Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, ngành ngân hàng Việt Nam được xem là một trong những lĩnh vực tiên phong ứng dụng công nghệ để nâng cao hiệu quả hoạt động. Hoạt động kiểm soát nội bộ (KSNB) trong ngân hàng đóng vai trò then chốt trong việc phòng ngừa rủi ro, đảm bảo an toàn tài sản và nâng cao hiệu quả kinh doanh. Tại Agribank - Chi nhánh tỉnh Hà Nam, với tổng nguồn vốn huy động đạt khoảng 12.500 tỷ đồng và dư nợ tín dụng gần 9.700 tỷ đồng, việc hoàn thiện hệ thống KSNB là yêu cầu cấp thiết nhằm đáp ứng sự cạnh tranh khốc liệt trên thị trường tài chính và đảm bảo phát triển bền vững.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc phân tích thực trạng KSNB tại Agribank - Chi nhánh tỉnh Hà Nam trong giai đoạn 2019-2021, đánh giá những kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện hệ thống KSNB đến năm 2025. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại chi nhánh tỉnh Hà Nam, với dữ liệu thu thập từ báo cáo kinh doanh, khảo sát ý kiến Ban lãnh đạo và nhân viên. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ giúp nâng cao hiệu quả quản trị nội bộ tại Agribank Hà Nam mà còn góp phần vào việc lành mạnh hóa hoạt động các tổ chức tín dụng, hỗ trợ chính sách tiền tệ của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng khung lý thuyết kiểm soát nội bộ theo chuẩn mực COSO (Committee of Sponsoring Organizations) với năm thành phần cấu thành: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Theo COSO, KSNB là một quá trình liên tục do con người thiết kế và vận hành nhằm cung cấp sự đảm bảo hợp lý về việc đạt được các mục tiêu hoạt động, báo cáo tài chính tin cậy và tuân thủ pháp luật.

Ngoài ra, nghiên cứu dựa trên các khái niệm pháp lý về KSNB theo Luật Kế toán số 88/2015/QH13 và Thông tư số 13/2018/TT-NHNN của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, nhấn mạnh vai trò của KSNB trong việc phòng ngừa rủi ro, bảo vệ tài sản và nâng cao hiệu quả hoạt động ngân hàng thương mại. Các khái niệm chính bao gồm: kiểm soát nội bộ, rủi ro tín dụng, rủi ro hoạt động, môi trường kiểm soát, và hoạt động kiểm soát.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo thường niên, báo cáo chuyên đề về nguồn vốn, tín dụng, tài chính kế toán và kiểm soát nội bộ của Agribank - Chi nhánh tỉnh Hà Nam giai đoạn 2019-2021. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua phiếu khảo sát ý kiến Ban lãnh đạo, cán bộ kiểm soát và nhân viên tại các phòng giao dịch và chi nhánh trên địa bàn tỉnh Hà Nam trong khoảng thời gian từ tháng 7 đến tháng 9 năm 2022.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm tổng hợp, so sánh, đánh giá định lượng và định tính nhằm làm rõ thực trạng KSNB, xác định các tồn tại, nguyên nhân và đề xuất giải pháp. Cỡ mẫu khảo sát đảm bảo tính đại diện cho các bộ phận liên quan trong chi nhánh. Phân tích số liệu được thực hiện theo các chỉ số tăng trưởng nguồn vốn, dư nợ tín dụng, thu dịch vụ và các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kiểm soát nội bộ.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn vốn huy động tăng ổn định: Tổng nguồn vốn huy động của Agribank - Chi nhánh tỉnh Hà Nam tăng từ 9.635 tỷ đồng năm 2019 lên 11.562 tỷ đồng năm 2021, tương ứng mức tăng 20% trong hai năm. Nguồn vốn có kỳ hạn từ 12 tháng trở lên chiếm tỷ trọng cao, tăng từ 60,7% lên 66,5%, cho thấy sự ổn định và bền vững trong huy động vốn.

  2. Dư nợ tín dụng tăng trưởng tích cực: Dư nợ tín dụng tăng từ 7.258 tỷ đồng năm 2019 lên 9.258 tỷ đồng năm 2021, tương đương mức tăng 27,5%. Cho vay ngắn hạn chiếm trên 50% tổng dư nợ, tập trung vào tài trợ vốn lưu động cho doanh nghiệp vừa và nhỏ, hộ sản xuất nông nghiệp. Dư nợ cho vay bằng đồng nội tệ chiếm trên 98%, phù hợp với cơ cấu huy động vốn.

  3. Thu dịch vụ tăng nhưng tốc độ chậm: Tổng thu dịch vụ tăng từ 26,13 tỷ đồng năm 2019 lên 28,84 tỷ đồng năm 2021, tăng khoảng 10,3%. Tuy nhiên, tỷ trọng dịch vụ thanh toán giảm từ 65% xuống 38% do chính sách miễn giảm phí và chuyển dịch sang các dịch vụ ngân hàng điện tử, ngoại hối và thanh toán quốc tế.

  4. Hạn chế trong kiểm soát nội bộ: Qua khảo sát và phân tích, một số tồn tại được xác định như: quy trình thẩm định cấp tín dụng còn sơ sài, kiểm soát dòng tiền khách hàng chưa chặt chẽ, tỷ lệ nợ xấu có xu hướng gia tăng, nhân sự kiểm soát nội bộ chưa đáp ứng đầy đủ về trình độ và số lượng, ứng dụng công nghệ thông tin trong kiểm soát còn hạn chế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân các hạn chế trên xuất phát từ sự thiếu đồng bộ trong quy trình kiểm soát, sự phân công nhiệm vụ chưa rõ ràng, và nguồn nhân lực kiểm soát chưa được đào tạo chuyên sâu. So với các ngân hàng thương mại khác trên địa bàn như Vietcombank và BIDV, Agribank Hà Nam còn chưa phát huy tối đa hiệu quả của hệ thống KSNB, đặc biệt trong việc ứng dụng công nghệ số và tách bạch chức năng kiểm soát.

Việc tăng trưởng nguồn vốn và dư nợ tín dụng ổn định cho thấy tiềm lực tài chính của chi nhánh khá vững, tuy nhiên, sự gia tăng nợ xấu và các sai sót trong nghiệp vụ tín dụng cảnh báo về rủi ro tiềm ẩn nếu không có hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ tăng trưởng nguồn vốn, dư nợ và thu dịch vụ qua các năm sẽ minh họa rõ nét xu hướng phát triển và những điểm cần cải thiện.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro và hoạt động giám sát trong việc nâng cao hiệu quả KSNB. Đồng thời, việc áp dụng công nghệ thông tin và nâng cao năng lực nhân sự kiểm soát là yếu tố quyết định để hoàn thiện hệ thống KSNB trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện môi trường kiểm soát: Xây dựng và củng cố văn hóa kiểm soát nội bộ, nâng cao nhận thức của Ban lãnh đạo và toàn thể cán bộ về vai trò của KSNB. Thiết lập các quy định, quy trình rõ ràng, minh bạch, phù hợp với đặc thù hoạt động của chi nhánh. Thời gian thực hiện: 2023-2024. Chủ thể: Ban Giám đốc và phòng Kiểm tra, KSNB.

  2. Tăng cường nhận diện và đánh giá rủi ro: Áp dụng các công cụ đánh giá rủi ro hiện đại, định kỳ rà soát các loại rủi ro tín dụng, hoạt động, thanh khoản và pháp lý. Xây dựng hệ thống cảnh báo sớm để kịp thời xử lý. Thời gian: 2023-2025. Chủ thể: Phòng Khách hàng, Phòng Kiểm tra và Ban Quản lý rủi ro.

  3. Hoàn thiện hoạt động kiểm soát: Tách bạch chức năng thẩm định, phê duyệt và kiểm soát tín dụng nhằm giảm thiểu sai sót và gian lận. Đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn cho đội ngũ kiểm soát viên, tăng cường kiểm tra đột xuất và định kỳ. Thời gian: 2023-2025. Chủ thể: Ban Giám đốc, Phòng Kiểm tra, Phòng Khách hàng.

  4. Nâng cao hệ thống thông tin và truyền thông: Ứng dụng công nghệ thông tin trong kiểm soát nội bộ, phát triển phần mềm quản lý rủi ro và báo cáo tự động. Đảm bảo thông tin chính xác, kịp thời và minh bạch giữa các phòng ban. Thời gian: 2023-2024. Chủ thể: Phòng Điện toán, Ban Giám đốc.

  5. Tăng cường giám sát và đánh giá: Thiết lập hệ thống giám sát liên tục, báo cáo kết quả kiểm soát nội bộ định kỳ cho Ban lãnh đạo và Hội đồng thành viên. Xây dựng cơ chế khen thưởng, xử lý vi phạm rõ ràng để nâng cao trách nhiệm. Thời gian: 2023-2025. Chủ thể: Phòng Kiểm tra, Ban Giám đốc.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo các ngân hàng thương mại: Giúp hiểu rõ về thực trạng và giải pháp hoàn thiện KSNB, từ đó nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro và phát triển bền vững.

  2. Phòng Kiểm tra, Kiểm soát nội bộ: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng quy trình kiểm soát, nâng cao năng lực chuyên môn và áp dụng công nghệ trong kiểm soát.

  3. Ngân hàng Nhà nước và các cơ quan quản lý: Tham khảo để hoàn thiện chính sách, quy định về kiểm soát nội bộ, giám sát hoạt động ngân hàng, góp phần ổn định hệ thống tài chính.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành tài chính - ngân hàng: Là tài liệu tham khảo khoa học về kiểm soát nội bộ trong ngân hàng thương mại, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập kinh tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát nội bộ là gì và tại sao quan trọng trong ngân hàng?
    Kiểm soát nội bộ là hệ thống các chính sách, thủ tục nhằm đảm bảo hoạt động ngân hàng an toàn, hiệu quả và tuân thủ pháp luật. Nó giúp phòng ngừa rủi ro, bảo vệ tài sản và nâng cao độ tin cậy của báo cáo tài chính.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát nội bộ tại Agribank Hà Nam?
    Bao gồm sự quan tâm của Ban lãnh đạo, chất lượng nhân sự kiểm soát, ứng dụng công nghệ thông tin, môi trường pháp lý và kinh doanh, cũng như quy trình kiểm soát nội bộ được thiết lập.

  3. Agribank Hà Nam đã đạt được những kết quả gì trong hoạt động kiểm soát nội bộ?
    Nguồn vốn huy động và dư nợ tín dụng tăng trưởng ổn định, hệ thống kiểm soát nội bộ được duy trì và phát triển, tuy nhiên vẫn còn tồn tại một số hạn chế về quy trình và nhân lực.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực đội ngũ kiểm soát viên?
    Thông qua đào tạo chuyên môn, luân chuyển công tác, nâng cao đạo đức nghề nghiệp, áp dụng công nghệ hỗ trợ và xây dựng chính sách đãi ngộ phù hợp.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin có vai trò như thế nào trong kiểm soát nội bộ?
    Công nghệ giúp tự động hóa quy trình kiểm soát, phát hiện sai sót nhanh chóng, nâng cao độ chính xác và tiết kiệm thời gian, đồng thời hỗ trợ báo cáo và giám sát hiệu quả hơn.

Kết luận

  • Kiểm soát nội bộ là yếu tố sống còn giúp Agribank - Chi nhánh tỉnh Hà Nam đảm bảo an toàn tài sản, nâng cao hiệu quả hoạt động và tuân thủ pháp luật trong bối cảnh cạnh tranh và chuyển đổi số.
  • Nguồn vốn huy động và dư nợ tín dụng của chi nhánh tăng trưởng ổn định trong giai đoạn 2019-2021, tuy nhiên vẫn còn tồn tại hạn chế trong quy trình và nhân lực kiểm soát.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các giải pháp hoàn thiện môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, hệ thống thông tin và giám sát nhằm nâng cao hiệu quả KSNB đến năm 2025.
  • Việc áp dụng công nghệ thông tin và nâng cao năng lực đội ngũ kiểm soát viên là những bước đi then chốt để thích ứng với xu thế ngân hàng số.
  • Khuyến nghị Ban lãnh đạo chi nhánh và các phòng ban liên quan triển khai đồng bộ các giải pháp, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật để hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ phù hợp với thực tiễn phát triển.

Hành động ngay hôm nay để xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ vững mạnh sẽ giúp Agribank - Chi nhánh tỉnh Hà Nam phát triển bền vững và giữ vững vị thế trên thị trường tài chính trong tương lai.