KÊ BIÊN TÀI SẢN LÀ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT ĐỂ ĐẢM BẢO THI HÀNH ÁN DÂN SỰ

Kê biên quyền sử dụng đất là một biện pháp cưỡng chế trong thi hành án dân sự, được áp dụng khi người phải thi hành án có nghĩa vụ trả tiền cho người thắng kiện, nhưng không tự nguyện thực hiện nghĩa vụ đó mặc dù có điều kiện. Theo Từ điển Tiếng Việt, “Kê là viết ra theo thứ tự từng tên, từng nhóm để ghi nhớ hoặc thông báo”, “Biên là viết lên trang giấy”. Kê biên tài sản nói chung và kê biên quyền sử dụng đất nói riêng nhằm mục đích ngăn chặn việc tẩu tán, hủy hoại tài sản, đảm bảo thi hành án một cách hiệu quả. Tác giả luận văn xem xét kê biên tài sản ở góc độ luật học để phân tích, đánh giá rõ hơn về kê biên tài sản là quyền sử dụng đất trong thi hành án dân sự.

Mỗi biện pháp cưỡng chế đều có những đặc điểm riêng biệt để nhận biết và áp dụng phù hợp. Kê biên quyền sử dụng đất là một trong sáu biện pháp cưỡng chế thi hành án dân sự, nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người được thi hành án và lợi ích hợp pháp của Nhà nước. Chủ thể áp dụng biện pháp này là Chấp hành viên, người am hiểu luật pháp và được Nhà nước trao quyền để thực thi công lý. Đối tượng của biện pháp kê biên là tài sản của người phải thi hành án. Biện pháp kê biên tài sản được Chấp hành viên tổ chức thi hành không chỉ áp dụng riêng cho cá nhân người phải thi hành án mà còn có hiệu lực đối với cá nhân, tổ chức liên quan, “kể cả tài sản đang do người thứ ba giữ”. Theo Điều 91 Luật THADS, bất kỳ chủ thể nào đang nắm giữ tài sản của người phải thi hành án đều phải nghiêm chỉnh chấp hành.

Luật THADS quy định Chấp hành viên không được phép kê biên: số lương thực cần thiết cho nhu cầu thiết yếu của người phải thi hành án và gia đình họ trong thời gian họ không có thu nhập hoặc thu hoạch mới; số lượng thuốc cần sử dụng để phòng ngừa và chữa bệnh cho người phải thi hành án và gia đình họ; các vật dụng cần thiết dành riêng cho người khuyết tật và người ốm; công cụ lao động cần thiết, có giá trị không lớn được sử dụng chủ yếu hoặc duy nhất để đảm bảo cuộc sống của người phải thi hành án và gia đình họ; đồ dùng sinh hoạt cần thiết cho người phải thi hành án và gia đình. Đồ dùng sinh hoạt thông thường cần thiết ở đây được xác định bằng cách xem xét mức sống tối thiểu của từng khu vực bao gồm xoong, nồi, bát, đĩa, giường, tủ, bàn, ghế, quần áo.

Việc bảo vệ đồ thờ cúng thể hiện sự tôn trọng tín ngưỡng và giá trị văn hóa. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng, nếu đồ thờ cúng có giá trị lớn (ví dụ: đồ cổ quý hiếm) thì vẫn có thể bị kê biên để đảm bảo thi hành án. Việc xác định giá trị lớn của đồ thờ cúng cần được thực hiện một cách khách quan và thận trọng. Các quy định về tài sản không được kê biên nhằm đảm bảo quyền con người và tính nhân đạo trong thi hành án dân sự.

Chấp hành viên phải tiến hành xác minh điều kiện thi hành án để xác định người phải thi hành án có tài sản là quyền sử dụng đất hay không. Việc xác minh này bao gồm việc kiểm tra thông tin tại Văn phòng đăng ký đất đai, các cơ quan tài nguyên và môi trường, và các nguồn thông tin khác. Mục đích của việc xác minh là đảm bảo tính chính xác và đầy đủ của thông tin về quyền sử dụng đất trước khi tiến hành kê biên. Việc xác minh cũng giúp Chấp hành viên đánh giá khả năng thi hành án và lựa chọn biện pháp thi hành án phù hợp.

Việc kê biên chỉ được thực hiện đối với quyền sử dụng đất đã được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất hợp lệ. Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất là chứng thư pháp lý xác nhận quyền sử dụng đất của người phải thi hành án. Nếu quyền sử dụng đất chưa được cấp giấy chứng nhận, Chấp hành viên phải hướng dẫn người phải thi hành án làm thủ tục xin cấp giấy chứng nhận trước khi tiến hành kê biên.

Trước khi tiến hành kê biên, Chấp hành viên phải thông báo bằng văn bản cho người phải thi hành án và các bên liên quan (nếu có) về thời gian, địa điểm và nội dung của việc kê biên. Thông báo phải được gửi trước ít nhất 3 ngày làm việc so với ngày kê biên. Mục đích của việc thông báo là để người phải thi hành án và các bên liên quan biết và có cơ hội thực hiện quyền, nghĩa vụ của mình (ví dụ: cung cấp thông tin, thỏa thuận về giá, yêu cầu hoãn kê biên,...).

Tại thời điểm kê biên, Chấp hành viên phải lập biên bản kê biên, ghi nhận đầy đủ các thông tin về quyền sử dụng đất (diện tích, vị trí, mục đích sử dụng,...), tình trạng tài sản (có tranh chấp hay không, có tài sản gắn liền với đất hay không,...), và ý kiến của các bên tham gia. Biên bản kê biên phải được các bên ký xác nhận và là căn cứ quan trọng để thực hiện các bước tiếp theo trong quy trình thi hành án.

Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật về kê biên quyền sử dụng đất để đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất, và phù hợp với thực tiễn. Cần có hướng dẫn cụ thể về các trường hợp kê biên quyền sử dụng đất có tranh chấp, quyền sử dụng đất đang thế chấp, hoặc quyền sử dụng đất có tài sản gắn liền. Cần có quy định rõ ràng về thẩm quyền, trình tự, thủ tục định giá quyền sử dụng đất, và xử lý các trường hợp có khiếu nại về giá.

Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kiến thức pháp luật và kỹ năng nghiệp vụ cho đội ngũ Chấp hành viên. Cần nâng cao trách nhiệm, đạo đức công vụ của Chấp hành viên. Cần có cơ chế kiểm tra, giám sát chặt chẽ hoạt động của Chấp hành viên, và xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm.

Ứng dụng công nghệ thông tin vào quá trình xác minh, kê biên, định giá, và bán đấu giá quyền sử dụng đất. Xây dựng cơ sở dữ liệu về quyền sử dụng đất, kết nối với các cơ quan liên quan (Tòa án, Viện kiểm sát, Văn phòng đăng ký đất đai,...). Áp dụng các hình thức đấu giá trực tuyến, công khai, minh bạch.

Học hỏi kinh nghiệm của các nước tiên tiến trong lĩnh vực thi hành án dân sự và kê biên quyền sử dụng đất. Tham gia các diễn đàn, hội thảo quốc tế về thi hành án dân sự. Ký kết các thỏa thuận hợp tác quốc tế về thi hành án dân sự, tạo điều kiện thuận lợi cho việc thi hành các bản án, quyết định của Tòa án Việt Nam tại nước ngoài, và ngược lại.