Tổng quan nghiên cứu

Thu ngân sách địa phương là một trong những nhiệm vụ trọng yếu nhằm đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội và thực hiện các chức năng quản lý nhà nước. Trên địa bàn huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng, thu ngân sách địa phương trong giai đoạn 2013-2017 có sự biến động đáng kể với tổng thu ngân sách năm 2013 đạt khoảng 217 tỷ đồng, tăng lên hơn 506 tỷ đồng vào năm 2017, tương đương mức tăng 133% trong vòng 5 năm. Tuy nhiên, tỷ lệ thu cân đối ngân sách địa phương chỉ chiếm khoảng 50,2% tổng thu ngân sách, còn lại phụ thuộc nhiều vào nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên. Thực trạng này đặt ra thách thức lớn trong việc đảm bảo cân đối thu - chi ngân sách, đồng thời đòi hỏi các biện pháp tăng cường thu ngân sách địa phương hiệu quả hơn.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đề xuất các biện pháp nhằm tăng cường thu ngân sách địa phương trên địa bàn huyện Thủy Nguyên trong giai đoạn 2018-2021, góp phần nâng cao khả năng tự chủ tài chính, giảm sự phụ thuộc vào ngân sách cấp trên và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các nguồn thu ngân sách, công tác lập dự toán, tổ chức thu, quản lý và kiểm tra giám sát thu ngân sách trên địa bàn huyện trong giai đoạn 2013-2017. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các cấp chính quyền địa phương xây dựng chính sách tài chính phù hợp, nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, đồng thời góp phần ổn định tài chính địa phương và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, trong đó có:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Ngân sách nhà nước được hiểu là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Vai trò của ngân sách nhà nước bao gồm đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động công cộng, điều tiết kinh tế vĩ mô và phân phối lại thu nhập xã hội.

  • Mô hình quản lý thu ngân sách địa phương: Tập trung vào cơ chế phân chia nguồn thu giữa các cấp ngân sách, các hình thức thu ngân sách (thuế, phí, lệ phí, thu khác), quy trình lập dự toán, tổ chức thu và kiểm tra giám sát thu ngân sách.

  • Khái niệm chính: Ngân sách địa phương, thu cân đối ngân sách, thu bổ sung từ ngân sách cấp trên, dự toán ngân sách, công tác quyết toán ngân sách, kiểm tra giám sát thu ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa phân tích định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu ngân sách địa phương trên địa bàn huyện Thủy Nguyên giai đoạn 2013-2017 được thu thập từ UBND huyện, Kho bạc Nhà nước, Chi cục Thuế và các cơ quan liên quan. Ngoài ra, các văn bản pháp luật về ngân sách nhà nước, các báo cáo, tài liệu hướng dẫn của Bộ Tài chính và các sở ngành thành phố Hải Phòng cũng được sử dụng làm cơ sở lý luận và thực tiễn.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích số liệu thống kê thu ngân sách qua các năm, so sánh dự toán và thực hiện thu ngân sách, đánh giá cơ cấu các khoản thu, phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến thu ngân sách địa phương. Đồng thời, nghiên cứu thực trạng công tác lập dự toán, tổ chức thu, quản lý và kiểm tra giám sát thu ngân sách thông qua khảo sát, phỏng vấn cán bộ quản lý và phân tích các báo cáo liên quan.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2013-2017 để đánh giá thực trạng, từ đó đề xuất các biện pháp cho giai đoạn 2018-2021 nhằm nâng cao hiệu quả thu ngân sách địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách địa phương: Tổng thu ngân sách huyện Thủy Nguyên tăng từ khoảng 217 tỷ đồng năm 2013 lên hơn 506 tỷ đồng năm 2017, tương đương mức tăng 133%. Tuy nhiên, thu cân đối ngân sách địa phương chỉ chiếm trung bình 50,2% tổng thu, còn lại phụ thuộc vào nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên chiếm khoảng 42,9%.

  2. Cơ cấu các khoản thu: Thu ngoài quốc doanh chiếm khoảng 25,4% tổng thu ngân sách, trong khi các khoản thu từ đất chiếm tỷ trọng thấp, trung bình 5,6%. Lệ phí trước bạ và phí, lệ phí có xu hướng biến động nhưng tăng trưởng khá trong giai đoạn nghiên cứu, với mức tăng phí, lệ phí năm 2017 so với năm 2013 đạt trên 60%.

  3. Chênh lệch giữa dự toán và thực hiện thu ngân sách: Qua các năm, có sự chênh lệch đáng kể giữa dự toán và thực hiện thu ngân sách, đặc biệt là các khoản thu cân đối ngân sách. Năm 2016, thu ngân sách thực hiện tăng 69,4% so với năm 2015, vượt xa mức tăng dự toán, cho thấy dự toán chưa sát thực tế.

  4. Công tác lập dự toán và quản lý thu ngân sách còn hạn chế: Việc lập dự toán chưa gắn kết chặt chẽ với kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp, dẫn đến dự toán chưa sát thực tế và chưa phản ánh đầy đủ các yếu tố tác động. Công tác quản lý thu ngân sách còn tồn tại tình trạng thất thu, nợ đọng thuế và chưa kiểm soát chặt chẽ các nguồn thu.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những tồn tại trên xuất phát từ nhiều yếu tố. Thứ nhất, cơ chế phân chia nguồn thu ngân sách giữa các cấp còn phức tạp, dẫn đến sự phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên, làm giảm tính chủ động của địa phương trong công tác thu ngân sách. Thứ hai, công tác lập dự toán thu ngân sách chưa dựa trên phân tích sâu sắc các yếu tố kinh tế - xã hội và chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngành liên quan, gây khó khăn trong việc dự báo chính xác nguồn thu. Thứ ba, công tác quản lý thu ngân sách còn hạn chế về mặt tổ chức, kiểm tra, giám sát, dẫn đến tình trạng thất thu và nợ đọng thuế còn cao.

So sánh với các huyện lân cận như Kiến Thụy, An Dương, Vĩnh Bảo và Tiên Lãng, huyện Thủy Nguyên có tiềm năng phát triển kinh tế lớn với vị trí địa lý thuận lợi, tuy nhiên công tác thu ngân sách chưa phát huy hết hiệu quả do các hạn chế về quản lý và tổ chức thu. Việc tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, cải cách thủ tục hành chính và nâng cao năng lực cán bộ quản lý thu ngân sách là cần thiết để nâng cao hiệu quả thu ngân sách địa phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện xu hướng tăng trưởng thu ngân sách, cơ cấu các khoản thu qua các năm, so sánh dự toán và thực hiện thu ngân sách, giúp minh họa rõ nét các vấn đề và xu hướng phát triển.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng lập dự toán thu ngân sách: Cần xây dựng dự toán thu ngân sách dựa trên phân tích kỹ lưỡng các yếu tố kinh tế - xã hội, phối hợp chặt chẽ giữa các ngành tài chính, kế hoạch, thuế và các địa phương. Mục tiêu là đảm bảo dự toán sát thực tế, khả thi, giảm chênh lệch giữa dự toán và thực hiện. Thời gian thực hiện: ngay từ năm 2018, chủ thể thực hiện là Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với các cơ quan liên quan.

  2. Mở rộng và nuôi dưỡng nguồn thu: Tăng cường khai thác các nguồn thu tiềm năng như thuế ngoài quốc doanh, thu từ đất đai, phí, lệ phí và các khoản thu khác. Đẩy mạnh công tác đấu giá quyền sử dụng đất, thu tiền thuê đất và tiền sử dụng đất theo quy định. Thời gian thực hiện: giai đoạn 2018-2021, chủ thể là UBND huyện, Chi cục Thuế và các đơn vị liên quan.

  3. Cải cách thủ tục hành chính và nâng cao năng lực quản lý thu: Đơn giản hóa thủ tục thuế, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu ngân sách, nâng cao năng lực cán bộ thuế và các cơ quan liên quan nhằm giảm thất thu, tăng cường thu đúng, thu đủ, thu kịp thời. Thời gian thực hiện: từ năm 2018, chủ thể là Chi cục Thuế huyện và Kho bạc Nhà nước.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm: Thiết lập hệ thống kiểm tra, giám sát chặt chẽ việc chấp hành pháp luật thuế, xử lý nghiêm các trường hợp nợ đọng thuế, trốn thuế và các vi phạm khác. Thời gian thực hiện: liên tục trong giai đoạn 2018-2021, chủ thể là các cơ quan thuế, Kho bạc Nhà nước và UBND huyện.

  5. Công khai, minh bạch thu chi ngân sách: Thực hiện công khai dự toán, quyết toán thu chi ngân sách để nâng cao trách nhiệm giải trình và sự giám sát của cộng đồng, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách. Thời gian thực hiện: ngay từ năm 2018, chủ thể là UBND huyện và các đơn vị dự toán.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách địa phương: Giúp nâng cao hiểu biết về cơ chế, quy trình thu ngân sách, từ đó cải thiện công tác lập dự toán, tổ chức thu và quản lý ngân sách hiệu quả.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng chính sách tài chính phù hợp, tăng cường nguồn thu ngân sách địa phương, giảm sự phụ thuộc vào ngân sách cấp trên.

  3. Các chuyên gia và nhà nghiên cứu kinh tế - tài chính công: Tài liệu tham khảo hữu ích cho nghiên cứu về quản lý ngân sách nhà nước, đặc biệt trong bối cảnh phát triển kinh tế địa phương và cải cách tài chính công.

  4. Sinh viên, học viên cao học chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp kiến thức thực tiễn và lý thuyết về quản lý thu ngân sách địa phương, giúp nâng cao năng lực nghiên cứu và ứng dụng trong công tác quản lý nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao thu ngân sách địa phương lại phụ thuộc nhiều vào ngân sách cấp trên?
    Thu ngân sách địa phương phụ thuộc vào ngân sách cấp trên do nguồn thu cân đối ngân sách địa phương chưa đủ đáp ứng các nhiệm vụ chi thường xuyên. Điều này xuất phát từ hạn chế về nguồn thu nội địa, cơ chế phân chia nguồn thu chưa tối ưu và hiệu quả quản lý thu chưa cao.

  2. Các nguồn thu chính của ngân sách huyện Thủy Nguyên là gì?
    Nguồn thu chính gồm thu cân đối ngân sách từ thuế ngoài quốc doanh, thuế sử dụng đất phi nông nghiệp, tiền thuê đất, lệ phí trước bạ, phí, lệ phí và các khoản thu khác. Ngoài ra, còn có nguồn thu bổ sung từ ngân sách cấp trên để bù đắp cân đối ngân sách.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán thu ngân sách?
    Cần dựa trên phân tích kỹ lưỡng các yếu tố kinh tế - xã hội, phối hợp chặt chẽ giữa các ngành liên quan, sử dụng số liệu thực tế và dự báo chính xác, đồng thời cập nhật kịp thời các chính sách pháp luật mới để xây dựng dự toán sát thực tế và khả thi.

  4. Biện pháp nào giúp giảm thất thu và nợ đọng thuế?
    Tăng cường kiểm tra, giám sát, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm, cải cách thủ tục hành chính thuế, nâng cao năng lực cán bộ thuế, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế và tuyên truyền nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế của người nộp thuế.

  5. Tại sao công khai, minh bạch thu chi ngân sách lại quan trọng?
    Công khai, minh bạch giúp nâng cao trách nhiệm giải trình của các cơ quan quản lý ngân sách, tạo điều kiện cho cộng đồng giám sát, từ đó giảm tiêu cực, nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách và tăng cường niềm tin của người dân vào công tác quản lý tài chính công.

Kết luận

  • Thu ngân sách địa phương huyện Thủy Nguyên tăng trưởng tích cực trong giai đoạn 2013-2017, nhưng vẫn phụ thuộc lớn vào nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên.
  • Cơ cấu các khoản thu chưa đa dạng, nguồn thu từ đất và phí lệ phí còn thấp so với tiềm năng.
  • Công tác lập dự toán, quản lý thu và kiểm tra giám sát còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả thu ngân sách.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng lập dự toán, mở rộng nguồn thu, cải cách thủ tục hành chính, tăng cường kiểm tra giám sát và công khai minh bạch thu chi ngân sách.
  • Nghiên cứu đặt nền tảng cho việc xây dựng chính sách tài chính địa phương hiệu quả trong giai đoạn 2018-2021, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội huyện Thủy Nguyên bền vững.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý địa phương cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời. Đề nghị các nhà nghiên cứu và cán bộ quản lý tài chính công tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương.