Tổng quan nghiên cứu

Huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn, là một huyện miền núi với diện tích tự nhiên khoảng 60.716 ha và dân số hơn 41.000 người, gồm 7 dân tộc thiểu số. Đời sống người dân chủ yếu dựa vào nông nghiệp, còn nhiều khó khăn về kinh tế và cơ sở hạ tầng. Sau hơn 10 năm triển khai chương trình xây dựng nông thôn mới (XDNTM), huyện đã đạt được một số thành tựu như 3 xã đạt chuẩn NTM, tỷ lệ xã đạt tiêu chí quy hoạch 100%, và huy động được hơn 46 tỷ đồng cho XDNTM trong năm 2020. Tuy nhiên, việc huy động nguồn lực cộng đồng tại các xã đặc biệt khó khăn vẫn còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng xây dựng nông thôn mới.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng XDNTM và huy động nguồn lực cộng đồng tại các xã đặc biệt khó khăn trên địa bàn huyện Chợ Mới trong giai đoạn 2018-2020, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực này. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho chính quyền địa phương và các nhà hoạch định chính sách nhằm thúc đẩy phát triển bền vững nông thôn miền núi, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về xây dựng nông thôn mới, phát triển dựa vào cộng đồng và huy động nguồn lực xã hội. Hai khung lý thuyết chính bao gồm:

  1. Lý thuyết xây dựng nông thôn mới (XDNTM): Theo Nghị quyết số 26-NQ/TW (2008), XDNTM là quá trình phát triển toàn diện, bền vững về kinh tế, văn hóa, xã hội và môi trường, với mục tiêu nâng cao đời sống người dân, phát triển cơ sở hạ tầng hiện đại, và củng cố hệ thống chính trị ở nông thôn. Bộ tiêu chí quốc gia về xã NTM gồm 19 tiêu chí, bao gồm quy hoạch, hạ tầng, kinh tế, văn hóa, môi trường và chính trị.

  2. Lý thuyết huy động nguồn lực cộng đồng: Nguồn lực cộng đồng bao gồm tài chính, vật chất, nhân lực, tài nguyên thiên nhiên và tài sản xã hội. Vai trò của cộng đồng là chủ thể trong phát triển nông thôn, có khả năng huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực để thực hiện các hoạt động XDNTM. Phương pháp phát triển dựa vào cộng đồng nhấn mạnh sự tham gia tích cực, tự chủ và trách nhiệm của người dân trong quá trình phát triển.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: nông thôn mới, nguồn lực cộng đồng, huy động nguồn lực, xã đặc biệt khó khăn, và phát triển bền vững.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập và phân tích số liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Bao gồm các văn bản pháp luật, nghị quyết, báo cáo của UBND huyện Chợ Mới, các tài liệu nghiên cứu liên quan đến XDNTM và phát triển nông thôn, dữ liệu thống kê giai đoạn 2018-2020.

  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Thu thập qua khảo sát trực tiếp tại 3 xã đặc biệt khó khăn (Cao Kỳ, Mai Lạp, Yên Cư) với tổng số 135 hộ dân và 30 cán bộ xã, thôn. Phương pháp chọn mẫu kết hợp phân tầng và ngẫu nhiên không lặp nhằm đảm bảo tính đại diện.

  • Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm Excel để xử lý số liệu định lượng, tính toán các chỉ tiêu thống kê như tỷ lệ, trung bình, so sánh qua các năm. Phương pháp phân tổ và so sánh được áp dụng để đánh giá thực trạng và hiệu quả huy động nguồn lực cộng đồng theo bộ tiêu chí quốc gia về XDNTM.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu sơ cấp từ tháng 6/2021 đến tháng 4/2022; số liệu thứ cấp từ các năm 2018-2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng xây dựng nông thôn mới tại huyện Chợ Mới:

    • 100% xã đạt tiêu chí quy hoạch XDNTM.
    • Đường trục liên xã nhựa hóa đạt 100%, đường trục thôn bê tông hóa đạt 53,63%, đường ngõ xóm cứng hóa đạt 21,67%.
    • Tỷ lệ hộ sử dụng điện thường xuyên, an toàn đạt 95%.
    • Chỉ có 4/15 xã đạt tiêu chí thu nhập bình quân đầu người theo tiêu chuẩn NTM.
    • Cơ sở vật chất trường học và nhà văn hóa còn nhiều hạn chế, chỉ 5/15 xã đạt tiêu chí trường học, 3/15 xã đạt tiêu chí nhà văn hóa xã.

  2. Huy động nguồn lực cộng đồng trong XDNTM:

    • Năm 2020, tổng nguồn vốn huy động cho XDNTM trên địa bàn huyện đạt khoảng 46,57 tỷ đồng, trong đó nguồn vốn do nhân dân đóng góp chiếm tỷ lệ đáng kể.
    • Ba xã đặc biệt khó khăn (Cao Kỳ, Mai Lạp, Yên Cư) huy động được lần lượt khoảng 3,02 tỷ đồng và 4 tỷ đồng.
    • 100% người dân được tiếp cận thông tin về chương trình XDNTM, trong đó 56,3% hiểu rõ vai trò của mình trong chương trình.
    • 97,14% cán bộ và 85,93% người dân đánh giá chương trình XDNTM là rất cần thiết.
    • Người dân tham gia tích cực vào các hoạt động như xây dựng đường giao thông, kiên cố hóa kênh mương, vệ sinh môi trường.

  3. Các yếu tố ảnh hưởng đến huy động nguồn lực cộng đồng:

    • Nhận thức và hiểu biết của người dân về chương trình XDNTM còn hạn chế.
    • Năng lực cán bộ cơ sở chưa đồng đều, ảnh hưởng đến công tác vận động và tổ chức thực hiện.
    • Hạn chế về nguồn lực tài chính và vật chất, đặc biệt tại các xã khó khăn.
    • Cơ chế chính sách hỗ trợ, khen thưởng chưa thực sự hấp dẫn và kịp thời.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy huyện Chợ Mới đã đạt được nhiều tiến bộ trong xây dựng nông thôn mới, đặc biệt là về hạ tầng giao thông và điện. Tuy nhiên, các tiêu chí về thu nhập, cơ sở vật chất trường học và nhà văn hóa vẫn còn thấp, phản ánh sự chênh lệch phát triển giữa các xã, nhất là các xã đặc biệt khó khăn. Việc huy động nguồn lực cộng đồng đã có bước tiến nhưng chưa đạt hiệu quả tối ưu do nhiều rào cản về nhận thức, năng lực cán bộ và cơ chế chính sách.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và kinh nghiệm quốc tế như phong trào Saemaul Undong của Hàn Quốc hay mô hình phát triển dựa vào cộng đồng ở Nhật Bản, việc phát huy vai trò chủ thể của cộng đồng và sự hỗ trợ đồng bộ từ nhà nước là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ huy động vốn theo nguồn, bảng so sánh các tiêu chí NTM giữa các xã, và biểu đồ mức độ nhận thức của người dân về chương trình XDNTM.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức người dân:

    • Triển khai các chương trình truyền thông đa dạng, phù hợp với đặc thù vùng miền nhằm nâng cao hiểu biết về vai trò và lợi ích của XDNTM.
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ người dân hiểu rõ vai trò của mình lên trên 70% trong 2 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các tổ chức đoàn thể xã.

  2. Nâng cao năng lực cán bộ cơ sở:

    • Tổ chức các lớp đào tạo, tập huấn về kỹ năng vận động, quản lý dự án và kỹ thuật xây dựng nông thôn mới cho cán bộ xã, thôn.
    • Mục tiêu: 100% cán bộ Ban chỉ đạo XDNTM được đào tạo trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Nông nghiệp & Phát triển nông thôn, UBND huyện.

  3. Đa dạng hóa và linh hoạt huy động nguồn lực tài chính:

    • Lồng ghép các nguồn vốn từ ngân sách nhà nước, doanh nghiệp, tổ chức tín dụng và đóng góp của nhân dân.
    • Khuyến khích Ngân hàng Chính sách xã hội tham gia cho vay ưu đãi phục vụ XDNTM.
    • Mục tiêu: Tăng tổng nguồn vốn huy động lên 20% trong 3 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các tổ chức tín dụng, doanh nghiệp.

  4. Xây dựng cơ chế hỗ trợ, khen thưởng kịp thời:

    • Thiết lập các chính sách khuyến khích, khen thưởng đối với cá nhân, tổ chức có đóng góp tích cực trong XDNTM.
    • Mục tiêu: Tạo động lực thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng và cán bộ cơ sở.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Ban chỉ đạo XDNTM.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chính quyền địa phương các cấp:

    • Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng kế hoạch, chính sách huy động nguồn lực phù hợp với đặc thù vùng miền, đặc biệt là các xã khó khăn.

  2. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước:

    • Tham khảo để điều chỉnh, bổ sung cơ chế, chính sách hỗ trợ XDNTM, nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực cộng đồng.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và tổ chức tài chính:

    • Áp dụng các giải pháp huy động vốn và hỗ trợ kỹ thuật nhằm thúc đẩy phát triển nông thôn bền vững.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kinh tế nông nghiệp, phát triển nông thôn:

    • Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả và đề xuất để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về phát triển nông thôn và huy động nguồn lực cộng đồng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao huy động nguồn lực cộng đồng lại quan trọng trong xây dựng nông thôn mới?
    Huy động nguồn lực cộng đồng giúp tăng cường sự tham gia của người dân, phát huy nội lực địa phương, giảm gánh nặng ngân sách nhà nước và nâng cao tính bền vững của các công trình, dự án.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả huy động nguồn lực cộng đồng?
    Bao gồm nhận thức của người dân, năng lực cán bộ cơ sở, cơ chế chính sách hỗ trợ, điều kiện kinh tế xã hội và mức độ phối hợp giữa các bên liên quan.

  3. Làm thế nào để nâng cao nhận thức của người dân về vai trò trong XDNTM?
    Thông qua các hoạt động tuyên truyền, đào tạo, hội thảo, và các chương trình truyền thông phù hợp với đặc điểm văn hóa, trình độ dân trí của từng địa phương.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn này?
    Kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp, sử dụng phương pháp chọn mẫu phân tầng, phân tích thống kê mô tả và so sánh theo bộ tiêu chí quốc gia về XDNTM.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để tăng cường huy động nguồn lực cộng đồng?
    Bao gồm tăng cường tuyên truyền, nâng cao năng lực cán bộ, đa dạng hóa nguồn vốn, và xây dựng cơ chế khen thưởng, hỗ trợ kịp thời cho các cá nhân, tổ chức tham gia.

Kết luận

  • Huyện Chợ Mới đã đạt nhiều kết quả tích cực trong XDNTM, đặc biệt về hạ tầng giao thông và điện, nhưng vẫn còn nhiều thách thức ở các xã đặc biệt khó khăn.
  • Việc huy động nguồn lực cộng đồng đã có bước tiến nhưng chưa phát huy tối đa do hạn chế về nhận thức, năng lực cán bộ và cơ chế chính sách.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực cộng đồng, góp phần thúc đẩy phát triển bền vững nông thôn miền núi.
  • Kết quả nghiên cứu có giá trị thực tiễn cao, hỗ trợ chính quyền địa phương và các nhà hoạch định chính sách trong việc triển khai chương trình XDNTM.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu đánh giá hiệu quả thực hiện trong các giai đoạn tiếp theo.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng nông thôn mới bền vững tại huyện Chợ Mới!