Tổng quan nghiên cứu

Kiểm soát nội bộ (KSNB) là một trong những yếu tố then chốt quyết định sự thành công và phát triển bền vững của doanh nghiệp (DN). Tại Việt Nam, đặc biệt trong các DN nhà nước như Công ty TNHH Xổ số Kiến thiết Bình Định, việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống KSNB còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả quản lý và hoạt động kinh doanh. Theo báo cáo kết quả kinh doanh năm 2022, doanh thu của Công ty tăng 25,34% so với năm 2021, đạt mức 396.570 triệu đồng, tuy nhiên chi phí quản lý DN cũng tăng 28,80%, dẫn đến lợi nhuận kế toán trước thuế giảm 11,82%. Những biến động này phản ánh sự cần thiết phải hoàn thiện KSNB nhằm kiểm soát tốt hơn các rủi ro tài chính và vận hành.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng KSNB tại Công ty TNHH Xổ số Kiến thiết Bình Định trong giai đoạn 2020-2022, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và quản lý tài chính. Nghiên cứu tập trung phân tích 5 thành phần cấu thành KSNB theo khuôn mẫu COSO 2013, bao gồm môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, hệ thống thông tin và truyền thông, cùng hoạt động giám sát. Ý nghĩa của đề tài không chỉ góp phần nâng cao năng lực quản trị tại Công ty mà còn cung cấp tài liệu tham khảo cho các DN cùng ngành và các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực kế toán và kiểm soát nội bộ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên khuôn mẫu kiểm soát nội bộ COSO 2013, một trong những chuẩn mực quốc tế được công nhận rộng rãi, với 5 thành phần chính:

  1. Môi trường kiểm soát: Là nền tảng cho việc thực hiện KSNB, bao gồm các tiêu chuẩn, quy trình và cấu trúc tổ chức, nhấn mạnh vai trò của đạo đức và văn hóa doanh nghiệp.
  2. Đánh giá rủi ro: Quá trình nhận diện, phân tích và quản lý các rủi ro có thể ảnh hưởng đến mục tiêu của DN.
  3. Hoạt động kiểm soát: Các chính sách và thủ tục nhằm giảm thiểu rủi ro, đảm bảo các mục tiêu được thực hiện hiệu quả.
  4. Thông tin và truyền thông: Hệ thống thu thập, xử lý và truyền đạt thông tin cần thiết để hỗ trợ KSNB.
  5. Hoạt động giám sát: Đánh giá liên tục và định kỳ về hiệu quả của KSNB, kịp thời phát hiện và khắc phục các khiếm khuyết.

Ngoài ra, luận văn còn tham khảo các lý thuyết về quản trị rủi ro doanh nghiệp (ERM) và các chuẩn mực kế toán, kiểm toán quốc tế nhằm làm rõ vai trò và phạm vi của KSNB trong DN.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp thu thập dữ liệu định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát 50 phiếu điều tra tại Công ty TNHH Xổ số Kiến thiết Bình Định, phỏng vấn các cán bộ quản lý và nhân viên, cùng quan sát thực tế hoạt động tại các phòng ban, chi nhánh và văn phòng đại diện. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo tài chính, tài liệu nội bộ và các văn bản pháp luật liên quan.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để đánh giá thực trạng KSNB, phân tích SWOT để nhận diện điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức. So sánh kết quả khảo sát với các tiêu chuẩn COSO 2013 để đánh giá mức độ phù hợp và hiệu quả của hệ thống KSNB hiện tại.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ năm 2020 đến năm 2022, với các bước thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp được thực hiện trong năm 2023 và đầu năm 2024.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Môi trường kiểm soát chưa hoàn chỉnh: 100% người khảo sát cho biết Công ty chưa có quy định chính thức về quy tắc đạo đức nghề nghiệp, tuy nhiên 80% đồng ý Công ty có các biện pháp xử lý sai phạm về đạo đức. 90% đánh giá Ban Giám đốc (BGĐ) đặt lợi ích Công ty lên hàng đầu và 100% nhân viên hài lòng với sự minh bạch thông tin nội bộ.

  2. Ban Giám đốc thực hiện tốt vai trò giám sát: 100% ý kiến cho rằng BGĐ đánh giá cao vai trò KSNB, tham gia đầy đủ các hoạt động quan trọng và các cuộc họp được tổ chức định kỳ, có biên bản ghi chép đầy đủ. Kiểm soát viên cũng giám sát chặt chẽ hoạt động của BGĐ.

  3. Cơ cấu tổ chức và phân công nhiệm vụ rõ ràng: 100% đồng ý Công ty có sơ đồ tổ chức phù hợp với quy mô, có văn bản quy định chức năng nhiệm vụ từng phòng ban, phân chia quyền hạn rõ ràng và có sự kiểm soát lẫn nhau. Tuy nhiên, chỉ 60% nhân viên tự kiểm tra và giám sát lẫn nhau trong công việc.

  4. Kết quả kinh doanh có biến động: Doanh thu năm 2022 tăng 25,34% so với năm 2021, đạt 396.570 triệu đồng, nhưng chi phí quản lý DN tăng 28,80%, lợi nhuận thuần tăng 28,66%, trong khi lợi nhuận khác giảm 75,08%, dẫn đến tổng lợi nhuận kế toán giảm 11,82%.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy Công ty TNHH Xổ số Kiến thiết Bình Định đã xây dựng được một môi trường kiểm soát cơ bản với sự tham gia tích cực của BGĐ và hệ thống tổ chức rõ ràng. Tuy nhiên, việc thiếu văn bản quy định về đạo đức nghề nghiệp và tỷ lệ nhân viên tự kiểm tra lẫn nhau còn thấp cho thấy môi trường kiểm soát chưa thực sự hoàn chỉnh và đồng bộ. Điều này có thể dẫn đến rủi ro về gian lận và sai sót trong hoạt động kế toán và quản lý tài chính.

Sự tăng trưởng doanh thu và lợi nhuận thuần phản ánh hiệu quả kinh doanh được cải thiện, nhưng chi phí quản lý tăng cao và lợi nhuận khác giảm mạnh cho thấy Công ty đang đối mặt với các thách thức trong kiểm soát chi phí và quản lý rủi ro tài chính. So với các nghiên cứu trong ngành xổ số kiến thiết tại các địa phương khác, kết quả này tương đồng với thực trạng chung về việc KSNB chưa được vận hành hiệu quả, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng doanh thu, chi phí và lợi nhuận qua các năm, cùng bảng tổng hợp kết quả khảo sát về các thành phần KSNB để minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và ban hành quy định về đạo đức nghề nghiệp: Thiết lập bộ quy tắc đạo đức nghề nghiệp chính thức, phổ biến rộng rãi đến toàn thể cán bộ nhân viên nhằm nâng cao ý thức tuân thủ và trách nhiệm cá nhân. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do Ban Giám đốc phối hợp Phòng Nhân sự chủ trì.

  2. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực nhân sự: Tổ chức các khóa đào tạo về KSNB, quản trị rủi ro và kỹ năng kiểm soát cho cán bộ quản lý và nhân viên, đặc biệt là phòng Kế toán và Kiểm soát viên. Mục tiêu nâng tỷ lệ nhân viên tự kiểm tra, giám sát lẫn nhau lên trên 80% trong vòng 1 năm.

  3. Hoàn thiện hệ thống chính sách và thủ tục kiểm soát: Rà soát, cập nhật và xây dựng các quy trình, thủ tục kiểm soát phù hợp với đặc thù hoạt động kinh doanh xổ số, đảm bảo tính hiệu quả và khả thi. Thời gian thực hiện 9 tháng, do Phòng Kế toán phối hợp Phòng Pháp chế thực hiện.

  4. Tăng cường hoạt động giám sát và đánh giá định kỳ: Thiết lập quy trình giám sát thường xuyên và định kỳ, sử dụng công cụ đánh giá KSNB theo COSO 2013 để phát hiện kịp thời các khiếm khuyết và xử lý hiệu quả. Ban Kiểm soát và Kiểm soát viên chịu trách nhiệm triển khai, báo cáo định kỳ cho BGĐ và Hội đồng quản trị.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban Giám đốc và Hội đồng quản trị các doanh nghiệp nhà nước: Nhận diện các điểm yếu trong hệ thống KSNB hiện tại, từ đó xây dựng chiến lược cải tiến phù hợp với đặc thù ngành xổ số và mô hình quản lý nhà nước.

  2. Phòng Kế toán và Kiểm soát nội bộ: Áp dụng các giải pháp và quy trình kiểm soát được đề xuất để nâng cao hiệu quả công tác kế toán, giảm thiểu rủi ro sai sót và gian lận.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Kế toán, Quản trị doanh nghiệp: Tài liệu tham khảo thực tiễn về ứng dụng khuôn mẫu COSO 2013 trong môi trường DN Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực xổ số kiến thiết.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức kiểm toán: Hiểu rõ hơn về thực trạng và thách thức trong KSNB tại các DN nhà nước, từ đó xây dựng chính sách hỗ trợ và hướng dẫn phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát nội bộ là gì và tại sao quan trọng với doanh nghiệp?
    KSNB là hệ thống các quy trình do Ban quản trị, BGĐ và nhân viên thiết lập nhằm đảm bảo hoạt động hiệu quả, báo cáo tài chính đáng tin cậy và tuân thủ pháp luật. Nó giúp giảm thiểu rủi ro, bảo vệ tài sản và nâng cao hiệu quả quản lý.

  2. Công ty TNHH Xổ số Kiến thiết Bình Định đã áp dụng khuôn mẫu nào cho KSNB?
    Công ty áp dụng khuôn mẫu COSO 2013 với 5 thành phần chính: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát, nhằm xây dựng hệ thống KSNB toàn diện.

  3. Những hạn chế chính của KSNB tại Công ty hiện nay là gì?
    Chưa có quy định chính thức về đạo đức nghề nghiệp, tỷ lệ nhân viên tự kiểm tra lẫn nhau còn thấp, chi phí quản lý tăng cao và lợi nhuận khác giảm mạnh, cho thấy hệ thống kiểm soát chưa đồng bộ và hiệu quả chưa cao.

  4. Giải pháp nào được đề xuất để hoàn thiện KSNB tại Công ty?
    Xây dựng quy định đạo đức nghề nghiệp, tăng cường đào tạo nhân sự, hoàn thiện chính sách và thủ tục kiểm soát, cùng với tăng cường giám sát và đánh giá định kỳ theo chuẩn mực COSO.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của hệ thống KSNB?
    Sử dụng công cụ đánh giá KSNB theo COSO 2013, kết hợp khảo sát, phân tích số liệu và giám sát thường xuyên để xác định mức độ vận hành hữu hiệu của các thành phần kiểm soát, từ đó điều chỉnh kịp thời.

Kết luận

  • KSNB tại Công ty TNHH Xổ số Kiến thiết Bình Định đã được xây dựng trên nền tảng khuôn mẫu COSO 2013 nhưng còn nhiều hạn chế về môi trường kiểm soát và hoạt động giám sát.
  • Doanh thu và lợi nhuận thuần tăng trưởng tích cực trong giai đoạn 2020-2022, tuy nhiên chi phí quản lý và lợi nhuận khác biến động tiêu cực, phản ánh thách thức trong kiểm soát chi phí và rủi ro.
  • Ban Giám đốc và hệ thống tổ chức có vai trò tích cực trong việc vận hành KSNB, nhưng cần nâng cao nhận thức và trách nhiệm của toàn thể nhân viên.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện quy định đạo đức, đào tạo nhân sự, hoàn thiện thủ tục kiểm soát và tăng cường giám sát để nâng cao hiệu quả KSNB.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở thực tiễn và lý thuyết cho việc cải tiến KSNB tại Công ty và các DN cùng ngành, đồng thời mở ra hướng nghiên cứu tiếp theo về ứng dụng công nghệ thông tin trong kiểm soát nội bộ.

Hành động tiếp theo: Ban Giám đốc Công ty nên triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để đảm bảo KSNB vận hành hiệu quả, góp phần nâng cao năng lực quản trị và phát triển bền vững.