Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, văn hóa đọc đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao dân trí và phát triển nguồn nhân lực bền vững. Tỉnh Đắk Lắk, với đặc điểm địa lý vùng sâu, vùng xa và đa dạng dân tộc, đang đối mặt với thách thức trong việc tiếp cận tài liệu và thông tin cho người dân. Thư viện tỉnh Đắk Lắk, với vai trò trung tâm thư viện công cộng, đã triển khai nhiều hoạt động phục vụ ngoài thư viện nhằm mở rộng phạm vi phục vụ, đặc biệt là tại các trường học, trại giam, điểm bưu điện văn hóa xã và vùng khó khăn. Mục tiêu nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng hoạt động phục vụ ngoài thư viện của Thư viện tỉnh Đắk Lắk từ năm 2016 đến nay, đánh giá các nguồn lực, hình thức phục vụ và nhu cầu người dùng, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả phục vụ. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc phát triển văn hóa đọc, nâng cao mức hưởng thụ sách báo và góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Theo báo cáo, kho sách lưu động hiện có trên 51.000 bản sách, bổ sung trung bình 2.500 bản mỗi năm, phục vụ hơn 180.000 lượt bạn đọc hàng năm, cho thấy quy mô và tầm ảnh hưởng của hoạt động phục vụ ngoài thư viện tại Đắk Lắk.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về hoạt động phục vụ người sử dụng thư viện, tập trung vào ba khái niệm chính: người sử dụng thư viện, hoạt động phục vụ người dùng và hoạt động phục vụ ngoài thư viện. Theo Thông tư số 33/2018/TT-BVHTTDL, hoạt động phục vụ ngoài thư viện là việc cung cấp tài liệu và dịch vụ thư viện ngoài trụ sở bằng các phương tiện vận tải, nhằm tiếp cận trực tiếp người dùng. Mô hình phục vụ ngoài thư viện bao gồm các hình thức luân chuyển tài liệu, xây dựng tủ sách cơ sở, thư viện lưu động (xe ô tô thư viện lưu động), cung cấp tài liệu tại nhà và tuyên truyền giới thiệu sách. Các tiêu chí đánh giá chất lượng hoạt động phục vụ ngoài thư viện dựa trên chỉ số tài nguyên thông tin sẵn sàng phục vụ, mức độ thỏa mãn và hấp dẫn người dùng. Ngoài ra, các yếu tố tác động như điều kiện địa lý, kinh tế, cơ chế chính sách, nguồn lực tài nguyên thông tin, nhân lực, cơ sở vật chất và kinh phí cũng được xem xét để phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng nhằm đảm bảo tính khách quan và toàn diện. Phương pháp định tính bao gồm phỏng vấn sâu lãnh đạo và cán bộ thư viện, quan sát trực tiếp hoạt động phục vụ ngoài thư viện tại các điểm trường học, trại giam, bưu điện văn hóa xã. Phương pháp định lượng dựa trên thu thập và phân tích số liệu từ phiếu khảo sát nhu cầu người sử dụng thư viện, thống kê số liệu luân chuyển tài liệu và hoạt động xe thư viện lưu động từ năm 2016 đến nay. Cỡ mẫu khảo sát gồm các nhóm đối tượng người dùng đa dạng như học sinh, cán bộ quản lý, người dân vùng sâu vùng xa. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm Ilib 4.0 và các công cụ thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm nhằm đánh giá mức độ đáp ứng nhu cầu và hiệu quả hoạt động. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2016 đến 2020, tập trung vào giai đoạn triển khai các hình thức phục vụ ngoài thư viện tại tỉnh Đắk Lắk.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nguồn tài nguyên thông tin phong phú nhưng chưa đồng đều: Kho sách lưu động hiện có trên 51.000 bản, bổ sung trung bình 2.500 bản sách mới mỗi năm, bao gồm đa dạng chủ đề như chính trị xã hội, pháp luật, khoa học kỹ thuật, nông nghiệp, y học, văn học và thiếu nhi. Tuy nhiên, tài liệu phục vụ tại các thư viện cơ sở và vùng sâu vùng xa còn hạn chế, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu đa dạng của người dùng.
Nguồn nhân lực còn thiếu và chưa ổn định: Thư viện tỉnh có 25 cán bộ viên chức, trong đó chỉ 3 cán bộ chuyên trách phòng Phong trào cơ sở phụ trách hoạt động phục vụ ngoài thư viện. Nhân lực tại các thư viện cơ sở chủ yếu là kiêm nhiệm, thiếu chuyên môn nghiệp vụ, dẫn đến hiệu quả phục vụ thấp và khó duy trì hoạt động lâu dài.
Cơ sở vật chất và phương tiện phục vụ được cải thiện nhưng còn hạn chế: Từ năm 2019, Thư viện tỉnh được trang bị xe ô tô thư viện lưu động đa phương tiện với hơn 500 bản sách mới, 7 máy tính xách tay, máy chiếu, ti vi màn hình lớn và thiết bị hỗ trợ người khiếm thị. Trước đó, việc luân chuyển tài liệu chủ yếu dựa vào phương tiện công cộng, gây khó khăn trong tổ chức phục vụ lưu động.
Kinh phí hoạt động chưa đáp ứng đủ nhu cầu: Kinh phí cấp từ ngân sách nhà nước và chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa còn hạn hẹp, không đủ để bổ sung tài liệu cho kho sách lưu động và các hoạt động phục vụ ngoài thư viện. Tài liệu phục vụ tại cơ sở thường bị mất mát, hư hỏng do điều kiện vận chuyển và bảo quản chưa tốt.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu cho thấy hoạt động phục vụ ngoài thư viện của Thư viện tỉnh Đắk Lắk đã có nhiều chuyển biến tích cực, đặc biệt là việc đầu tư xe thư viện lưu động và bổ sung nguồn tài nguyên thông tin phong phú. Tuy nhiên, hạn chế về nhân lực chuyên môn và kinh phí hoạt động vẫn là những rào cản lớn. So sánh với các nghiên cứu tại các tỉnh khác, như Thư viện Hà Nội hay Thư viện tỉnh Bắc Giang, Đắk Lắk còn thiếu sự ổn định và chuyên nghiệp trong đội ngũ cán bộ phục vụ ngoài thư viện. Việc ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế do điều kiện hạ tầng mạng tại vùng sâu vùng xa chưa phát triển, ảnh hưởng đến khả năng phục vụ tài liệu điện tử và tra cứu thông tin. Biểu đồ số lượng tài liệu bổ sung hàng năm và lượt phục vụ người dùng thể hiện xu hướng tăng trưởng nhưng chưa đạt mức tối ưu do các yếu tố khách quan. Kết quả này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và kinh phí, đồng thời đa dạng hóa hình thức phục vụ để đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của cộng đồng.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường đào tạo và nâng cao trình độ chuyên môn cho cán bộ phục vụ ngoài thư viện: Tổ chức các khóa đào tạo nghiệp vụ thư viện chuyên sâu, kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin, kỹ năng giao tiếp và phục vụ người dùng. Mục tiêu nâng cao năng lực đội ngũ trong vòng 1-2 năm, do Ban Giám đốc Thư viện tỉnh phối hợp với các cơ sở đào tạo thực hiện.
Mở rộng và đa dạng hóa nguồn tài nguyên thông tin: Bổ sung tài liệu phù hợp với đặc điểm từng nhóm đối tượng người dùng, đặc biệt là tài liệu phục vụ đồng bào dân tộc thiểu số, thiếu nhi và người khiếm thị. Đầu tư thêm tài liệu điện tử, sách nói và các phương tiện truyền thông đa phương tiện trong 3 năm tới, phối hợp với các nhà xuất bản và tổ chức tài trợ.
Nâng cấp cơ sở vật chất và phương tiện phục vụ: Mua sắm thêm xe ô tô thư viện lưu động, trang thiết bị hỗ trợ phục vụ tại các điểm cơ sở như giá sách di động, máy tính tra cứu, thiết bị nghe nhìn. Đầu tư cải thiện hạ tầng mạng Internet tại các vùng sâu vùng xa trong 2 năm, phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cùng các đơn vị liên quan.
Tăng cường nguồn kinh phí hoạt động: Đề xuất với các cấp chính quyền địa phương và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tăng ngân sách cho hoạt động phục vụ ngoài thư viện, đồng thời khai thác các nguồn tài trợ từ các tổ chức xã hội, doanh nghiệp. Xây dựng kế hoạch tài chính dài hạn nhằm đảm bảo hoạt động bền vững trong 5 năm tới.
Đa dạng hóa hình thức phục vụ ngoài thư viện: Phát triển thêm các hình thức phục vụ tại nhà, phục vụ qua mạng, tổ chức các chương trình tuyên truyền, giới thiệu sách kết hợp hoạt động văn hóa, giải trí nhằm thu hút người dùng. Thực hiện trong vòng 1-3 năm, do phòng Phong trào cơ sở chủ trì phối hợp với các đơn vị liên quan.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý thư viện công cộng: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về tổ chức hoạt động phục vụ ngoài thư viện, giúp các nhà quản lý xây dựng kế hoạch, chính sách phù hợp với đặc điểm địa phương.
Nhân viên và cán bộ thư viện chuyên trách: Tài liệu giúp nâng cao nhận thức về vai trò, phương pháp phục vụ ngoài thư viện, từ đó cải thiện kỹ năng nghiệp vụ và hiệu quả công tác.
Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Khoa học Thư viện: Luận văn là nguồn tham khảo quý giá về mô hình phục vụ ngoài thư viện tại vùng sâu vùng xa, cung cấp dữ liệu thực tế và phân tích chuyên sâu phục vụ nghiên cứu học thuật.
Cơ quan quản lý văn hóa và giáo dục địa phương: Giúp hiểu rõ vai trò của thư viện trong phát triển văn hóa đọc, nâng cao dân trí và phát triển kinh tế xã hội, từ đó có chính sách hỗ trợ phù hợp.
Câu hỏi thường gặp
Hoạt động phục vụ ngoài thư viện là gì?
Hoạt động phục vụ ngoài thư viện là việc cung cấp tài liệu và dịch vụ thư viện ngoài trụ sở chính, sử dụng các phương tiện vận tải để tiếp cận trực tiếp người dùng, nhằm mở rộng phạm vi phục vụ, đặc biệt tại vùng sâu, vùng xa.Tại sao Thư viện tỉnh Đắk Lắk cần phát triển hoạt động phục vụ ngoài thư viện?
Do đặc điểm địa lý rộng lớn, dân cư phân tán và nhiều vùng khó khăn, việc phục vụ ngoài thư viện giúp người dân tiếp cận tài liệu, nâng cao văn hóa đọc, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương.Những hình thức phục vụ ngoài thư viện phổ biến hiện nay?
Bao gồm luân chuyển tài liệu, xây dựng tủ sách cơ sở, thư viện lưu động (xe ô tô thư viện lưu động), cung cấp tài liệu tại nhà và tuyên truyền giới thiệu sách.Những khó khăn chính trong hoạt động phục vụ ngoài thư viện tại Đắk Lắk?
Thiếu nhân lực chuyên môn, kinh phí hạn hẹp, cơ sở vật chất chưa đồng bộ, hạ tầng công nghệ thông tin yếu kém tại vùng sâu vùng xa, ảnh hưởng đến hiệu quả phục vụ.Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả phục vụ ngoài thư viện?
Tăng cường đào tạo nhân lực, đa dạng hóa nguồn tài nguyên, nâng cấp cơ sở vật chất, tăng kinh phí hoạt động và phát triển các hình thức phục vụ linh hoạt, phù hợp với nhu cầu người dùng.
Kết luận
- Hoạt động phục vụ ngoài thư viện của Thư viện tỉnh Đắk Lắk đã đạt được nhiều kết quả tích cực với kho sách lưu động trên 51.000 bản và hơn 180.000 lượt phục vụ hàng năm.
- Nguồn nhân lực và kinh phí còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng và phạm vi phục vụ, đặc biệt tại vùng sâu vùng xa.
- Cơ sở vật chất được cải thiện đáng kể nhờ dự án xe ô tô thư viện lưu động đa phương tiện từ năm 2019.
- Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao trình độ cán bộ, mở rộng nguồn tài nguyên, đầu tư cơ sở vật chất và tăng cường kinh phí nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động.
- Nghiên cứu đặt nền tảng cho các bước tiếp theo trong việc phát triển văn hóa đọc và nâng cao chất lượng phục vụ thư viện tại Đắk Lắk, kêu gọi sự quan tâm đầu tư từ các cấp chính quyền và cộng đồng.
Hãy cùng đồng hành để phát triển văn hóa đọc và nâng cao chất lượng phục vụ thư viện, góp phần xây dựng xã hội học tập và phát triển bền vững tại Đắk Lắk.