Kê biên tài sản là quyền sử dụng đất là biện pháp cưỡng chế quan trọng, giúp đảm bảo thi hành triệt để bản án, quyết định dân sự có hiệu lực pháp luật.
  • Thực tiễn áp dụng pháp luật về kê biên QSDĐ tại Việt Nam còn nhiều bất cập, gây khó khăn cho công tác thi hành án và ảnh hưởng quyền lợi các bên.
  • Luận văn đã phân tích chi tiết các quy định pháp luật, thực trạng thi hành án và đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả thi hành án.
  • Các giải pháp tập trung vào hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực chấp hành viên, tăng cường phối hợp liên ngành và minh bạch quy trình thi hành án.
  • Tiếp theo, cần triển khai nghiên cứu chuyên sâu về các giải pháp kỹ thuật và công nghệ hỗ trợ công tác kê biên, xử lý tài sản trong thi hành án dân sự.

Call to action: Các cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu và thực thi pháp luật cần phối hợp chặt chẽ để sớm hoàn thiện hệ thống pháp luật và nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự, góp phần xây dựng nền pháp quyền vững mạnh và xã hội công bằng, văn minh.