I. Vai Trò Cốt Lõi Của Đầu Tư Công Với Kinh Tế Hà Tĩnh
Đầu tư công đóng vai trò là xương sống cho sự tăng trưởng và ổn định kinh tế của tỉnh Hà Tĩnh. Đây không chỉ là hoạt động đầu tư của Nhà nước vào các chương trình, dự án kết cấu hạ tầng mà còn là đòn bẩy quan trọng để kích thích phát triển kinh tế - xã hội Hà Tĩnh. Nguồn vốn từ ngân sách nhà nước, khi được sử dụng hiệu quả, sẽ tạo ra môi trường thuận lợi để thu hút đầu tư ngoài ngân sách, thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế và nâng cao đời sống người dân. Giai đoạn 2017-2021 chứng kiến những nỗ lực không ngừng của UBND tỉnh Hà Tĩnh và các sở ban ngành trong việc điều hành và phân bổ vốn đầu tư. Các dự án trọng điểm về giao thông, thủy lợi, y tế và giáo dục đã góp phần thay đổi diện mạo của tỉnh, tạo ra năng lực sản xuất mới và cải thiện đáng kể hạ tầng cơ sở. Hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công trở thành thước đo quan trọng, phản ánh năng lực quản lý và định hướng phát triển của địa phương. Việc tuân thủ Luật Đầu tư công và các quy định liên quan là nền tảng để đảm bảo các dự án được triển khai minh bạch, đúng tiến độ và mang lại giá trị thiết thực cho cộng đồng. Chính vì vậy, việc nghiên cứu và đưa ra các giải pháp nâng cao hiệu quả đầu tư công tại tỉnh Hà Tĩnh là một nhiệm vụ cấp thiết, có ý nghĩa chiến lược trong bối cảnh hiện nay.
1.1. Thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội Hà Tĩnh
Đầu tư công là động lực chính cho việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội. Tại Hà Tĩnh, nguồn vốn này tập trung vào các lĩnh vực then chốt như giao thông, thủy lợi, năng lượng và hạ tầng đô thị. Việc đầu tư này không chỉ cải thiện kết nối vùng miền, tạo điều kiện thuận lợi cho lưu thông hàng hóa mà còn là tiền đề để phát triển các khu kinh tế, khu công nghiệp. Một hệ thống hạ tầng đồng bộ giúp giảm chi phí logistics, tăng sức cạnh tranh cho doanh nghiệp và tạo ra môi trường đầu tư hấp dẫn. Hơn nữa, các dự án công còn góp phần tạo việc làm, nâng cao thu nhập và cải thiện chất lượng dịch vụ công như y tế, giáo dục, góp phần thực hiện các mục tiêu an sinh xã hội và giảm nghèo bền vững.
1.2. Tổng quan hoạt động đầu tư công giai đoạn 2017 2021
Trong giai đoạn 2017-2021, tổng nguồn vốn đầu tư công tại Hà Tĩnh đạt hơn 24.000 tỷ đồng, chủ yếu đến từ ngân sách địa phương (61%) và ngân sách trung ương (20%). Theo báo cáo của Sở Kế hoạch và Đầu tư Hà Tĩnh, nguồn vốn này được ưu tiên phân bổ cho các lĩnh vực hạ tầng nông nghiệp, giao thông, y tế và giáo dục. Nhiều công trình trọng điểm đã được hoàn thành, góp phần thay đổi diện mạo tỉnh nhà. Tuy nhiên, hoạt động đầu tư vẫn còn nhiều tồn tại. Quá trình quản lý dự án đầu tư công còn bộc lộ yếu kém, và tỷ lệ giải ngân vốn tuy có cải thiện nhưng vẫn chưa đạt kế hoạch đề ra trong nhiều năm. Điều này cho thấy sự cần thiết phải có những giải pháp đồng bộ để tối ưu hóa nguồn lực quan trọng này.
II. Phân Tích Các Thách Thức Trong Đầu Tư Công Tại Hà Tĩnh
Bên cạnh những kết quả tích cực, hoạt động đầu tư công tại Hà Tĩnh giai đoạn 2017-2021 phải đối mặt với nhiều thách thức và hạn chế nghiêm trọng. Những yếu kém trong công tác lập kế hoạch, quản lý và giám sát đã dẫn đến tình trạng đầu tư dàn trải, gây thất thoát, lãng phí trong đầu tư công. Một trong những vấn đề nổi cộm nhất là tiến độ giải ngân vốn đầu tư công Hà Tĩnh còn chậm, nhiều dự án không hấp thụ hết vốn theo kế hoạch, ảnh hưởng đến hiệu quả tổng thể. Công tác giải phóng mặt bằng thường xuyên gặp vướng mắc, kéo dài, trở thành rào cản lớn làm chậm tiến độ thi công. Năng lực của một số chủ đầu tư và ban quản lý dự án còn hạn chế, dẫn đến sai sót trong quá trình lập hồ sơ, thanh quyết toán. Thêm vào đó, công tác thanh tra, kiểm tra đầu tư công tuy đã được chú trọng nhưng đôi khi chưa đủ quyết liệt, việc xử lý vi phạm chưa kịp thời, làm giảm tính răn đe. Việc xác định chủ trương đầu tư cho một số dự án chưa bám sát thực tiễn, chưa lường hết các khó khăn, dẫn đến phải điều chỉnh nhiều lần, gây phát sinh chi phí và lãng phí nguồn lực xã hội.
2.1. Nút thắt trong giải ngân vốn và tình trạng đầu tư dàn trải
Tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công so với kế hoạch tại Hà Tĩnh dù có cải thiện nhưng vẫn là một điểm nghẽn lớn. Theo số liệu, tỷ lệ này dao động quanh mức 60-70% và chỉ đạt 76% vào năm 2021. Nguyên nhân chính bao gồm các thủ tục hành chính còn rườm rà, vướng mắc trong khâu chuẩn bị đầu tư và đặc biệt là công tác đền bù, giải phóng mặt bằng. Bên cạnh đó, tình trạng phân bổ vốn đầu tư còn dàn trải, thiếu tập trung cho các dự án trọng điểm, động lực. Việc phê duyệt quá nhiều dự án vượt quá khả năng cân đối vốn dẫn đến tình trạng nợ đọng xây dựng cơ bản, làm giảm hiệu quả chung của toàn bộ hoạt động đầu tư.
2.2. Vướng mắc về giải phóng mặt bằng và quản lý chất lượng
Công tác giải phóng mặt bằng là một trong những khâu khó khăn và phức tạp nhất, thường xuyên gây chậm trễ cho các dự án. Nguyên nhân đến từ việc xác định nguồn gốc đất đai phức tạp, chính sách bồi thường chưa thỏa đáng, và sự thiếu quyết liệt trong tổ chức thực hiện của một số địa phương. Ngoài ra, chất lượng công trình cũng là một vấn đề đáng lo ngại. Năng lực của một số đơn vị tư vấn thiết kế, giám sát còn yếu. Công tác nghiệm thu, quản lý chất lượng đôi khi còn hình thức, chưa tuân thủ chặt chẽ các quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật, tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến tuổi thọ và sự an toàn của công trình khi đưa vào sử dụng.
III. Giải Pháp Nâng Cao Hiệu Quả Quản Lý Đầu Tư Công Từ Gốc
Để giải quyết triệt để các tồn tại, cần có những giải pháp mang tính hệ thống, bắt đầu từ khâu hoạch định và quản lý. Trọng tâm là phải nâng cao chất lượng công tác quy hoạch và thẩm định dự án, đảm bảo mọi quyết định đầu tư đều dựa trên cơ sở khoa học và thực tiễn. Quy hoạch tỉnh Hà Tĩnh phải đi trước một bước, mang tính liên kết vùng và có tầm nhìn dài hạn, tránh tình trạng quy hoạch treo hoặc chồng chéo. Công tác thẩm định chủ trương đầu tư và dự án cần được siết chặt, tập trung vào việc đánh giá hiệu quả kinh tế - xã hội, xác định rõ nguồn vốn và khả năng cân đối. Bên cạnh đó, việc cải cách thủ tục hành chính trong lĩnh vực đầu tư là yêu cầu cấp bách. Cần rà soát, đơn giản hóa các quy trình, ứng dụng công nghệ thông tin để rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ. Đặc biệt, việc đẩy mạnh đấu thầu qua mạng là giải pháp quan trọng để tăng cường tính công khai, minh bạch, hạn chế tiêu cực và lựa chọn được những nhà thầu thực sự có năng lực, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công.
3.1. Nâng cao chất lượng quy hoạch và thẩm định dự án
Chất lượng quy hoạch là nền tảng cho hiệu quả đầu tư. Cần đảm bảo các quy hoạch ngành, lĩnh vực phải đồng bộ với quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Trong công tác thẩm định, phải kiên quyết loại bỏ các dự án không thực sự cấp thiết, hiệu quả thấp hoặc chưa xác định rõ nguồn vốn. Các cơ quan chuyên môn như Sở Xây dựng, Sở Tài nguyên và Môi trường cần phối hợp chặt chẽ hơn để đánh giá toàn diện các tác động của dự án. Việc áp dụng các bộ tiêu chí đánh giá khoa học sẽ giúp lựa chọn được những dự án tối ưu nhất, tránh lãng phí.
3.2. Tăng cường minh bạch trong công tác đấu thầu qua mạng
Đẩy mạnh áp dụng đấu thầu qua mạng là một giải pháp đột phá. Việc này không chỉ giúp tiết kiệm thời gian, chi phí mà còn tạo ra một môi trường cạnh tranh lành mạnh, bình đẳng cho các nhà thầu. Cần quy định lộ trình bắt buộc áp dụng đấu thầu qua mạng cho các gói thầu sử dụng vốn nhà nước. Đồng thời, cần nâng cao năng lực cho các chủ đầu tư, bên mời thầu về quy trình và kỹ năng thực hiện trên hệ thống mạng đấu thầu quốc gia. Việc công khai hóa toàn bộ quá trình từ mời thầu đến kết quả lựa chọn nhà thầu sẽ giúp cộng đồng và các cơ quan chức năng dễ dàng giám sát, ngăn chặn các hành vi thông thầu, tiêu cực.
IV. Phương Pháp Đột Phá Đẩy Nhanh Tiến Độ Dự Án Tại Hà Tĩnh
Để các dự án đầu tư công không còn là gánh nặng về tiến độ, cần áp dụng các phương pháp quyết liệt và đồng bộ trong khâu triển khai thực hiện. Giải pháp trọng tâm là phải tháo gỡ dứt điểm các 'nút thắt' về vốn và mặt bằng. Quy trình cấp phát, thanh quyết toán vốn cần được tối ưu hóa, đảm bảo nguồn vốn được giải ngân kịp thời theo tiến độ thi công thực tế. Cần kiên quyết điều chuyển vốn từ các dự án chậm tiến độ sang các dự án có khả năng hấp thụ vốn tốt hơn. Song song đó, công tác giải phóng mặt bằng phải được thực hiện một cách bài bản, với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị. Cần làm tốt công tác dân vận, xây dựng phương án đền bù, tái định cư hợp lý, đảm bảo quyền lợi chính đáng của người dân. Quan trọng hơn cả là phải đề cao trách nhiệm người đứng đầu. Lãnh đạo các địa phương, chủ đầu tư phải chịu trách nhiệm trực tiếp về tiến độ và hiệu quả của các dự án do mình quản lý. Tăng cường thanh tra, kiểm tra đầu tư công một cách thường xuyên và đột xuất sẽ góp phần chấn chỉnh kịp thời các sai phạm, đảm bảo các dự án được triển khai đúng pháp luật.
4.1. Tối ưu hóa quy trình cấp phát vốn và thanh quyết toán
Cần đơn giản hóa các thủ tục thanh toán, quyết toán vốn đầu tư nhưng vẫn đảm bảo kiểm soát chặt chẽ. Việc ứng dụng chữ ký số và các phần mềm quản lý dự án sẽ giúp đẩy nhanh quá trình luân chuyển hồ sơ giữa chủ đầu tư, kho bạc và các đơn vị liên quan. Kho bạc Nhà nước cần chủ động hướng dẫn, tháo gỡ vướng mắc cho các chủ đầu tư trong việc hoàn thiện hồ sơ thanh toán. Việc này giúp dòng tiền dự án được lưu thông thông suốt, tạo điều kiện cho nhà thầu đẩy nhanh tiến độ thi công, góp phần hoàn thành mục tiêu giải ngân vốn đầu tư công Hà Tĩnh.
4.2. Siết chặt giám sát thanh tra và trách nhiệm người đứng đầu
Hoạt động giám sát cần được thực hiện trên tất cả các giai đoạn của dự án. Ngoài giám sát của cơ quan quản lý, cần phát huy vai trò giám sát của cộng đồng dân cư tại nơi triển khai dự án. Hoạt động thanh tra, kiểm tra phải được lên kế hoạch cụ thể, tập trung vào các dự án có nguy cơ chậm tiến độ, chất lượng kém. Phải quy định rõ và xử lý nghiêm trách nhiệm người đứng đầu các đơn vị, địa phương nếu để xảy ra tình trạng giải ngân chậm, gây thất thoát, lãng phí, xem đây là một tiêu chí quan trọng để đánh giá, xếp loại cán bộ hàng năm.
V. Hướng Tới Tương Lai Nâng Cao Năng Lực Hiện Đại Hóa
Để các giải pháp nâng cao hiệu quả đầu tư công tại tỉnh Hà Tĩnh phát huy tác dụng bền vững, yếu tố con người và công nghệ đóng vai trò quyết định. Tương lai của đầu tư công phụ thuộc vào việc xây dựng được một đội ngũ cán bộ có tâm, có tầm, am hiểu chuyên môn và liêm chính. Do đó, cần chú trọng nâng cao năng lực cán bộ làm công tác quản lý đầu tư ở tất cả các cấp, từ tỉnh đến xã, thông qua các chương trình đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ thường xuyên. Cán bộ phải được cập nhật kiến thức mới về Luật Đầu tư công, quản lý dự án, đấu thầu và các công nghệ xây dựng hiện đại. Bên cạnh đó, việc ứng dụng công nghệ số vào toàn bộ vòng đời dự án là xu thế tất yếu. Từ việc lập, thẩm định, phê duyệt dự án trực tuyến đến việc sử dụng các phần mềm để quản lý tiến độ, giám sát chất lượng và quản lý tài chính, công nghệ sẽ giúp tăng tính minh bạch, chính xác và hiệu quả. Đây là con đường để hiện đại hóa công tác quản lý, đưa hoạt động đầu tư công của Hà Tĩnh tiệm cận với các chuẩn mực tiên tiến, phục vụ tốt nhất cho mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội Hà Tĩnh.
5.1. Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho quản lý dự án
Cần xây dựng chiến lược phát triển nguồn nhân lực dài hạn cho ngành. Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý dự án theo chuẩn quốc tế (PMP), nghiệp vụ đấu thầu, quản lý hợp đồng... Đồng thời, cần có cơ chế thu hút các chuyên gia giỏi, kỹ sư có kinh nghiệm tham gia vào các dự án lớn, phức tạp. Việc tiêu chuẩn hóa chức danh và yêu cầu năng lực đối với cán bộ quản lý dự án sẽ góp phần sàng lọc và xây dựng được một đội ngũ thực sự chuyên nghiệp, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công tác đầu tư xây dựng.
5.2. Ứng dụng công nghệ số và chuyển đổi số trong đầu tư công
Chuyển đổi số là chìa khóa để tạo ra sự đột phá. Cần xây dựng một hệ thống cơ sở dữ liệu tập trung về các dự án đầu tư công trên địa bàn tỉnh, cho phép theo dõi, cập nhật thông tin theo thời gian thực. Việc áp dụng mô hình thông tin công trình (BIM) trong thiết kế và thi công sẽ giúp tối ưu hóa thiết kế, dự toán chi phí chính xác và quản lý thi công hiệu quả hơn. Số hóa hồ sơ, quy trình sẽ giảm thiểu giấy tờ, rút ngắn thời gian và tăng cường khả năng kết nối, phối hợp giữa các cơ quan, đơn vị, tạo nên một hệ sinh thái quản lý dự án đầu tư công hiện đại và minh bạch.
