Tổng quan nghiên cứu

Đói nghèo là vấn đề toàn cầu với khoảng 836 triệu người sống dưới mức nghèo, trong đó phụ nữ và trẻ em chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Tại Việt Nam, tỷ lệ hộ nghèo năm 2017 còn khoảng 6,7%, trong đó phụ nữ nghèo chiếm tỷ lệ cao và là nhóm yếu thế cần được hỗ trợ phát triển kinh tế. Huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh, với địa hình chủ yếu là núi cao và dân cư đa số là đồng bào dân tộc thiểu số, có tỷ lệ hộ nghèo lên tới 19,9% dân số năm 2017, cao hơn trung bình cả nước 13,2%. Trong đó, có khoảng 1026 hộ phụ nữ nghèo cần được ưu tiên hỗ trợ.

Luận văn tập trung nghiên cứu hoạt động công tác xã hội của Hội Liên hiệp Phụ nữ (LHPN) huyện Ba Chẽ trong hỗ trợ phụ nữ nghèo phát triển kinh tế giai đoạn 2013-2017, nhằm làm rõ thực trạng, ưu nhược điểm và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác xã hội trong lĩnh vực này. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các xã trên địa bàn huyện Ba Chẽ, với dữ liệu thu thập trong vòng 5 năm. Mục tiêu nghiên cứu nhằm cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác xã hội của Hội LHPN huyện Ba Chẽ, góp phần giảm nghèo bền vững cho phụ nữ nghèo, đồng thời nâng cao vai trò của tổ chức Hội trong phát triển kinh tế xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng hai lý thuyết chính:

  • Lý thuyết hệ thống: Giúp hiểu mối quan hệ tương tác giữa cá nhân, gia đình, tổ chức xã hội và cộng đồng. Lý thuyết nhấn mạnh nguyên tắc hệ thống mở, tính phụ thuộc lẫn nhau giữa các hệ thống con và hệ thống lớn hơn, cũng như tương tác vòng phản hồi. Trong công tác xã hội, lý thuyết này giúp cán bộ tổ chức tư duy hệ thống, phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến thân chủ và môi trường xã hội để can thiệp hiệu quả.

  • Lý thuyết nhu cầu của Abraham Maslow: Phân loại nhu cầu con người theo thang bậc từ nhu cầu sinh lý, an toàn, xã hội, được tôn trọng đến nhu cầu tự hoàn thiện. Lý thuyết này được áp dụng để đánh giá nhu cầu thực tế của phụ nữ nghèo, từ đó lựa chọn biện pháp can thiệp phù hợp nhằm đáp ứng từng cấp độ nhu cầu, giúp họ phát triển toàn diện.

Các khái niệm chuyên ngành được làm rõ gồm: công tác xã hội, nghèo đơn chiều và đa chiều, phụ nữ nghèo, công tác xã hội của Hội LHPN Việt Nam và huyện Ba Chẽ. Luận văn cũng dựa trên các quan điểm của Đảng và Nhà nước về xóa đói giảm nghèo, đặc biệt là chính sách hỗ trợ phụ nữ nghèo phát triển kinh tế.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Kết hợp dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo thống kê của tỉnh Quảng Ninh, huyện Ba Chẽ giai đoạn 2013-2017; tài liệu pháp luật, chính sách liên quan; và dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát, phỏng vấn sâu và quan sát thực tế.

  • Phương pháp chọn mẫu: Chọn mẫu ngẫu nhiên đơn giản gồm 12 thân chủ phụ nữ nghèo được Hội LHPN huyện Ba Chẽ hỗ trợ, cùng phỏng vấn sâu 4 cán bộ chủ chốt của Hội và chính quyền địa phương.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích định tính và định lượng, tổng hợp số liệu thống kê về tỷ lệ phụ nữ nghèo, hiệu quả các hoạt động hỗ trợ; phân tích nội dung phỏng vấn để làm rõ thực trạng, khó khăn, nhu cầu và hiệu quả công tác xã hội.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung trong giai đoạn 2013-2017, với thu thập dữ liệu và phân tích thực hiện trong năm 2018.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng phụ nữ nghèo tại Ba Chẽ: Năm 2013 có 951 phụ nữ nghèo, giảm xuống 450 năm 2015, nhưng tăng đột biến lên 1478 năm 2016 do thay đổi tiêu chí đánh giá nghèo đa chiều. Đến năm 2017, số phụ nữ nghèo giảm còn 1026 hộ, cho thấy xu hướng giảm nghèo đang được cải thiện. Khoảng 70% phụ nữ nghèo trong độ tuổi 30-50, chủ yếu là lao động tự do, trình độ học vấn thấp, ít có nghề nghiệp ổn định.

  2. Hoạt động hỗ trợ của Hội LHPN huyện Ba Chẽ: Hội đã triển khai nhiều hoạt động như hỗ trợ vay vốn, đào tạo nghề, cung cấp cây giống, con giống, hỗ trợ xây dựng nhà ở và nhà vệ sinh, tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật nông nghiệp và chăn nuôi. Từ 2013 đến 2017, Hội đã giúp hàng trăm hội viên phụ nữ nghèo tiếp cận vốn vay không lãi suất, hỗ trợ hàng nghìn ngày công lao động và trao tặng nhiều vật tư sản xuất.

  3. Hiệu quả công tác xã hội của Hội LHPN: Tỷ lệ phụ nữ nghèo giảm rõ rệt sau các hoạt động hỗ trợ, nhiều mô hình kinh tế được xây dựng và nhân rộng như nuôi gà, trồng chè, nuôi lợn. Hội còn phối hợp với các tổ chức, doanh nghiệp để mở rộng nguồn lực hỗ trợ. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại hạn chế về nguồn lực cán bộ công tác xã hội và khả năng tiếp cận vốn của phụ nữ nghèo.

  4. Nguyên nhân nghèo của phụ nữ: Chủ yếu do hạn chế tiếp cận nguồn lực sản xuất như vốn, đất đai, khoa học kỹ thuật; trình độ văn hóa thấp; việc làm thiếu ổn định; và việc hỗ trợ chưa đến tận tay hoặc sử dụng chưa hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy việc áp dụng tiêu chí nghèo đa chiều đã làm tăng số lượng phụ nữ nghèo được xác định, phản ánh thực trạng đa dạng các khía cạnh thiếu hụt trong đời sống. Các hoạt động công tác xã hội của Hội LHPN huyện Ba Chẽ đã góp phần quan trọng trong việc giảm nghèo bền vững cho phụ nữ, thông qua hỗ trợ vốn, đào tạo nghề và xây dựng mô hình kinh tế phù hợp với điều kiện địa phương.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, vai trò của công tác xã hội trong hỗ trợ phụ nữ nghèo phát triển kinh tế được khẳng định là thiết yếu, đặc biệt trong việc nâng cao năng lực tự chủ và tiếp cận nguồn lực. Tuy nhiên, khó khăn về nguồn lực cán bộ và sự phối hợp liên ngành vẫn là thách thức cần giải quyết để nâng cao hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện xu hướng giảm tỷ lệ phụ nữ nghèo qua các năm, bảng tổng hợp các hoạt động hỗ trợ và số lượng hội viên được hưởng lợi, giúp minh họa rõ nét hiệu quả công tác xã hội của Hội.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực cán bộ công tác xã hội: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ năng công tác xã hội, kiến thức pháp luật và kỹ thuật hỗ trợ phát triển kinh tế cho cán bộ Hội. Mục tiêu hoàn thành trong năm 2019-2020, do Hội LHPN huyện chủ trì phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Tăng cường hỗ trợ vốn ưu đãi cho phụ nữ nghèo: Mở rộng nguồn vốn vay không lãi suất hoặc lãi suất thấp, đơn giản hóa thủ tục vay vốn, ưu tiên các mô hình kinh tế hiệu quả. Thực hiện liên tục trong giai đoạn 2018-2020, phối hợp với Ngân hàng Chính sách xã hội và các tổ chức tín dụng.

  3. Đẩy mạnh đào tạo nghề và chuyển giao kỹ thuật: Tổ chức các lớp đào tạo nghề phù hợp với điều kiện địa phương như chăn nuôi, trồng trọt, chế biến nông sản, nhằm nâng cao kỹ năng và thu nhập cho phụ nữ nghèo. Thời gian triển khai từ 2018 đến 2020, do Hội LHPN huyện phối hợp với Trung tâm dạy nghề và các chuyên gia kỹ thuật.

  4. Mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm: Hỗ trợ phụ nữ nghèo kết nối với các kênh tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp, thủ công mỹ nghệ, qua các hội chợ, siêu thị và kênh thương mại điện tử. Triển khai từ năm 2019, phối hợp với các doanh nghiệp và tổ chức xúc tiến thương mại.

  5. Tăng cường vai trò của chính quyền và cộng đồng: Khuyến khích sự tham gia của các cấp chính quyền, tổ chức xã hội và cộng đồng trong việc hỗ trợ phụ nữ nghèo, tạo môi trường thuận lợi cho phát triển kinh tế. Thực hiện đồng bộ trong giai đoạn 2018-2020.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ công tác xã hội và Hội Liên hiệp Phụ nữ các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả hoạt động hỗ trợ phụ nữ nghèo, xây dựng các chương trình phù hợp với thực tiễn địa phương.

  2. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực trạng để xây dựng chính sách giảm nghèo bền vững, đặc biệt tập trung vào nhóm phụ nữ nghèo.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và doanh nghiệp xã hội: Tham khảo để thiết kế các dự án hỗ trợ phát triển kinh tế cho phụ nữ nghèo, phối hợp với Hội LHPN địa phương nhằm tăng cường tác động xã hội.

  4. Sinh viên và giảng viên ngành công tác xã hội, phát triển cộng đồng: Tài liệu tham khảo học thuật và thực tiễn, giúp hiểu rõ vai trò công tác xã hội trong giảm nghèo và phát triển kinh tế xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phụ nữ nghèo được định nghĩa như thế nào trong nghiên cứu này?
    Phụ nữ nghèo là nhóm phụ nữ có thu nhập dưới chuẩn nghèo đa chiều, thiếu tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản như y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch và thông tin, đồng thời gặp khó khăn trong phát triển kinh tế và ổn định cuộc sống.

  2. Hoạt động công tác xã hội của Hội LHPN huyện Ba Chẽ bao gồm những gì?
    Bao gồm hỗ trợ vay vốn ưu đãi, đào tạo nghề, cung cấp cây giống, con giống, hỗ trợ xây dựng nhà ở và nhà vệ sinh, tổ chức tập huấn kỹ thuật nông nghiệp, chăn nuôi và xây dựng mô hình kinh tế phù hợp.

  3. Tại sao số phụ nữ nghèo tại Ba Chẽ tăng đột biến năm 2016?
    Do thay đổi tiêu chí đánh giá nghèo từ nghèo đơn chiều (chỉ thu nhập) sang nghèo đa chiều (bao gồm nhiều chỉ số về dịch vụ xã hội), dẫn đến nhiều trường hợp trước đây không được xem là nghèo nay được xác định là nghèo.

  4. Những khó khăn chính trong công tác xã hội hỗ trợ phụ nữ nghèo là gì?
    Bao gồm hạn chế về nguồn lực cán bộ công tác xã hội, khó khăn trong tiếp cận vốn vay, trình độ học vấn thấp của phụ nữ nghèo, và sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các tổ chức liên quan.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác xã hội của Hội LHPN huyện Ba Chẽ?
    Cần nâng cao năng lực cán bộ, mở rộng nguồn vốn ưu đãi, đẩy mạnh đào tạo nghề, mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm, và tăng cường sự phối hợp giữa chính quyền, tổ chức xã hội và cộng đồng.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ thực trạng phụ nữ nghèo tại huyện Ba Chẽ với tỷ lệ nghèo đa chiều cao, đặc biệt trong nhóm phụ nữ độ tuổi lao động chính.
  • Hoạt động công tác xã hội của Hội LHPN huyện Ba Chẽ đã góp phần giảm nghèo bền vững thông qua hỗ trợ vốn, đào tạo nghề và xây dựng mô hình kinh tế.
  • Các khó khăn về nguồn lực cán bộ và khả năng tiếp cận vốn vẫn là thách thức cần giải quyết để nâng cao hiệu quả hỗ trợ.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực cán bộ, mở rộng nguồn vốn, đào tạo nghề và phát triển thị trường tiêu thụ sản phẩm.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo tập trung vào triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2018-2020, đồng thời tăng cường phối hợp liên ngành và giám sát hiệu quả thực hiện.

Call-to-action: Các tổ chức, cán bộ công tác xã hội và nhà quản lý chính sách cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác xã hội, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững cho phụ nữ nghèo huyện Ba Chẽ.