Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, xây dựng nông thôn mới (NTM) đã trở thành một chương trình trọng điểm nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn. Tại huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên, chương trình xây dựng NTM được triển khai từ năm 2010 với nhiều kết quả tích cực, tuy nhiên vẫn còn tồn tại những hạn chế như tiến độ xây dựng chậm, phong trào không đồng đều giữa các xã, chất lượng một số tiêu chí chưa bền vững. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng xây dựng NTM trên địa bàn huyện Định Hóa giai đoạn 2016-2019, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm đẩy mạnh xây dựng NTM, hướng tới mục tiêu đưa huyện Định Hóa đạt chuẩn huyện NTM vào năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác tổ chức thực hiện xây dựng NTM tại huyện Định Hóa, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo, số liệu thống kê chính thức trong giai đoạn 2016-2019. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cấp chính quyền và các tổ chức liên quan trong việc hoạch định chính sách, nâng cao hiệu quả triển khai chương trình xây dựng NTM, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết phát triển kinh tế nông thôn và mô hình quản lý chương trình xây dựng nông thôn mới. Lý thuyết phát triển kinh tế nông thôn nhấn mạnh vai trò của chuyển dịch cơ cấu kinh tế, phát triển hạ tầng và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong việc thúc đẩy phát triển bền vững khu vực nông thôn. Mô hình quản lý chương trình xây dựng NTM tập trung vào vai trò của hệ thống chính trị từ trung ương đến cơ sở, sự tham gia của cộng đồng dân cư và cơ chế huy động nguồn lực đa dạng. Các khái niệm chính bao gồm: nông thôn mới, bộ tiêu chí quốc gia về xây dựng NTM (19 tiêu chí thuộc 5 nhóm: quy hoạch, hạ tầng kinh tế - xã hội, kinh tế và tổ chức sản xuất, văn hóa - xã hội - môi trường, hệ thống chính trị), vai trò của Ban Chỉ đạo xây dựng NTM, và các yếu tố ảnh hưởng đến xây dựng NTM như điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội, chính sách và sự tham gia của người dân.
Phương pháp nghiên cứu
Nguồn dữ liệu chính được sử dụng là số liệu thứ cấp thu thập từ các báo cáo của UBND huyện Định Hóa, Ban Chỉ đạo xây dựng NTM huyện, các phòng ban chuyên môn và các tài liệu thống kê giai đoạn 2016-2019. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các xã trên địa bàn huyện, với phân tích chi tiết theo từng tiêu chí xây dựng NTM. Phương pháp chọn mẫu là phương pháp phân tổ thống kê nhằm phân loại các xã theo mức độ đạt tiêu chí và các nhóm tiêu chí khác nhau. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả để trình bày số liệu qua bảng biểu và biểu đồ, đồng thời áp dụng phương pháp so sánh tương đối để đánh giá mức độ hoàn thành các tiêu chí qua các năm. Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2019, với việc tổng hợp, phân tích và đánh giá thực trạng xây dựng NTM, từ đó đề xuất giải pháp phù hợp cho giai đoạn tiếp theo đến năm 2025.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Tỷ lệ xã đạt chuẩn NTM còn thấp: Đến năm 2019, huyện Định Hóa mới có 6 xã được công nhận đạt chuẩn NTM, chiếm khoảng 20% tổng số xã, trong khi 3 xã đã hoàn thành 19/19 tiêu chí nhưng chưa được thẩm định. Tỷ lệ xã đạt chuẩn chưa đạt kế hoạch đề ra, phản ánh tiến độ xây dựng NTM còn chậm.
Nguồn lực huy động đa dạng nhưng chưa tối ưu: Giai đoạn 2016-2019, tổng nguồn vốn huy động cho xây dựng NTM đạt khoảng 156,7 tỷ đồng, đạt 66,1% kế hoạch năm 2019. Cơ cấu nguồn lực gồm ngân sách trung ương, ngân sách địa phương, doanh nghiệp, hợp tác xã và đóng góp của cộng đồng dân cư. Tuy nhiên, tỷ trọng đóng góp của cộng đồng và doanh nghiệp còn hạn chế, ảnh hưởng đến tính bền vững của chương trình.
Chất lượng một số tiêu chí chưa cao: Các tiêu chí về hạ tầng giao thông, thủy lợi, điện nông thôn, trường học và y tế có sự cải thiện nhưng chưa đồng đều giữa các xã. Ví dụ, tỷ lệ đường giao thông nông thôn được nhựa hóa hoặc bê tông hóa mới đạt khoảng 30%, tỷ lệ hộ nghèo đa chiều còn trên 12%, vượt mục tiêu đề ra.
Nhận thức và sự tham gia của người dân chưa đồng đều: Công tác tuyên truyền và vận động người dân tham gia xây dựng NTM đã được triển khai nhưng vẫn còn một bộ phận cán bộ, đảng viên và người dân chưa nhận thức đầy đủ về chương trình, dẫn đến sự tham gia chưa tích cực, ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân của tiến độ xây dựng NTM chậm và chất lượng tiêu chí chưa cao chủ yếu do điều kiện tự nhiên phức tạp, địa hình đồi núi hiểm trở, gây khó khăn trong phát triển hạ tầng. So với các huyện lân cận như Đại Từ (53,6% xã đạt chuẩn NTM năm 2019) và Lâm Thao (đạt chuẩn huyện NTM sau 5 năm), Định Hóa còn nhiều thách thức về nguồn lực và tổ chức thực hiện. Việc huy động nguồn lực chưa hiệu quả do hạn chế về năng lực quản lý và sự tham gia của cộng đồng còn yếu. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ xã đạt chuẩn NTM, cơ cấu nguồn lực và tiến độ thực hiện các tiêu chí qua các năm sẽ minh họa rõ nét hơn những điểm mạnh và hạn chế. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ, tăng cường công tác tuyên truyền và phát huy vai trò chủ thể của người dân trong xây dựng NTM.
Đề xuất và khuyến nghị
Nâng cao hiệu quả hoạt động của Ban Chỉ đạo các cấp: Tăng cường công tác chỉ đạo, kiểm tra, giám sát và đánh giá tiến độ thực hiện xây dựng NTM, đảm bảo các kế hoạch được triển khai đồng bộ và kịp thời. Chủ thể thực hiện là UBND huyện và các cấp chính quyền địa phương, với mục tiêu hoàn thành 100% kế hoạch xây dựng NTM vào năm 2025.
Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động nâng cao nhận thức người dân: Sử dụng đa dạng các hình thức truyền thông, tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo để nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cán bộ, đảng viên và người dân về vai trò chủ thể trong xây dựng NTM. Thời gian thực hiện liên tục trong giai đoạn 2021-2025, do các tổ chức chính trị - xã hội và Ban Chỉ đạo xã đảm nhiệm.
Đa dạng hóa các nguồn lực xây dựng NTM: Khuyến khích huy động nguồn lực từ doanh nghiệp, hợp tác xã, cộng đồng dân cư và các tổ chức xã hội thông qua các chính sách ưu đãi, hỗ trợ về vốn và kỹ thuật. Xây dựng cơ chế minh bạch, công khai trong quản lý nguồn vốn để tạo niềm tin và thu hút đầu tư. Thực hiện trong giai đoạn 2021-2025, do UBND huyện phối hợp với các ngành liên quan.
Đẩy mạnh phát triển sản xuất gắn với tái cơ cấu ngành nông nghiệp: Tập trung phát triển các mô hình sản xuất hàng hóa tập trung, nâng cao giá trị gia tăng sản phẩm nông nghiệp, đồng thời phát triển kinh tế hợp tác để tăng sức cạnh tranh. Chủ thể là ngành Nông nghiệp huyện và các hợp tác xã, với mục tiêu tăng thu nhập bình quân đầu người lên trên 45 triệu đồng vào năm 2025.
Tập trung thực hiện các tiêu chí khó đạt: Ưu tiên đầu tư các công trình hạ tầng giao thông, thủy lợi, điện nông thôn và các dịch vụ xã hội như y tế, giáo dục để nâng cao chất lượng sống của người dân. Thực hiện theo lộ trình ưu tiên từ năm 2021 đến 2025, do Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng huyện và các phòng ban chuyên môn đảm nhiệm.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
UBND huyện Định Hóa và các cấp chính quyền địa phương: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để xây dựng kế hoạch, chính sách và tổ chức thực hiện chương trình xây dựng NTM hiệu quả, phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.
Ban Chỉ đạo xây dựng NTM các cấp: Áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao năng lực chỉ đạo, kiểm tra, giám sát và huy động nguồn lực, đồng thời tăng cường công tác tuyên truyền vận động người dân.
Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, phát triển nông thôn: Tham khảo luận văn để hiểu rõ hơn về thực trạng, phương pháp nghiên cứu và các giải pháp xây dựng NTM tại một huyện miền núi, từ đó phát triển các nghiên cứu tiếp theo.
Các tổ chức phi chính phủ, doanh nghiệp và nhà đầu tư: Nắm bắt thông tin về tiềm năng, khó khăn và các chính sách hỗ trợ trong xây dựng NTM tại huyện Định Hóa để có kế hoạch hợp tác, đầu tư phát triển bền vững.
Câu hỏi thường gặp
Xây dựng nông thôn mới là gì và tại sao quan trọng?
Xây dựng NTM là chương trình phát triển kinh tế - xã hội tổng thể nhằm nâng cao đời sống vật chất, tinh thần và hạ tầng nông thôn. Nó quan trọng vì giúp thu hẹp khoảng cách giàu nghèo giữa thành thị và nông thôn, thúc đẩy phát triển bền vững.Các tiêu chí xây dựng nông thôn mới gồm những gì?
Bộ tiêu chí quốc gia gồm 19 tiêu chí thuộc 5 nhóm: quy hoạch, hạ tầng kinh tế - xã hội, kinh tế và tổ chức sản xuất, văn hóa - xã hội - môi trường, hệ thống chính trị. Ví dụ tiêu chí về giao thông nông thôn, thu nhập bình quân, tỷ lệ hộ nghèo, y tế, giáo dục.Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến xây dựng NTM tại huyện Định Hóa?
Điều kiện tự nhiên phức tạp, địa hình đồi núi hiểm trở, nguồn lực hạn chế và nhận thức của người dân là những yếu tố chính ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng xây dựng NTM.Làm thế nào để huy động nguồn lực hiệu quả cho xây dựng NTM?
Cần đa dạng hóa nguồn vốn từ ngân sách nhà nước, doanh nghiệp, cộng đồng dân cư và các tổ chức xã hội, đồng thời xây dựng cơ chế minh bạch, công khai để tạo niềm tin và thu hút đầu tư.Vai trò của người dân trong xây dựng NTM như thế nào?
Người dân là chủ thể chính trong xây dựng NTM, tham gia đóng góp công sức, tài chính, ý kiến vào các hoạt động xây dựng, đồng thời hưởng lợi trực tiếp từ các kết quả phát triển kinh tế - xã hội.
Kết luận
- Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng nông thôn mới, đồng thời phân tích chi tiết thực trạng xây dựng NTM tại huyện Định Hóa giai đoạn 2016-2019.
- Kết quả nghiên cứu cho thấy tiến độ xây dựng NTM còn chậm, tỷ lệ xã đạt chuẩn thấp, nguồn lực huy động chưa tối ưu và sự tham gia của người dân chưa đồng đều.
- Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao hiệu quả Ban Chỉ đạo, đẩy mạnh tuyên truyền, đa dạng hóa nguồn lực, phát triển sản xuất và tập trung thực hiện các tiêu chí khó.
- Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá tiến độ và hiệu quả thực hiện để điều chỉnh kịp thời.
- Kêu gọi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền, tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư nhằm thúc đẩy xây dựng nông thôn mới bền vững tại huyện Định Hóa.