Tổng quan nghiên cứu

Huyện Thạch Thất, nằm ở ngoại thành phía Tây Bắc thành phố Hà Nội, có diện tích tự nhiên 18.752,51 ha với dân số khoảng 248.200 người (năm 2023). Đây là khu vực phát triển mạnh về sản xuất nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ và làng nghề truyền thống, với hơn 1.316 doanh nghiệp và trên 20.800 hộ sản xuất kinh doanh. Tốc độ phát triển kinh tế nhanh kéo theo sự gia tăng lượng rác thải sinh hoạt và công nghiệp, đặc biệt tại các làng nghề như Hữu Bằng (15 tấn/ngày), Chàng Sơn (7 tấn/ngày), Canh Nậu (8 tấn/ngày), Phùng Xá (8 tấn/ngày). Tổng lượng rác thải sinh hoạt vận chuyển về khu xử lý của thành phố đạt hơn 61,3 nghìn tấn năm 2022, trung bình 137,32 tấn/ngày (đạt 98%), nhưng năm 2023 giảm còn 94 tấn/ngày (đạt 64%).

Trước thực trạng này, công tác quản lý dịch vụ vệ sinh môi trường (VSMT) tại huyện Thạch Thất trở nên cấp bách nhằm bảo vệ môi trường sống, nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển bền vững. Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng công tác quản lý dịch vụ VSMT trên địa bàn huyện từ năm 2021 đến 2023, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý trong thời gian tới. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào huyện Thạch Thất với số liệu sơ cấp thu thập trong tháng 2-3/2024 và số liệu thứ cấp giai đoạn 2021-2023.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hệ thống hóa lý luận và thực tiễn quản lý dịch vụ VSMT, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho chính quyền địa phương trong việc nâng cao hiệu quả quản lý, góp phần bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý dịch vụ công ích, đặc biệt tập trung vào dịch vụ vệ sinh môi trường. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết dịch vụ công ích: Dịch vụ công ích được hiểu là các hoạt động cung cấp hàng hóa, dịch vụ có tính kinh tế nhằm đáp ứng nhu cầu thiết yếu của cộng đồng, do nhà nước trực tiếp cung ứng hoặc ủy quyền, không vì mục tiêu lợi nhuận nhưng có thu phí theo quy định. Dịch vụ công ích vệ sinh môi trường bao gồm thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn, vệ sinh công cộng, thoát nước, xử lý nước thải và các hoạt động liên quan nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường.

  2. Mô hình quản lý nhà nước về dịch vụ công: Tập trung vào vai trò của nhà nước trong việc ban hành chính sách, quy định pháp luật, tổ chức bộ máy quản lý, kiểm tra giám sát và xử lý vi phạm nhằm đảm bảo cung ứng dịch vụ công ích hiệu quả, công bằng và bền vững. Mô hình này nhấn mạnh sự phối hợp giữa các cấp chính quyền, tổ chức xã hội và cộng đồng trong quản lý dịch vụ vệ sinh môi trường.

Các khái niệm chính bao gồm: dịch vụ công, dịch vụ công ích, quản lý nhà nước về dịch vụ công, vệ sinh môi trường, phân loại và xử lý chất thải, kiểm tra giám sát và xử lý vi phạm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp, phân tích định lượng và định tính.

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của UBND huyện Thạch Thất, các phòng ban chức năng, công ty môi trường đô thị Xuân Mai, các văn bản pháp luật và tài liệu liên quan giai đoạn 2021-2023. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát 172 mẫu gồm 120 hộ gia đình, 7 cán bộ phòng TN&MT, 45 cán bộ doanh nghiệp và hợp tác xã cung cấp dịch vụ vệ sinh môi trường tại 4 địa điểm: xã Kim Quan, Chàng Sơn, Bình Yên và thị trấn Liên Quan trong tháng 2-3/2024.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu khảo sát được chọn ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện và khách quan. Số lượng mẫu tối thiểu đảm bảo quy luật số lớn, với 30 phiếu hợp lệ cho mỗi nhóm khảo sát.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả (số tuyệt đối, số tương đối, bình quân), so sánh biến động theo thời gian và phân tích các yếu tố ảnh hưởng. Phương pháp phỏng vấn sâu được áp dụng để thu thập ý kiến chuyên gia, cán bộ quản lý và người dân nhằm bổ sung phân tích định tính.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu sơ cấp từ tháng 2 đến tháng 3 năm 2024, phân tích và tổng hợp kết quả trong quý II năm 2024, đề xuất giải pháp và hoàn thiện luận văn trong quý III năm 2024.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Công tác ban hành văn bản chính sách về quản lý dịch vụ VSMT được chú trọng nhưng còn thiếu đồng bộ: Giai đoạn 2020-2022, huyện Thạch Thất ban hành 65 văn bản pháp luật liên quan đến dịch vụ công ích VSMT, tăng trưởng trung bình 12,89% mỗi năm. Tuy nhiên, nhiều văn bản còn mang tính hình thức, sao chép từ cấp trên, thiếu chi tiết và tính ổn định thấp, ảnh hưởng đến hiệu quả thực thi.

  2. Quy hoạch và kế hoạch cung cấp dịch vụ VSMT được mở rộng nhưng chưa đáp ứng đủ nhu cầu: Số lượng bãi tập kết rác thải tăng từ 29 lên 37 bãi (tốc độ tăng bình quân 12,95%), nhà máy xử lý rác thải tăng từ 2 lên 4 nhà máy (tốc độ tăng 115,47%). Tuy nhiên, lượng rác thải phát sinh ngày càng lớn, trong đó năm 2022 vận chuyển trung bình 137,32 tấn/ngày đạt 98%, năm 2023 giảm còn 94 tấn/ngày đạt 64%, cho thấy công tác thu gom và xử lý chưa đồng bộ và hiệu quả.

  3. Bộ máy quản lý nhà nước về VSMT còn phân tán, thiếu đồng bộ và chưa đáp ứng yêu cầu phát triển: Huyện có 23 cán bộ môi trường cấp xã kiêm nhiệm, bộ máy quản lý chưa thống nhất, phân công nhiệm vụ còn chồng chéo, chưa giải quyết hiệu quả các vấn đề liên ngành và liên xã. Điều này làm giảm hiệu quả quản lý và giám sát dịch vụ vệ sinh môi trường.

  4. Công tác phân loại và thu gom rác tại nguồn chưa đạt hiệu quả mong muốn: Mặc dù đã triển khai đặt thùng rác phân loại tại các xã, thị trấn, nhưng do ý thức người dân chưa cao, rác thải vẫn bị đổ lẫn, thậm chí phá hoại thùng rác. Việc thu gom rác thải sinh hoạt chủ yếu do các đơn vị trúng thầu thực hiện, tuy nhiên vẫn còn tình trạng rác thải đổ bừa bãi, gây ô nhiễm môi trường.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ hệ thống pháp luật chưa hoàn chỉnh, bộ máy quản lý còn yếu kém và ý thức cộng đồng chưa cao. So với các huyện ngoại thành khác như Ba Vì và Thanh Trì, Thạch Thất còn thiếu sự đồng bộ trong ban hành chính sách và tổ chức thực hiện. Ví dụ, huyện Ba Vì đã phân cấp phân quyền rõ ràng, đẩy mạnh tuyên truyền và giám sát cộng đồng, trong khi Thanh Trì áp dụng công nghệ giám sát vận chuyển rác bằng GPS, nâng cao hiệu quả quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số lượng văn bản pháp luật, bảng tổng hợp khối lượng rác thải thu gom và xử lý qua các năm, sơ đồ bộ máy quản lý và biểu đồ đánh giá hiệu quả phân loại rác tại nguồn. Những kết quả này cho thấy cần thiết phải hoàn thiện hệ thống pháp luật, nâng cao năng lực quản lý và tăng cường tuyên truyền nâng cao ý thức người dân để cải thiện công tác vệ sinh môi trường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật và chính sách quản lý dịch vụ VSMT: Ban hành các văn bản quy phạm pháp luật chi tiết, đồng bộ, ổn định và phù hợp với thực tiễn địa phương. Thời gian thực hiện trong vòng 12 tháng, do UBND huyện phối hợp với các sở ngành thành phố chủ trì.

  2. Tăng cường tổ chức bộ máy quản lý nhà nước về VSMT: Xây dựng bộ máy quản lý chuyên trách, tăng cường nhân lực và đào tạo cán bộ môi trường cấp xã, thị trấn để đảm bảo công tác giám sát, kiểm tra hiệu quả. Thời gian thực hiện 6-12 tháng, do UBND huyện và phòng TN&MT thực hiện.

  3. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao ý thức cộng đồng: Triển khai các chương trình truyền thông, vận động người dân phân loại rác tại nguồn, giữ gìn vệ sinh môi trường, phối hợp với các tổ chức xã hội và trường học. Thời gian liên tục, do UBND xã, thị trấn và các đoàn thể địa phương thực hiện.

  4. Ứng dụng công nghệ trong quản lý và giám sát dịch vụ VSMT: Áp dụng hệ thống giám sát vận chuyển rác thải bằng GPS, xây dựng phần mềm quản lý thu phí và xử lý vi phạm để nâng cao hiệu quả quản lý. Thời gian triển khai 12-18 tháng, do Ban QLDA và các đơn vị cung cấp dịch vụ phối hợp thực hiện.

  5. Mở rộng và nâng cấp cơ sở hạ tầng xử lý rác thải: Đẩy nhanh tiến độ xây dựng các nhà máy xử lý rác thải, bãi tập kết rác thải theo quy hoạch, đồng thời áp dụng công nghệ xử lý hiện đại, thân thiện môi trường. Thời gian thực hiện 2-3 năm, do UBND huyện phối hợp với nhà đầu tư và các sở ngành liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về môi trường và dịch vụ công: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý dịch vụ vệ sinh môi trường tại địa phương.

  2. Các doanh nghiệp, hợp tác xã cung cấp dịch vụ vệ sinh môi trường: Tham khảo các phân tích về thực trạng, khó khăn và giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ, tối ưu hóa hoạt động thu gom, vận chuyển và xử lý rác thải.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, môi trường: Tài liệu tham khảo hữu ích về phương pháp nghiên cứu, khung lý thuyết và thực tiễn quản lý dịch vụ công ích vệ sinh môi trường tại địa phương.

  4. Cộng đồng dân cư và tổ chức xã hội: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm và quyền lợi trong việc tham gia quản lý, giám sát và nâng cao ý thức bảo vệ môi trường, góp phần xây dựng môi trường sống xanh, sạch, đẹp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao công tác phân loại rác tại nguồn ở Thạch Thất chưa hiệu quả?
    Nguyên nhân chính là ý thức tự giác của người dân còn thấp, nhiều hộ không thực hiện đúng quy định, thậm chí phá hoại thùng rác. Việc tuyên truyền chưa đủ mạnh và chưa có chế tài xử lý nghiêm minh.

  2. Bộ máy quản lý dịch vụ vệ sinh môi trường hiện nay có những hạn chế gì?
    Bộ máy còn phân tán, thiếu đồng bộ, cán bộ cấp xã thường kiêm nhiệm nhiều nhiệm vụ, thiếu chuyên môn sâu, dẫn đến hiệu quả quản lý và giám sát chưa cao.

  3. Các giải pháp chính để nâng cao hiệu quả quản lý dịch vụ VSMT là gì?
    Hoàn thiện hệ thống pháp luật, tăng cường bộ máy quản lý chuyên trách, đẩy mạnh tuyên truyền nâng cao ý thức cộng đồng, ứng dụng công nghệ giám sát và mở rộng cơ sở hạ tầng xử lý rác thải.

  4. Lượng rác thải sinh hoạt tại huyện Thạch Thất hiện nay như thế nào?
    Năm 2022, lượng rác thải vận chuyển trung bình đạt 137,32 tấn/ngày (đạt 98%), nhưng năm 2023 giảm còn 94 tấn/ngày (đạt 64%), cho thấy công tác thu gom và xử lý chưa đáp ứng đủ nhu cầu phát sinh.

  5. Vai trò của người dân trong công tác quản lý dịch vụ vệ sinh môi trường là gì?
    Người dân là khách hàng sử dụng dịch vụ, có quyền lựa chọn nhà cung cấp, phát biểu ý kiến và tham gia giám sát. Ý thức và trách nhiệm của người dân quyết định hiệu quả bảo vệ môi trường và chất lượng dịch vụ.

Kết luận

  • Huyện Thạch Thất đang đối mặt với thách thức lớn trong quản lý dịch vụ vệ sinh môi trường do tốc độ phát triển kinh tế nhanh, lượng rác thải tăng cao và bộ máy quản lý còn nhiều hạn chế.
  • Hệ thống văn bản pháp luật về dịch vụ công ích VSMT đã được ban hành nhưng còn thiếu đồng bộ, ổn định và chi tiết, ảnh hưởng đến hiệu quả thực thi.
  • Công tác phân loại, thu gom và xử lý rác thải chưa đạt hiệu quả mong muốn, chủ yếu do ý thức người dân và hạn chế về cơ sở hạ tầng.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện hệ thống pháp luật, tăng cường bộ máy quản lý, nâng cao ý thức cộng đồng, ứng dụng công nghệ và mở rộng cơ sở hạ tầng xử lý rác thải.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu, giám sát và đánh giá hiệu quả các giải pháp trong giai đoạn 2024-2026 nhằm hướng tới mục tiêu phát triển bền vững và bảo vệ môi trường tại huyện Thạch Thất.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp đề xuất, góp phần xây dựng môi trường sống xanh, sạch, đẹp và phát triển kinh tế xã hội bền vững tại huyện Thạch Thất.