Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam hiện nay, ngân sách nhà nước (NSNN) đang đối mặt với nhiều thách thức do nguồn thu hạn chế và tình trạng bội chi kéo dài. Chi thường xuyên NSNN chiếm tỷ trọng lớn và đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện các nhiệm vụ chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng. Tại tỉnh Bình Định, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) là cơ quan chuyên môn thực hiện chức năng quản lý nhà nước trong lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản và phát triển nông thôn, với nhiệm vụ quản lý và sử dụng ngân sách hiệu quả. Tuy nhiên, công tác kiểm soát chi thường xuyên tại Sở vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế, như chi chưa thực sự hiệu quả, còn tình trạng lãng phí và sai sót trong thanh toán.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hệ thống hóa lý luận về kiểm soát chi thường xuyên tại các cơ quan chuyên môn quản lý nhà nước, đánh giá thực trạng công tác kiểm soát chi thường xuyên tại Sở NN&PTNT tỉnh Bình Định trong giai đoạn 2018-2020, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các khoản chi thường xuyên phát sinh tại Sở trong 3 năm, với số liệu cụ thể từ báo cáo quyết toán ngân sách của Sở.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc góp phần hoàn thiện công tác đánh giá rủi ro và kiểm soát chi thường xuyên NSNN tại Sở NN&PTNT tỉnh Bình Định, giúp sử dụng ngân sách tiết kiệm, hiệu quả, đồng thời nâng cao chất lượng công tác quản lý tài chính công trong lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình kiểm soát nội bộ, kiểm soát chi ngân sách nhà nước và quản lý tài chính công. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết kiểm soát nội bộ: Theo chuẩn mực của INTOSAI và Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 315, kiểm soát nội bộ là quá trình do nhà quản lý và các cá nhân trong tổ chức thiết kế và thực hiện nhằm đảm bảo đạt được mục tiêu hoạt động, báo cáo tài chính và tuân thủ pháp luật. Hệ thống kiểm soát nội bộ bao gồm 5 yếu tố cấu thành: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát.

  2. Lý thuyết kiểm soát chi thường xuyên ngân sách nhà nước: Chi thường xuyên được định nghĩa theo Luật Ngân sách Nhà nước 2015 là các khoản chi nhằm bảo đảm hoạt động của bộ máy nhà nước và thực hiện các nhiệm vụ thường xuyên về phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh. Kiểm soát chi thường xuyên bao gồm kiểm soát chi thanh toán cá nhân, chi về hàng hóa, dịch vụ và các khoản chi khác, nhằm đảm bảo chi đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: chi thường xuyên, kiểm soát nội bộ, rủi ro chi ngân sách, quy trình kiểm soát chi, hiệu quả sử dụng ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng kết hợp định tính, cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo tổng kết hoạt động, báo cáo quyết toán ngân sách của Sở NN&PTNT tỉnh Bình Định trong giai đoạn 2018-2020. Ngoài ra, các văn bản pháp luật, quy chế chi tiêu nội bộ và các tài liệu chuyên ngành liên quan cũng được sử dụng để làm cơ sở lý luận và phân tích.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để phân tích số liệu chi thường xuyên, đánh giá tỷ lệ thực hiện dự toán, phân tích các khoản chi thanh toán cá nhân, chi hàng hóa dịch vụ và các khoản chi khác. Phương pháp mô hình hóa được áp dụng để xây dựng quy trình kiểm soát chi nhằm minh họa các bước công tác kiểm soát chi tại Sở. Phương pháp so sánh được dùng để đối chiếu số liệu qua các năm và so sánh với các nghiên cứu tương tự nhằm đánh giá thực trạng và hiệu quả công tác kiểm soát.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ các khoản chi thường xuyên phát sinh tại Sở NN&PTNT tỉnh Bình Định trong 3 năm (2018-2020), đảm bảo tính đại diện và đầy đủ cho phân tích.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích số liệu trong khoảng thời gian từ tháng 9/2019 đến tháng 6/2021, phù hợp với khóa học cao học và thời gian thực hiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ thực hiện dự toán chi thường xuyên: Qua 3 năm, tổng chi thường xuyên tại Sở NN&PTNT tỉnh Bình Định đạt lần lượt 96,9% (2018), 92,3% (2019) và 91,1% (2020) so với dự toán giao. Điều này cho thấy Sở có xu hướng tiết kiệm ngân sách nhưng chưa tối ưu trong việc sử dụng hết nguồn kinh phí được giao.

  2. Cơ cấu chi thanh toán cá nhân: Chi thanh toán cá nhân chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi thường xuyên, với mức chi lần lượt 4.537 triệu đồng trong năm 2020. Thu nhập tăng thêm bình quân/người/tháng tăng từ 2.112 nghìn đồng (2018) lên 3.459 nghìn đồng (2020), phản ánh sự cải thiện thu nhập cán bộ công chức.

  3. Kiểm soát chi về hàng hóa, dịch vụ: Các khoản chi như tiền điện, nước, văn phòng phẩm được kiểm soát chặt chẽ theo hóa đơn và quy chế chi tiêu nội bộ. Tuy nhiên, do tính chất phát sinh thường xuyên và đa dạng, công tác kiểm soát cần được tăng cường để tránh lãng phí.

  4. Rủi ro trong công tác kiểm soát chi: Rủi ro chủ yếu đến từ hạn chế về nhân lực (chỉ một kế toán và một cán bộ kiểm soát chi), sự thay đổi chính sách pháp luật thường xuyên, và nguy cơ mất an toàn hệ thống dữ liệu. Những yếu tố này ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát và khả năng phát hiện sai phạm.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác kiểm soát chi thường xuyên tại Sở NN&PTNT tỉnh Bình Định đã có những bước tiến tích cực, đặc biệt trong việc tuân thủ quy trình thanh toán và kiểm soát chi thanh toán cá nhân. Việc chi thường xuyên không vượt quá dự toán cho thấy sự thận trọng trong quản lý ngân sách, tuy nhiên cũng phản ánh một phần hạn chế trong việc sử dụng nguồn lực hiệu quả.

So sánh với các nghiên cứu trong lĩnh vực kiểm soát chi ngân sách tại các đơn vị sự nghiệp khác, kết quả tương đồng về các rủi ro liên quan đến nhân lực và cập nhật chính sách. Việc áp dụng mô hình kiểm soát nội bộ theo chuẩn mực INTOSAI và Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam giúp nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ thực hiện dự toán chi thường xuyên qua các năm, bảng phân tích cơ cấu chi thanh toán cá nhân và chi hàng hóa dịch vụ, cũng như sơ đồ quy trình kiểm soát chi thanh toán lương và thu nhập tăng thêm để minh họa rõ ràng các bước kiểm soát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác đánh giá rủi ro chi thường xuyên: Xây dựng hệ thống đánh giá rủi ro định kỳ, cập nhật các yếu tố rủi ro nội bộ và bên ngoài, nhằm phát hiện sớm các nguy cơ sai phạm và lãng phí. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Sở và phòng Kế hoạch – Tổng hợp. Thời gian: Triển khai trong 6 tháng đầu năm 2024.

  2. Tăng cường năng lực và nhân lực kiểm soát chi: Tuyển dụng hoặc đào tạo thêm cán bộ chuyên môn về tài chính, kế toán và kiểm soát chi để đảm bảo công tác kiểm soát được thực hiện hiệu quả, kịp thời. Chủ thể thực hiện: Sở NN&PTNT phối hợp với Sở Nội vụ. Thời gian: Trong năm 2024.

  3. Hoàn thiện quy trình kiểm soát chi thanh toán cá nhân và hàng hóa dịch vụ: Rà soát, cập nhật và chuẩn hóa các quy trình, thủ tục kiểm soát chi, áp dụng công nghệ thông tin để tự động hóa một số bước kiểm soát nhằm giảm thiểu sai sót và gian lận. Chủ thể thực hiện: Phòng Tổ chức cán bộ và phòng Kế toán. Thời gian: 12 tháng kể từ khi phê duyệt.

  4. Nâng cao công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách và quy định mới: Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo để cập nhật kịp thời các văn bản pháp luật, chế độ mới liên quan đến chi ngân sách, giúp cán bộ nắm vững và thực hiện đúng quy định. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Sở phối hợp với các phòng chuyên môn. Thời gian: Định kỳ hàng năm.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và kiểm soát chi: Đầu tư nâng cấp phần mềm kế toán hành chính sự nghiệp, tích hợp các chức năng kiểm soát chi tự động, bảo đảm an toàn dữ liệu và minh bạch thông tin. Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc Sở phối hợp với đơn vị cung cấp phần mềm. Thời gian: 18 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công tại các sở ngành tỉnh: Giúp nâng cao hiểu biết về kiểm soát chi thường xuyên, áp dụng các giải pháp quản lý hiệu quả, giảm thiểu rủi ro và lãng phí ngân sách.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về kiểm soát chi ngân sách nhà nước trong lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn, làm tài liệu tham khảo học thuật.

  3. Cơ quan kiểm toán và Kho bạc Nhà nước: Hỗ trợ trong việc đánh giá, kiểm tra công tác kiểm soát chi tại các đơn vị sử dụng ngân sách, từ đó đề xuất các biện pháp giám sát phù hợp.

  4. Lãnh đạo và cán bộ Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Bình Định: Là tài liệu tham khảo để hoàn thiện quy trình, nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, đảm bảo sử dụng ngân sách đúng mục đích và tiết kiệm.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát chi thường xuyên là gì và tại sao nó quan trọng?
    Kiểm soát chi thường xuyên là quá trình giám sát, đánh giá các khoản chi ngân sách nhằm đảm bảo chi đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả. Nó giúp ngăn ngừa sai phạm, lãng phí và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước.

  2. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá công tác kiểm soát chi tại Sở NN&PTNT Bình Định?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích thống kê số liệu quyết toán ngân sách, mô hình hóa quy trình kiểm soát và so sánh kết quả qua các năm để đánh giá thực trạng và hiệu quả công tác kiểm soát.

  3. Những rủi ro chính trong công tác kiểm soát chi thường xuyên tại Sở là gì?
    Rủi ro chủ yếu gồm hạn chế về nhân lực chuyên môn, sự thay đổi thường xuyên của chính sách pháp luật, nguy cơ mất an toàn hệ thống dữ liệu và quy trình kiểm soát chưa hoàn thiện.

  4. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi?
    Các giải pháp bao gồm hoàn thiện đánh giá rủi ro, tăng cường nhân lực, chuẩn hóa quy trình kiểm soát, nâng cao tuyên truyền chính sách và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý.

  5. Công tác kiểm soát chi thanh toán cá nhân được thực hiện như thế nào tại Sở?
    Công tác này được thực hiện theo quy trình chặt chẽ, bao gồm kiểm soát hồ sơ nhân sự, bảng lương, phụ cấp, khen thưởng và các khoản đóng góp bảo hiểm, đảm bảo tính pháp lý và chính xác trong thanh toán.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa lý luận về kiểm soát chi thường xuyên và áp dụng thành công vào đánh giá thực trạng tại Sở NN&PTNT tỉnh Bình Định trong giai đoạn 2018-2020.
  • Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác kiểm soát chi đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại các rủi ro về nhân lực và quy trình.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện công tác kiểm soát chi, bao gồm nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện quy trình và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Nghiên cứu góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước trong lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn, đồng thời làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.
  • Khuyến nghị các cơ quan liên quan triển khai các giải pháp trong vòng 1-2 năm tới để đảm bảo sử dụng ngân sách hiệu quả, minh bạch và bền vững.

Quý độc giả và các cơ quan quản lý được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát chi thường xuyên, góp phần phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Bình Định bền vững.