Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường ngày càng phát triển và cạnh tranh gay gắt, việc áp dụng các công cụ quản trị hiện đại trở thành yêu cầu cấp thiết đối với các doanh nghiệp Việt Nam. Kế toán trách nhiệm (KTTN) là một trong những công cụ quản trị quan trọng, giúp đo lường, kiểm soát và đánh giá trách nhiệm quản lý của các bộ phận trong tổ chức. Tuy nhiên, tại Việt Nam, KTTN vẫn còn là lĩnh vực mới mẻ và chưa được áp dụng rộng rãi, đặc biệt trong các doanh nghiệp bảo hiểm. Tổng công ty Bảo hiểm PVI, với sứ mệnh trở thành nhà bảo hiểm hàng đầu trong nước, đã bắt đầu vận dụng KTTN nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và hoạt động kinh doanh.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là khảo sát thực trạng mức độ vận dụng KTTN tại Tổng công ty Bảo hiểm PVI, đánh giá các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng KTTN. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào dữ liệu thu thập từ tháng 11/2020 đến tháng 4/2021 tại Tổng công ty và các đơn vị thành viên. Việc nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện hệ thống quản trị nội bộ, nâng cao năng lực cạnh tranh và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp bảo hiểm trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình kế toán trách nhiệm, bao gồm:

  • Lý thuyết về các trung tâm trách nhiệm: Phân loại thành trung tâm chi phí, trung tâm doanh thu, trung tâm lợi nhuận và trung tâm đầu tư. Mỗi trung tâm có đặc điểm và chỉ tiêu đánh giá riêng biệt, phù hợp với vai trò và quyền hạn của nhà quản lý tại từng bộ phận.

  • Mô hình phân cấp quản lý: Phân quyền theo chức năng, sản phẩm và khu vực, làm cơ sở hình thành các trung tâm trách nhiệm. Mối quan hệ giữa phân cấp quản lý và KTTN giúp xác định rõ quyền hạn và trách nhiệm của từng cấp quản lý.

  • Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả: Bao gồm tỷ lệ hoàn vốn đầu tư (ROI), lợi nhuận còn lại (RI), giá trị kinh tế gia tăng (EVA), cùng các chỉ tiêu so sánh giữa thực tế và dự toán về chi phí, doanh thu, lợi nhuận.

  • Vai trò của KTTN trong quản trị: Cung cấp thông tin cho các cấp quản lý nhằm kiểm soát, đánh giá và điều chỉnh hoạt động kinh doanh, đồng thời thúc đẩy trách nhiệm và hiệu quả quản lý.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu định tính qua phỏng vấn chuyên gia, lãnh đạo các công ty thành viên và phòng ban của Tổng công ty Bảo hiểm PVI; dữ liệu định lượng thu thập qua bảng câu hỏi khảo sát gửi đến lãnh đạo phòng và chuyên viên phụ trách kế toán, tài chính, kiểm soát nội bộ tại các đơn vị thành viên.

  • Cỡ mẫu: Khoảng 179 phiếu khảo sát hợp lệ được thu thập trong giai đoạn từ tháng 3 đến tháng 4 năm 2021.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả, phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích hồi quy đa biến để đánh giá mức độ vận dụng KTTN và các nhân tố ảnh hưởng. Phân tích nội dung phỏng vấn chuyên sâu nhằm làm rõ các thuận lợi, hạn chế và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 11/2020 đến tháng 4/2021, bao gồm thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ vận dụng KTTN tại PVI còn hạn chế: KTTN chủ yếu được áp dụng để lập báo cáo theo quy định của Thông tư 50/2017/TT-BTC, chưa phát huy tối đa vai trò trong việc phân cấp quản lý và đánh giá trách nhiệm. Khoảng 65% nhà quản lý đánh giá việc phân cấp trách nhiệm chưa rõ ràng, ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát.

  2. Tổ chức các trung tâm trách nhiệm chưa đồng bộ: Tổng công ty đã thiết lập các trung tâm chi phí, doanh thu, lợi nhuận và đầu tư, nhưng việc xác định chỉ tiêu đánh giá giữa thực tế và dự toán còn chưa chính xác, dẫn đến khó khăn trong việc đánh giá hiệu quả hoạt động. Khoảng 58% phản hồi cho thấy chỉ tiêu đánh giá chưa phản ánh đúng thực trạng.

  3. Hệ thống báo cáo KTTN chưa hoàn chỉnh: Báo cáo trung tâm trách nhiệm chưa đầy đủ và kịp thời, thiếu các báo cáo phân tích biến động chi phí và doanh thu chi tiết. Chỉ có khoảng 40% đơn vị thành viên có hệ thống báo cáo đáp ứng yêu cầu quản lý.

  4. Ảnh hưởng của KTTN đến quản lý còn hạn chế: Mức độ ảnh hưởng của KTTN đến quyết định quản lý và nâng cao hiệu quả hoạt động được đánh giá ở mức trung bình, với khoảng 55% nhà quản lý cho rằng KTTN chưa thực sự thúc đẩy tinh thần trách nhiệm và hiệu quả công việc.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên là do cơ cấu phân cấp quản lý chưa rõ ràng, thiếu sự đồng bộ trong xây dựng hệ thống chỉ tiêu và báo cáo KTTN. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, mức độ vận dụng KTTN tại PVI còn thấp hơn mức trung bình, đặc biệt trong việc sử dụng các chỉ tiêu tài chính như ROI, RI và EVA để đánh giá trung tâm đầu tư. Việc thiếu các báo cáo phân tích biến động chi phí và doanh thu làm giảm khả năng kiểm soát và điều chỉnh kịp thời.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các loại trung tâm trách nhiệm và biểu đồ đường so sánh mức độ hoàn thành chỉ tiêu thực tế so với dự toán tại các trung tâm. Bảng tổng hợp đánh giá mức độ ảnh hưởng của KTTN đến các cấp quản lý cũng giúp minh họa rõ nét hơn về hiệu quả áp dụng.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của KTTN trong việc nâng cao hiệu quả quản lý, đồng thời chỉ ra các điểm cần cải thiện để phù hợp với đặc thù hoạt động của doanh nghiệp bảo hiểm như PVI.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ cấu phân cấp quản lý và xác định trung tâm trách nhiệm rõ ràng

    • Động từ hành động: Rà soát, phân loại và phân quyền cụ thể cho từng trung tâm trách nhiệm.
    • Target metric: Tăng tỷ lệ trung tâm trách nhiệm được xác định rõ ràng lên trên 90%.
    • Timeline: Triển khai trong 6 tháng tới.
    • Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Tổng công ty phối hợp với các phòng ban chức năng.

  2. Xây dựng hệ thống chỉ tiêu đánh giá giữa thực tế và dự toán chính xác, phù hợp

    • Động từ hành động: Thiết kế và áp dụng bộ chỉ tiêu tài chính và phi tài chính cho từng trung tâm.
    • Target metric: Đảm bảo 100% trung tâm có chỉ tiêu đánh giá phù hợp và được cập nhật định kỳ.
    • Timeline: Hoàn thành trong 4 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Kế toán quản trị và Phòng Kiểm soát nội bộ.

  3. Nâng cấp hệ thống báo cáo KTTN đa chiều, kịp thời và chi tiết

    • Động từ hành động: Phát triển báo cáo phân tích biến động chi phí, doanh thu và lợi nhuận theo từng trung tâm.
    • Target metric: 80% đơn vị thành viên có hệ thống báo cáo đáp ứng yêu cầu quản lý.
    • Timeline: Triển khai trong 8 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Công nghệ thông tin phối hợp với Phòng Kế toán.

  4. Tăng cường đào tạo và nâng cao nhận thức về KTTN cho nhà quản lý các cấp

    • Động từ hành động: Tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo về KTTN và ứng dụng trong quản lý.
    • Target metric: 90% nhà quản lý được đào tạo và áp dụng hiệu quả KTTN.
    • Timeline: Thực hiện liên tục hàng năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ban nhân sự và Ban quản lý đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo doanh nghiệp bảo hiểm

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò và cách thức áp dụng KTTN để nâng cao hiệu quả quản lý và kiểm soát nội bộ.
    • Use case: Xây dựng hệ thống quản trị tài chính phù hợp với đặc thù ngành bảo hiểm.

  2. Nhà quản lý phòng ban và trung tâm trách nhiệm

    • Lợi ích: Nắm bắt các chỉ tiêu đánh giá và báo cáo KTTN để thực hiện trách nhiệm quản lý hiệu quả.
    • Use case: Đánh giá kết quả hoạt động và điều chỉnh kế hoạch kinh doanh.

  3. Chuyên viên kế toán quản trị và kiểm soát nội bộ

    • Lợi ích: Áp dụng các phương pháp phân tích chi phí, doanh thu và lợi nhuận trong KTTN.
    • Use case: Lập báo cáo phân tích biến động và hỗ trợ ra quyết định quản lý.

  4. Giảng viên và nghiên cứu sinh ngành kế toán, quản trị doanh nghiệp

    • Lợi ích: Tham khảo mô hình KTTN thực tiễn tại doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam, phục vụ nghiên cứu và giảng dạy.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu liên quan đến kế toán quản trị và trách nhiệm.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kế toán trách nhiệm là gì và tại sao cần áp dụng trong doanh nghiệp?
    Kế toán trách nhiệm là hệ thống thu thập, tổng hợp và báo cáo thông tin tài chính liên quan đến trách nhiệm của từng nhà quản lý trong tổ chức. Nó giúp đo lường hiệu quả hoạt động của các bộ phận, từ đó nâng cao khả năng kiểm soát và ra quyết định quản lý. Ví dụ, tại PVI, KTTN giúp phân tích chi phí và doanh thu theo từng trung tâm để đánh giá hiệu quả kinh doanh.

  2. Các trung tâm trách nhiệm gồm những loại nào?
    Có bốn loại trung tâm trách nhiệm chính: trung tâm chi phí, trung tâm doanh thu, trung tâm lợi nhuận và trung tâm đầu tư. Mỗi trung tâm có vai trò và chỉ tiêu đánh giá riêng, phù hợp với quyền hạn của nhà quản lý tại bộ phận đó.

  3. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của trung tâm đầu tư?
    Hiệu quả trung tâm đầu tư thường được đánh giá qua các chỉ tiêu như tỷ lệ hoàn vốn đầu tư (ROI), lợi nhuận còn lại (RI) và giá trị kinh tế gia tăng (EVA). Ví dụ, ROI giúp so sánh lợi nhuận thu được trên vốn đầu tư, từ đó đánh giá khả năng sinh lời của trung tâm.

  4. Những khó khăn phổ biến khi áp dụng KTTN tại doanh nghiệp Việt Nam là gì?
    Khó khăn thường gặp bao gồm phân cấp quản lý chưa rõ ràng, hệ thống chỉ tiêu và báo cáo chưa hoàn chỉnh, thiếu sự đồng bộ trong tổ chức các trung tâm trách nhiệm, và nhận thức chưa đầy đủ của nhà quản lý về vai trò của KTTN.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả vận dụng KTTN tại Tổng công ty Bảo hiểm PVI?
    Các giải pháp bao gồm hoàn thiện cơ cấu phân cấp quản lý, xây dựng hệ thống chỉ tiêu đánh giá phù hợp, nâng cấp hệ thống báo cáo đa chiều và tăng cường đào tạo nhận thức cho nhà quản lý. Việc thực hiện các giải pháp này sẽ giúp PVI nâng cao hiệu quả quản trị và cạnh tranh trên thị trường.

Kết luận

  • Kế toán trách nhiệm là công cụ quản trị quan trọng giúp đo lường và đánh giá hiệu quả hoạt động của từng bộ phận trong doanh nghiệp bảo hiểm.
  • Thực trạng vận dụng KTTN tại Tổng công ty Bảo hiểm PVI còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong phân cấp quản lý, hệ thống chỉ tiêu và báo cáo.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện và nâng cao mức độ vận dụng KTTN, góp phần tăng hiệu quả hoạt động và năng lực cạnh tranh của Tổng công ty.
  • Việc áp dụng các chỉ tiêu tài chính như ROI, RI và EVA trong đánh giá trung tâm đầu tư là cần thiết để nâng cao chất lượng quản lý.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 6-8 tháng và tổ chức đào tạo liên tục cho nhà quản lý nhằm đảm bảo hiệu quả áp dụng KTTN.

Call-to-action: Các nhà quản lý và chuyên viên kế toán tại doanh nghiệp bảo hiểm nên chủ động nghiên cứu và áp dụng các giải pháp nâng cao KTTN để góp phần phát triển bền vững doanh nghiệp trong thời kỳ hội nhập.