Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam, vốn đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) từ ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò quan trọng trong việc tạo lập cơ sở vật chất kỹ thuật, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Tại huyện Tây Sơn, Bình Định, công tác kiểm soát chi đầu tư XDCB qua Kho bạc Nhà nước (KBNN) Tây Sơn trong giai đoạn 2015-2018 đã có nhiều chuyển biến tích cực nhưng vẫn còn tồn tại những hạn chế nhất định. Theo báo cáo của KBNN Tây Sơn, tổng chi NSNN giai đoạn này đạt khoảng 508.920 triệu đồng, trong đó chi đầu tư XDCB chiếm tỷ lệ dao động từ 13,83% đến 21,84% mỗi năm. Tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư XDCB qua KBNN Tây Sơn có xu hướng giảm từ 92,37% năm 2015 xuống còn 62,61% năm 2018, phản ánh những khó khăn trong việc triển khai dự án và giải ngân vốn.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng công tác kiểm soát chi đầu tư XDCB qua KBNN Tây Sơn, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng vốn NSNN, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2015-2018 tại huyện Tây Sơn, với trọng tâm là công tác kiểm soát chi đầu tư XDCB qua hệ thống KBNN. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc đảm bảo sử dụng vốn đầu tư đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả, đồng thời hỗ trợ công tác cải cách tài chính công và hiện đại hóa quản lý ngân sách.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, kiểm soát chi ngân sách nhà nước, đặc biệt tập trung vào kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản qua hệ thống Kho bạc Nhà nước. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý tài chính công: Nhấn mạnh vai trò của ngân sách nhà nước trong điều tiết kinh tế vĩ mô, phân bổ nguồn lực công bằng và hiệu quả, đồng thời đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm trong quản lý tài chính công.

  2. Mô hình kiểm soát chi ngân sách nhà nước: Bao gồm các nguyên tắc kiểm soát chi như kiểm soát trước, kiểm soát trong và kiểm soát sau, nhằm đảm bảo các khoản chi phù hợp với quy định pháp luật, đúng mục đích và tiết kiệm.

Các khái niệm chính được làm rõ gồm: Ngân sách nhà nước, chi đầu tư xây dựng cơ bản, kiểm soát chi đầu tư XDCB qua KBNN, nguyên tắc kiểm soát chi, quy trình kiểm soát chi đầu tư, và các nhân tố ảnh hưởng đến công tác kiểm soát chi.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích tài liệu kết hợp nghiên cứu định tính. Dữ liệu thu thập bao gồm các văn bản pháp luật, báo cáo tài chính, số liệu thống kê của KBNN Tây Sơn giai đoạn 2015-2018, cùng với các ý kiến trao đổi, phỏng vấn cán bộ công chức KBNN và các đơn vị sử dụng ngân sách. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm toàn bộ các dự án đầu tư XDCB qua KBNN Tây Sơn trong giai đoạn nghiên cứu.

Phân tích dữ liệu được thực hiện thông qua đối chiếu số liệu kế hoạch vốn, giải ngân, từ chối thanh toán, và đánh giá hiệu quả công tác kiểm soát chi. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2019 đến 2020, tập trung đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác kiểm soát chi đầu tư XDCB.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ chi đầu tư XDCB so với tổng chi NSNN: Giai đoạn 2015-2018, tỷ lệ chi đầu tư XDCB qua KBNN Tây Sơn dao động từ 13,83% đến 21,84%, với mức cao nhất năm 2017. Tổng chi đầu tư XDCB năm 2017 đạt khoảng 120.000 triệu đồng, cao hơn đáng kể so với các năm khác.

  2. Tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư XDCB: Tỷ lệ giải ngân giảm từ 92,37% năm 2015 xuống còn 62,61% năm 2018, cho thấy sự chậm trễ trong việc triển khai và thanh toán vốn đầu tư. Nguyên nhân chủ yếu do năng lực chủ đầu tư và nhà thầu còn hạn chế, thủ tục hành chính phức tạp, và ảnh hưởng của thiên tai.

  3. Số vốn từ chối thanh toán: KBNN Tây Sơn đã từ chối 5 món chi với tổng số tiền khoảng 2.261 triệu đồng trong giai đoạn 2015-2018 do hồ sơ pháp lý không hợp lệ, thanh toán vượt kế hoạch hoặc sai sót trong chứng từ.

  4. Cơ cấu tổ chức và năng lực cán bộ: KBNN Tây Sơn có 13 cán bộ công chức, trong đó 1 thạc sĩ và 8 đại học, đảm bảo trình độ chuyên môn tương đối tốt. Tuy nhiên, việc phân công nhiệm vụ và ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát chi.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác kiểm soát chi đầu tư XDCB qua KBNN Tây Sơn đã đạt được những kết quả tích cực trong việc quản lý và sử dụng vốn NSNN, góp phần hạn chế thất thoát và lãng phí. Tuy nhiên, tỷ lệ giải ngân giảm dần phản ánh những khó khăn trong tổ chức thực hiện dự án, thủ tục hành chính phức tạp và năng lực chủ đầu tư còn yếu. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác, tình hình tại Tây Sơn tương đồng về các hạn chế nhưng có sự chủ động hơn trong việc từ chối thanh toán các khoản chi không hợp lệ.

Việc áp dụng quy trình kiểm soát chi theo nguyên tắc “thanh toán trước, kiểm soát sau” và “kiểm soát trước, thanh toán sau” đã giúp tăng cường tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý vốn đầu tư. Tuy nhiên, sự chồng chéo trong các văn bản pháp luật và quy định cũng gây khó khăn cho công tác kiểm soát. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư qua các năm và bảng tổng hợp số vốn từ chối thanh toán để minh họa rõ nét hơn các vấn đề nêu trên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình kiểm soát chi đầu tư XDCB: Rà soát, đơn giản hóa thủ tục hành chính, xây dựng quy trình kiểm soát đồng bộ, rõ ràng, đảm bảo tính ổn định và dễ áp dụng. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo KBNN Tây Sơn, thời gian: 6-12 tháng.

  2. Nâng cao năng lực cán bộ kiểm soát: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ và kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ kiểm soát chi. Chủ thể thực hiện: KBNN tỉnh Bình Định phối hợp với các cơ sở đào tạo, thời gian: liên tục hàng năm.

  3. Ứng dụng công nghệ hiện đại trong kiểm soát chi: Triển khai hệ thống quản lý điện tử, tích hợp phần mềm TABMIS để tự động hóa quy trình kiểm soát, giảm thiểu sai sót và tăng tốc độ xử lý hồ sơ. Chủ thể thực hiện: KBNN Tây Sơn phối hợp KBNN tỉnh, thời gian: 12-18 tháng.

  4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra nội bộ và phối hợp liên ngành: Thực hiện kiểm tra định kỳ, kiểm tra đột xuất và kiểm tra chéo nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm trong chi đầu tư XDCB. Chủ thể thực hiện: KBNN Tây Sơn, Sở Tài chính, thời gian: liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và kiểm soát tài chính công tại các KBNN cấp huyện, tỉnh: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát chi đầu tư XDCB, áp dụng các giải pháp cải tiến quy trình nghiệp vụ.

  2. Chủ đầu tư và Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng cơ bản: Hiểu rõ quy trình, nguyên tắc kiểm soát chi qua KBNN, từ đó phối hợp chặt chẽ với KBNN để đảm bảo thanh toán đúng quy định.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Kế toán, Tài chính công: Tài liệu tham khảo bổ ích về lý luận và thực tiễn công tác kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản qua hệ thống Kho bạc.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về đầu tư công và tài chính ngân sách: Sử dụng luận văn để đánh giá, hoàn thiện chính sách, quy định liên quan đến quản lý và kiểm soát chi đầu tư XDCB.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản qua KBNN là gì?
    Là quá trình kiểm tra, xem xét các điều kiện, hồ sơ, chứng từ để đảm bảo việc chi vốn đầu tư XDCB từ NSNN qua KBNN đúng quy định pháp luật, đúng mục đích và tiết kiệm.

  2. Tại sao tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư XDCB qua KBNN Tây Sơn giảm trong giai đoạn 2015-2018?
    Nguyên nhân chính gồm thủ tục hành chính phức tạp, năng lực chủ đầu tư và nhà thầu hạn chế, ảnh hưởng của thiên tai và quy định cho phép kéo dài thời gian giải ngân sang năm sau.

  3. Những nguyên tắc kiểm soát chi đầu tư XDCB qua KBNN là gì?
    Bao gồm: dự án phải có thủ tục đầu tư đầy đủ, kế hoạch vốn được giao rõ ràng, thanh toán đúng khối lượng hoàn thành, kiểm soát cam kết chi trước khi thanh toán, và tuân thủ các quy định về tạm ứng, thanh toán.

  4. KBNN Tây Sơn đã từ chối thanh toán những khoản chi nào?
    Các khoản chi không đủ hồ sơ pháp lý, thanh toán vượt kế hoạch vốn hoặc tổng mức đầu tư, sai sót trong chứng từ, không thực hiện cam kết chi theo quy định.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả kiểm soát chi đầu tư XDCB qua KBNN?
    Hoàn thiện quy trình nghiệp vụ, nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại, tăng cường thanh tra, kiểm tra nội bộ và phối hợp liên ngành.

Kết luận

  • Công tác kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản qua KBNN Tây Sơn giai đoạn 2015-2018 đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần quản lý hiệu quả nguồn vốn NSNN.
  • Tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư có xu hướng giảm, phản ánh những khó khăn trong tổ chức thực hiện dự án và thủ tục hành chính phức tạp.
  • Việc từ chối thanh toán các khoản chi không hợp lệ giúp hạn chế thất thoát, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công.
  • Các nhân tố ảnh hưởng gồm năng lực cán bộ, quy trình nghiệp vụ, ứng dụng công nghệ và ý thức chấp hành của đơn vị sử dụng vốn.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện quy trình, nâng cao năng lực, ứng dụng công nghệ và tăng cường kiểm tra nhằm nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát chi đầu tư XDCB trong thời gian tới.

Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng cho các nhà quản lý, cán bộ KBNN và các đơn vị liên quan trong việc nâng cao hiệu quả quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới và đánh giá hiệu quả thực hiện định kỳ. Độc giả quan tâm được khuyến khích áp dụng và nghiên cứu sâu hơn để đóng góp vào công tác quản lý tài chính công.