Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế xã hội và hội nhập quốc tế, bảo hiểm xã hội (BHXH) bắt buộc đóng vai trò then chốt trong hệ thống an sinh xã hội, góp phần ổn định đời sống người lao động (NLĐ) và phát triển bền vững kinh tế địa phương. Tại quận Hải An, thành phố Hải Phòng, với dân số khoảng 168.926 người và lực lượng lao động đông đảo, công tác thu BHXH bắt buộc từ năm 2017 đến 2021 đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế. Số người tham gia BHXH bắt buộc tại quận đạt 24.260 người, chiếm 38,1% lực lượng lao động trong độ tuổi, trong khi số nợ BHXH lên tới 32 tỷ đồng tính đến cuối năm 2021.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng công tác thu BHXH bắt buộc tại BHXH quận Hải An trong giai đoạn 2017-2021, đánh giá những kết quả đạt được và tồn tại, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả thu, phát triển đối tượng tham gia và giảm thiểu nợ đọng. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác thu BHXH bắt buộc trên địa bàn quận Hải An, không bao gồm các loại hình BHXH tự nguyện, BHYT, BHTN hay các đối tượng thuộc lực lượng vũ trang.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện chính sách BHXH tại địa phương, đảm bảo quyền lợi NLĐ, đồng thời hỗ trợ phát triển kinh tế xã hội quận Hải An theo hướng bền vững, phù hợp với các chỉ tiêu phát triển kinh tế và an sinh xã hội của thành phố Hải Phòng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý công tác thu BHXH bắt buộc, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý rủi ro và bảo hiểm xã hội: BHXH là công cụ quản lý rủi ro tài chính cho NLĐ khi gặp các sự kiện như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, hưu trí. Nguyên tắc “lấy số đông bù số ít” và chia sẻ rủi ro cộng đồng được áp dụng để đảm bảo tính bền vững của quỹ BHXH.

  • Mô hình phân cấp công tác thu BHXH: Công tác thu BHXH được tổ chức theo mô hình phân cấp từ Trung ương đến địa phương, trong đó BHXH quận Hải An chịu trách nhiệm trực tiếp thu và quản lý trên địa bàn quận, phối hợp với BHXH thành phố và các cơ quan liên quan.

  • Khái niệm và đặc điểm BHXH bắt buộc: BHXH bắt buộc là loại hình bảo hiểm do Nhà nước tổ chức, người lao động và người sử dụng lao động phải tham gia theo quy định pháp luật. Quỹ BHXH được hình thành từ đóng góp của các bên và Nhà nước hỗ trợ, nhằm đảm bảo quyền lợi NLĐ khi gặp rủi ro.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: BHXH bắt buộc, quỹ BHXH, đối tượng tham gia BHXH, công tác thu BHXH, nợ BHXH, thanh tra, kiểm tra BHXH.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng cả số liệu sơ cấp và thứ cấp. Số liệu sơ cấp được thu thập qua phỏng vấn trực tiếp, khảo sát 120 đơn vị doanh nghiệp (100 doanh nghiệp ngoài quốc doanh, 10 đơn vị hành chính sự nghiệp, 10 doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài) và 250 lao động trên địa bàn quận Hải An. Số liệu thứ cấp gồm báo cáo quyết toán BHXH quận Hải An giai đoạn 2017-2021, các văn bản pháp luật, tài liệu chuyên ngành và các nghiên cứu liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để tổng hợp, phân tích các chỉ tiêu về số lượng đơn vị tham gia, số lao động tham gia, số thu BHXH, tỷ lệ hoàn thành kế hoạch thu, số nợ BHXH. Phương pháp so sánh được áp dụng để đối chiếu các chỉ tiêu qua các năm và so sánh với các địa phương khác. Phương pháp điều tra, khảo sát và phỏng vấn chuyên gia giúp thu thập ý kiến đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích dữ liệu từ năm 2017 đến 2021, với các khảo sát và phỏng vấn được thực hiện trong năm 2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ tham gia BHXH bắt buộc còn thấp: Đến cuối năm 2021, số người tham gia BHXH bắt buộc là 24.260 người, chiếm khoảng 38,1% lực lượng lao động trong độ tuổi trên địa bàn quận Hải An. Tỷ lệ này chưa tương xứng với tiềm năng phát triển kinh tế và số lượng lao động hiện có.

  2. Số thu BHXH tăng trưởng ổn định nhưng còn nợ đọng lớn: Tổng số thu BHXH bắt buộc năm 2021 đạt 461.204 triệu đồng, vượt 102% kế hoạch giao. Tuy nhiên, số nợ BHXH vẫn ở mức cao, khoảng 32 tỷ đồng, chiếm tỷ lệ đáng kể trong tổng số thu, gây ảnh hưởng đến nguồn quỹ và quyền lợi NLĐ.

  3. Cơ cấu tổ chức và nguồn nhân lực BHXH quận Hải An được củng cố: Lực lượng cán bộ viên chức có trình độ đại học trở lên chiếm trên 90%, trong đó 25% có trình độ thạc sĩ. Tỷ lệ nữ cán bộ chiếm 75%, đảm bảo năng lực chuyên môn và đáp ứng yêu cầu công việc.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin và cải cách hành chính còn hạn chế: Mặc dù BHXH quận Hải An đã triển khai một số phần mềm quản lý và ứng dụng CNTT, nhưng việc đồng bộ dữ liệu, xử lý nghiệp vụ và cải cách thủ tục hành chính chưa đạt hiệu quả tối ưu, ảnh hưởng đến tốc độ và chất lượng công tác thu.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân tỷ lệ tham gia BHXH bắt buộc còn thấp chủ yếu do nhận thức của người sử dụng lao động và NLĐ về quyền lợi và nghĩa vụ chưa đầy đủ, cùng với tình trạng trốn đóng, đóng không đầy đủ BHXH diễn ra phổ biến. So với các quận khác trong thành phố Hải Phòng, tỷ lệ tham gia BHXH tại quận Hải An thấp hơn khoảng 10-15%, cho thấy cần có các biện pháp tăng cường truyền thông và kiểm tra, xử lý vi phạm.

Số nợ BHXH lớn phản ánh sự khó khăn trong công tác quản lý, đôn đốc thu hồi nợ, cũng như sự phức tạp của môi trường kinh doanh tại địa phương. Việc phối hợp thanh tra liên ngành chưa thực sự hiệu quả, dẫn đến tình trạng nợ kéo dài, ảnh hưởng đến quỹ BHXH và quyền lợi NLĐ.

Nguồn nhân lực BHXH quận có trình độ chuyên môn cao là điểm mạnh, tuy nhiên tỷ lệ cán bộ nữ cao cũng đặt ra thách thức về cân bằng công việc và cuộc sống, nhất là trong bối cảnh áp lực công việc ngày càng tăng. Việc ứng dụng CNTT chưa đồng bộ làm giảm hiệu quả xử lý nghiệp vụ, gây khó khăn trong việc cập nhật, đối chiếu dữ liệu và quản lý thu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số thu BHXH hàng năm, bảng so sánh tỷ lệ tham gia BHXH giữa các quận, biểu đồ cơ cấu nhân lực BHXH theo trình độ và giới tính, cũng như bảng thống kê số nợ BHXH qua các năm để minh họa rõ nét thực trạng và xu hướng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác truyền thông, nâng cao nhận thức về BHXH

    • Thực hiện các chiến dịch truyền thông đa dạng, tập trung vào quyền lợi và nghĩa vụ của NLĐ và người sử dụng lao động.
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ tham gia BHXH bắt buộc lên ít nhất 50% trong 3 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: BHXH quận phối hợp với UBND quận, các tổ chức công đoàn, doanh nghiệp.

  2. Nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm

    • Thành lập đoàn thanh tra liên ngành thường xuyên, tăng cường kiểm tra đột xuất các đơn vị có nguy cơ trốn đóng, nợ đọng BHXH.
    • Mục tiêu: Giảm tỷ lệ nợ BHXH xuống dưới 15% tổng số thu trong vòng 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: BHXH quận phối hợp với phòng lao động, công an kinh tế, cơ quan thuế.

  3. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu BHXH

    • Hoàn thiện hệ thống phần mềm quản lý, đồng bộ dữ liệu, triển khai hệ thống tra cứu trực tuyến cho NLĐ và doanh nghiệp.
    • Mục tiêu: Rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ thu BHXH xuống dưới 5 ngày làm việc.
    • Chủ thể thực hiện: BHXH quận phối hợp với BHXH thành phố và các đơn vị CNTT.

  4. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực BHXH

    • Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ và ứng dụng CNTT cho cán bộ BHXH.
    • Mục tiêu: 100% cán bộ BHXH quận được đào tạo nâng cao trình độ trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: BHXH quận phối hợp với các cơ sở đào tạo và BHXH thành phố.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý BHXH các cấp

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng, các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp nâng cao hiệu quả công tác thu BHXH bắt buộc.
    • Use case: Áp dụng các đề xuất để cải thiện công tác thu tại địa phương.

  2. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước

    • Lợi ích: Cung cấp cơ sở khoa học để điều chỉnh chính sách BHXH, tăng cường quản lý và giám sát.
    • Use case: Xây dựng các chương trình, kế hoạch phát triển BHXH phù hợp với thực tiễn.

  3. Doanh nghiệp và người sử dụng lao động trên địa bàn Hải An

    • Lợi ích: Hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ và các quy định về BHXH bắt buộc, từ đó thực hiện đúng pháp luật.
    • Use case: Tối ưu hóa công tác quản lý lao động và đóng BHXH, tránh vi phạm pháp luật.

  4. Người lao động và tổ chức công đoàn

    • Lợi ích: Nâng cao nhận thức về quyền lợi BHXH, thúc đẩy tham gia đầy đủ và bảo vệ quyền lợi hợp pháp.
    • Use case: Tăng cường giám sát việc đóng BHXH của người sử dụng lao động, bảo vệ quyền lợi cá nhân.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tỷ lệ tham gia BHXH bắt buộc tại quận Hải An còn thấp?
    Nguyên nhân chính là do nhận thức của người sử dụng lao động và NLĐ về BHXH chưa đầy đủ, cùng với tình trạng trốn đóng, đóng không đầy đủ BHXH. Ví dụ, nhiều doanh nghiệp ngoài quốc doanh chưa thực hiện đúng quy định, dẫn đến tỷ lệ tham gia chỉ đạt khoảng 38,1%.

  2. Số nợ BHXH ảnh hưởng như thế nào đến quyền lợi người lao động?
    Nợ BHXH làm giảm nguồn quỹ chi trả các chế độ bảo hiểm, gây khó khăn trong việc đảm bảo quyền lợi NLĐ khi họ gặp rủi ro. Tại quận Hải An, số nợ BHXH lên tới 32 tỷ đồng, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng chi trả trợ cấp và lương hưu.

  3. BHXH quận Hải An đã áp dụng những biện pháp gì để cải thiện công tác thu?
    BHXH quận đã tăng cường công tác tuyên truyền, phối hợp thanh tra liên ngành, ứng dụng công nghệ thông tin và nâng cao trình độ cán bộ. Tuy nhiên, việc thực hiện còn chưa đồng bộ và cần tiếp tục hoàn thiện.

  4. Làm thế nào để người lao động có thể tra cứu thông tin đóng BHXH của mình?
    Người lao động có thể tra cứu thông tin qua cổng thông tin điện tử của BHXH Việt Nam hoặc thông qua đơn vị sử dụng lao động. Việc này giúp NLĐ kiểm tra quyền lợi và phát hiện sai sót kịp thời.

  5. Các doanh nghiệp có thể đóng BHXH theo phương thức nào?
    Doanh nghiệp có thể đóng BHXH hàng tháng hoặc theo kỳ (3 tháng, 6 tháng một lần) tùy theo quy định và loại hình hoạt động. Việc đóng đúng kỳ hạn giúp tránh phát sinh nợ và lãi chậm đóng.

Kết luận

  • BHXH bắt buộc tại quận Hải An đóng vai trò quan trọng trong hệ thống an sinh xã hội, góp phần ổn định đời sống NLĐ và phát triển kinh tế địa phương.
  • Tỷ lệ tham gia BHXH bắt buộc còn thấp (38,1%), số nợ BHXH cao (32 tỷ đồng) là những thách thức lớn cần giải quyết.
  • Nguồn nhân lực BHXH quận có trình độ chuyên môn cao, nhưng cần nâng cao hơn nữa năng lực ứng dụng CNTT và cải cách hành chính.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào truyền thông, thanh tra, ứng dụng công nghệ và đào tạo cán bộ nhằm nâng cao hiệu quả công tác thu BHXH.
  • Giai đoạn tiếp theo (2022-2026) cần triển khai đồng bộ các biện pháp để tăng tỷ lệ tham gia BHXH, giảm nợ đọng và đảm bảo quyền lợi NLĐ, góp phần phát triển bền vững quận Hải An.

Quý độc giả và các nhà quản lý được khuyến khích áp dụng các kết quả nghiên cứu và đề xuất trong luận văn để nâng cao hiệu quả công tác thu BHXH bắt buộc tại địa phương, góp phần xây dựng hệ thống an sinh xã hội vững mạnh.