Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động cho vay chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tổng thu nhập của các ngân hàng thương mại Việt Nam, đặc biệt là Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam (Agribank) – một trong những ngân hàng lớn nhất với tổng dư nợ cho vay nền kinh tế đạt trên 1,135 triệu tỷ đồng tính đến giữa năm 2020. Tuy nhiên, hoạt động này cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro tín dụng, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng thanh khoản và uy tín của ngân hàng. Tỷ lệ nợ xấu của Agribank trong giai đoạn 2015-2019 luôn được kiểm soát dưới 2%, tuy có xu hướng tăng nhẹ nhưng vẫn nằm trong kế hoạch đề ra.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng kiểm soát nội bộ (KSNB) hoạt động cho vay tại Agribank, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát, giảm thiểu rủi ro tín dụng và tăng cường sự an toàn trong hoạt động tín dụng. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hệ thống KSNB đối với hoạt động cho vay trong toàn hệ thống Agribank, dựa trên số liệu từ năm 2015 đến tháng 11/2020.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ Agribank hoàn thiện hệ thống kiểm soát, đáp ứng các quy định pháp luật mới như Thông tư 13/2018/TT-NHNN, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng tín dụng, giảm thiểu rủi ro nợ xấu và tăng cường sự minh bạch trong hoạt động ngân hàng. Qua đó, giúp Agribank duy trì vị thế chủ lực trong lĩnh vực tín dụng nông nghiệp, nông thôn và đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế quốc gia.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình kiểm soát nội bộ tiêu chuẩn quốc tế, trong đó nổi bật là mô hình COSO (2013) với 5 thành phần cấu thành hệ thống KSNB: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, hoạt động giám sát. COSO định nghĩa KSNB là một quá trình do Ban Quản trị, nhà quản lý và nhân viên chi phối nhằm đảm bảo đạt được các mục tiêu về hoạt động, báo cáo và tuân thủ.

Ngoài ra, nghiên cứu còn tham khảo các nguyên tắc quản trị rủi ro tín dụng theo Basel và các quy định pháp luật Việt Nam như Luật các tổ chức tín dụng (2010), Thông tư 13/2018/TT-NHNN và Thông tư 40/2018/TT-NHNN. Các khái niệm chính bao gồm: rủi ro tín dụng, quy trình tín dụng, các loại thủ tục kiểm soát (ngăn ngừa, phát hiện, điều chỉnh), và các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả KSNB như môi trường pháp lý, năng lực cán bộ, công nghệ thông tin.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính gồm dữ liệu sơ cấp thu thập qua phỏng vấn và khảo sát cán bộ nhân viên Agribank, cùng dữ liệu thứ cấp từ báo cáo tài chính, tài liệu nội bộ ngân hàng, các văn bản pháp luật và nghiên cứu khoa học liên quan.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp phi xác suất, tập trung vào các cán bộ có liên quan trực tiếp đến hoạt động cho vay và kiểm soát nội bộ tại các chi nhánh và phòng giao dịch của Agribank. Cỡ mẫu khảo sát khoảng vài chục cán bộ nhằm đảm bảo tính đại diện cho các cấp quản lý và nhân viên nghiệp vụ.

Phân tích dữ liệu sử dụng kết hợp phương pháp thống kê mô tả, phân tích tổng hợp và so sánh với các tiêu chuẩn quốc tế và thực tiễn ngân hàng khác. Quá trình nghiên cứu diễn ra từ tháng 7/2020 đến tháng 12/2020, tập trung đánh giá mặt thiết kế và vận hành của hệ thống KSNB trong hoạt động cho vay.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thiết kế hệ thống KSNB phù hợp nhưng còn tồn tại lỗ hổng vận hành: Hệ thống KSNB của Agribank được xây dựng theo các quy định của pháp luật và chuẩn mực quốc tế, bao gồm các thủ tục kiểm soát ngăn ngừa, phát hiện và điều chỉnh. Tuy nhiên, khảo sát cho thấy khoảng 20% các thủ tục kiểm soát chưa được thực hiện đầy đủ hoặc không kịp thời, dẫn đến rủi ro tiềm ẩn trong quá trình cho vay.

  2. Tỷ lệ nợ xấu được kiểm soát dưới 2% nhưng có xu hướng tăng: Tỷ lệ nợ xấu của Agribank trong giai đoạn 2015-2019 dao động từ 1,5% đến 1,9%, thấp hơn mức trung bình ngành là khoảng 2,5%. Tuy nhiên, nợ xấu tập trung chủ yếu ở các khoản vay doanh nghiệp lớn, chiếm khoảng 60% tổng nợ xấu, cho thấy rủi ro tín dụng vẫn còn tiềm ẩn.

  3. Thời gian xử lý hồ sơ cho vay kéo dài: Thời gian xét duyệt cho vay ngắn hạn, trung hạn và dài hạn lần lượt là 3, 5 và 8 ngày, cao hơn so với các ngân hàng thương mại cổ phần khác, ảnh hưởng đến trải nghiệm khách hàng và hiệu quả kinh doanh.

  4. Ứng dụng công nghệ trong kiểm soát còn hạn chế: Mặc dù Agribank đã triển khai hệ thống corebanking IPCAS để quản lý thông tin khách hàng và giao dịch, mức độ tự động hóa trong kiểm soát nội bộ chỉ đạt khoảng 60%, còn phụ thuộc nhiều vào đánh giá chủ quan của cán bộ, làm tăng nguy cơ sai sót và gian lận.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên xuất phát từ sự phức tạp trong quy trình cho vay và quy mô hoạt động rộng lớn của Agribank với gần 2.300 chi nhánh, phòng giao dịch trên toàn quốc. Việc phân cấp ủy quyền chưa thực sự rõ ràng và việc tách bạch nhiệm vụ giữa các bộ phận chưa được thực hiện triệt để dẫn đến xung đột lợi ích và lỗ hổng kiểm soát.

So sánh với các nghiên cứu tại các ngân hàng thương mại cổ phần, Agribank có lợi thế về quy mô và thị phần nhưng còn hạn chế trong việc áp dụng công nghệ hiện đại và rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ. Các vụ đại án ngân hàng trong nước và quốc tế cũng cho thấy tầm quan trọng của việc tăng cường tính độc lập và giám sát trong hệ thống KSNB, điều mà Agribank cần chú trọng hơn.

Việc duy trì tỷ lệ nợ xấu dưới 2% là thành tựu đáng ghi nhận, thể hiện hiệu quả bước đầu của hệ thống KSNB. Tuy nhiên, áp lực từ môi trường kinh tế biến động và đặc thù khách hàng nông nghiệp, nông thôn dễ bị ảnh hưởng bởi thiên tai, dịch bệnh đòi hỏi Agribank phải liên tục hoàn thiện hệ thống kiểm soát để giảm thiểu rủi ro tín dụng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng dư nợ, tỷ lệ nợ xấu theo năm, bảng đánh giá mức độ tuân thủ các thủ tục kiểm soát và sơ đồ quy trình tín dụng để minh họa các điểm kiểm soát chính và thời gian xử lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tự động hóa và ứng dụng công nghệ thông tin: Đẩy mạnh tích hợp các công cụ phân tích dữ liệu lớn (Big Data) và trí tuệ nhân tạo (AI) trong đánh giá rủi ro tín dụng và kiểm soát giao dịch nhằm giảm thiểu sai sót do con người, nâng tỷ lệ tự động hóa lên trên 85% trong vòng 2 năm tới. Bộ phận công nghệ thông tin phối hợp với phòng kiểm soát nội bộ chịu trách nhiệm triển khai.

  2. Rà soát và hoàn thiện quy trình phân cấp ủy quyền: Thiết lập hệ thống phân quyền rõ ràng, minh bạch, đảm bảo tách bạch nhiệm vụ giữa các bộ phận thẩm định, phê duyệt và kiểm soát nhằm ngăn ngừa xung đột lợi ích và lạm quyền. Hoàn thành trong 12 tháng, do Ban lãnh đạo và phòng pháp chế chủ trì.

  3. Rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ cho vay: Tối ưu hóa quy trình xét duyệt và thẩm định, áp dụng các tiêu chuẩn đánh giá rủi ro nhanh và chính xác hơn để giảm thời gian xét duyệt trung bình xuống còn 50% so với hiện tại trong vòng 18 tháng. Phòng tín dụng và các chi nhánh phối hợp thực hiện.

  4. Nâng cao năng lực cán bộ kiểm soát nội bộ: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ kiểm soát, đạo đức nghề nghiệp và kỹ năng sử dụng công nghệ mới cho cán bộ kiểm soát, đảm bảo 100% cán bộ liên quan được đào tạo định kỳ hàng năm. Phòng nhân sự và đào tạo chịu trách nhiệm.

  5. Tăng cường hoạt động giám sát và kiểm toán nội bộ: Thiết lập cơ chế giám sát liên tục và độc lập, tăng cường vai trò kiểm toán nội bộ trong việc phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm, đồng thời phối hợp chặt chẽ với các cơ quan thanh tra, giám sát nhà nước. Thực hiện ngay và duy trì liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo và quản lý Agribank: Giúp hiểu rõ thực trạng và các điểm yếu trong hệ thống kiểm soát nội bộ hoạt động cho vay, từ đó có cơ sở xây dựng chiến lược cải tiến phù hợp.

  2. Cán bộ kiểm soát nội bộ và phòng tín dụng: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về quy trình, thủ tục kiểm soát và các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát, hỗ trợ nâng cao năng lực thực thi.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Tài chính – Ngân hàng: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn kiểm soát nội bộ trong lĩnh vực tín dụng ngân hàng tại Việt Nam.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và thanh tra giám sát ngân hàng: Giúp đánh giá hiệu quả các quy định pháp luật về kiểm soát nội bộ và đề xuất chính sách phù hợp nhằm nâng cao an toàn hệ thống ngân hàng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát nội bộ hoạt động cho vay là gì?
    Kiểm soát nội bộ hoạt động cho vay là hệ thống các quy trình, thủ tục và biện pháp do ngân hàng thiết lập nhằm đảm bảo hoạt động cho vay được thực hiện đúng quy định, giảm thiểu rủi ro tín dụng và sai sót, đồng thời tuân thủ pháp luật và chính sách nội bộ.

  2. Tại sao Agribank cần hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ?
    Với quy mô lớn và đặc thù khách hàng nông nghiệp, nông thôn, Agribank đối mặt với nhiều rủi ro tín dụng. Hoàn thiện hệ thống kiểm soát giúp giảm thiểu nợ xấu, nâng cao hiệu quả hoạt động và bảo vệ uy tín ngân hàng.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát nội bộ?
    Bao gồm môi trường pháp lý, năng lực cán bộ, công nghệ thông tin, quy trình phân cấp ủy quyền, văn hóa tổ chức và sự tuân thủ của nhân viên. Môi trường kinh tế và rủi ro khách hàng cũng đóng vai trò quan trọng.

  4. Làm thế nào để rút ngắn thời gian xét duyệt cho vay?
    Bằng cách tối ưu hóa quy trình, áp dụng công nghệ tự động hóa, chuẩn hóa thủ tục và nâng cao năng lực cán bộ thẩm định, đồng thời tăng cường phối hợp giữa các bộ phận liên quan.

  5. Vai trò của kiểm toán nội bộ trong hệ thống kiểm soát là gì?
    Kiểm toán nội bộ thực hiện giám sát độc lập, đánh giá hiệu quả hệ thống kiểm soát, phát hiện sai phạm và đề xuất biện pháp khắc phục, góp phần tăng cường tính minh bạch và an toàn trong hoạt động ngân hàng.

Kết luận

  • Hệ thống kiểm soát nội bộ hoạt động cho vay tại Agribank được thiết kế phù hợp với quy định pháp luật và chuẩn mực quốc tế, nhưng còn tồn tại hạn chế trong vận hành và ứng dụng công nghệ.
  • Tỷ lệ nợ xấu được kiểm soát dưới 2% trong giai đoạn 2015-2019, tuy nhiên vẫn có áp lực từ các khoản vay doanh nghiệp lớn và đặc thù khách hàng nông nghiệp, nông thôn.
  • Thời gian xử lý hồ sơ cho vay còn kéo dài, ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh và trải nghiệm khách hàng.
  • Năng lực cán bộ và quy trình phân cấp ủy quyền cần được hoàn thiện để tăng cường tính độc lập và giảm thiểu rủi ro lạm quyền.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm tăng cường tự động hóa, rà soát quy trình phân quyền, rút ngắn thời gian xét duyệt, nâng cao năng lực cán bộ và tăng cường giám sát, kiểm toán nội bộ.

Tiếp theo, Agribank cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát nội bộ, giảm thiểu rủi ro tín dụng và củng cố vị thế ngân hàng chủ lực trong lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn. Các bên liên quan được khuyến khích tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu để phát triển bền vững hoạt động tín dụng ngân hàng.