Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh xã hội ngày càng phát triển, các vấn đề xã hội phức tạp như HIV/AIDS, nghiện ma túy, mại dâm và mua bán người ngày càng gia tăng, đòi hỏi sự can thiệp hiệu quả từ các lực lượng công tác xã hội. Tại Việt Nam, đặc biệt là thành phố Cần Thơ, Đội công tác xã hội tình nguyện đã được thành lập từ năm 2008 và phát triển mạnh mẽ với 445 tình nguyện viên, hoạt động tại 85 xã, phường, thị trấn. Tuy nhiên, thực trạng tập huấn kỹ năng công tác xã hội cho đội ngũ này còn nhiều hạn chế, như phương pháp tập huấn chủ yếu là thuyết trình một chiều, thiếu cơ hội thực hành và trải nghiệm thực tế, dẫn đến kỹ năng của cán bộ xã hội tình nguyện chưa đáp ứng được yêu cầu công việc.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng tập huấn kỹ năng công tác xã hội cho đội công tác xã hội tình nguyện tại thành phố Cần Thơ, tập trung vào các kỹ năng tham vấn, tiếp cận và truyền thông. Phạm vi nghiên cứu giới hạn tại ba quận trung tâm của thành phố Cần Thơ gồm Ninh Kiều, Cái Răng và Bình Thủy, với đối tượng nghiên cứu là 100 thành viên đội công tác xã hội tình nguyện và 15 giảng viên tập huấn.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động của đội công tác xã hội tình nguyện, góp phần cải thiện chất lượng dịch vụ xã hội, tăng cường sự hỗ trợ cho các nhóm đối tượng dễ tổn thương, đồng thời thúc đẩy sự phát triển bền vững của công tác xã hội tại địa phương. Các chỉ số đánh giá hiệu quả tập huấn như mức độ phát triển kỹ năng tham vấn, kỹ năng tiếp cận và kỹ năng truyền thông được kỳ vọng sẽ tăng lên rõ rệt sau khi áp dụng các giải pháp đề xuất.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về công tác xã hội và lý thuyết về tập huấn kỹ năng. Lý thuyết công tác xã hội được hiểu là hoạt động chuyên môn nhằm giúp cá nhân, gia đình và cộng đồng phục hồi hoặc tăng cường chức năng xã hội, tạo điều kiện xã hội phù hợp để đạt được mục tiêu cá nhân và xã hội. Các khái niệm trọng tâm bao gồm: kỹ năng công tác xã hội (giao tiếp, tiếp cận, tham vấn, truyền thông), đội công tác xã hội tình nguyện, và cán bộ xã hội.

Lý thuyết về tập huấn kỹ năng nhấn mạnh đặc điểm của công tác tập huấn là sự hướng dẫn, truyền thụ kiến thức và kỹ năng thông qua các phương pháp giảng dạy tích cực, kết hợp giữa lý thuyết và thực hành. Các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng tập huấn gồm: đội ngũ giảng viên, nội dung chương trình, phương pháp tập huấn, tài liệu tham khảo và sự tương tác giữa giảng viên và học viên. Các hình thức tổ chức tập huấn như tập huấn cá nhân, tập huấn nhóm và tập huấn trải nghiệm thực tế cũng được xem xét để nâng cao hiệu quả đào tạo.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm:

  • Dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát bảng hỏi với 100 thành viên đội công tác xã hội tình nguyện và 15 giảng viên tập huấn tại ba quận trung tâm thành phố Cần Thơ.
  • Phỏng vấn sâu với giảng viên và cán bộ xã hội tình nguyện để thu thập thông tin định tính về thực trạng tập huấn.
  • Quan sát trực tiếp các lớp tập huấn kỹ năng công tác xã hội.
  • Nghiên cứu trường hợp điển hình để đánh giá sự thay đổi kỹ năng sau khi áp dụng giải pháp.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phần mềm SPSS phiên bản 15.0, sử dụng các phép thống kê mô tả (phần trăm, trung bình) và phân tích tương quan để đánh giá mối quan hệ giữa các biến. Cỡ mẫu được chọn dựa trên tiêu chí đại diện cho đội công tác xã hội tình nguyện tại ba quận trọng điểm, đảm bảo tính khách quan và độ tin cậy của kết quả. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 5/2015 đến tháng 2/2016, bao gồm giai đoạn khảo sát, phân tích và thực nghiệm sư phạm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phương pháp tập huấn hiện tại chủ yếu là thuyết trình một chiều: 85% giảng viên sử dụng phương pháp này, trong khi chỉ khoảng 20% lớp tập huấn có hoạt động thực hành hoặc thảo luận nhóm. Điều này làm giảm hiệu quả tiếp thu kỹ năng của học viên.

  2. Kỹ năng công tác xã hội của cán bộ xã hội tình nguyện còn hạn chế: Khoảng 60% cán bộ xã hội tự đánh giá kỹ năng tham vấn và kỹ năng truyền thông ở mức trung bình hoặc thấp. Mức độ sử dụng kỹ năng tiếp cận đạt khoảng 55%, thấp hơn so với yêu cầu công việc.

  3. Đội ngũ giảng viên thiếu chuyên môn và kinh nghiệm thực tiễn: 70% giảng viên chưa được đào tạo chính quy về công tác xã hội, dẫn đến hạn chế trong việc truyền đạt kỹ năng thực hành.

  4. Áp dụng các giải pháp tập huấn tích cực giúp nâng cao kỹ năng: Sau khi thực nghiệm sư phạm với các giải pháp như xây dựng tình huống thực hành và áp dụng phương pháp dạy học tích cực, kỹ năng tham vấn tăng 30%, kỹ năng tiếp cận tăng 25%, và kỹ năng truyền thông tăng 28% so với trước khi thực hiện.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng tập huấn kém chất lượng là do phương pháp giảng dạy truyền thống, thiếu sự tương tác và thực hành, không phù hợp với đặc điểm tâm lý và trình độ của học viên. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, cho thấy việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực và xây dựng tình huống thực tế là yếu tố then chốt để nâng cao kỹ năng công tác xã hội.

Việc đội ngũ giảng viên thiếu chuyên môn chuyên sâu cũng ảnh hưởng lớn đến chất lượng tập huấn, đòi hỏi cần có chính sách đào tạo và bồi dưỡng chuyên môn cho giảng viên. Các biểu đồ so sánh mức độ kỹ năng trước và sau tập huấn cho thấy sự cải thiện rõ rệt, minh chứng cho hiệu quả của các giải pháp đề xuất.

Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ giúp nâng cao năng lực cho đội công tác xã hội tình nguyện tại Cần Thơ mà còn có thể áp dụng mở rộng cho các địa phương khác, góp phần phát triển bền vững công tác xã hội ở Việt Nam.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng tình huống thực hành sát với thực tế địa phương: Thiết kế các tình huống mô phỏng các vấn đề xã hội phổ biến tại Cần Thơ để học viên có cơ hội thực hành kỹ năng tham vấn, tiếp cận và truyền thông. Thời gian triển khai trong 6 tháng, do Trung tâm đào tạo công tác xã hội phối hợp với các tổ chức xã hội thực hiện.

  2. Áp dụng phương pháp dạy học tích cực: Khuyến khích giảng viên sử dụng các kỹ thuật như thảo luận nhóm, đóng vai, học qua trải nghiệm nhằm tăng cường sự tương tác và phát huy tính chủ động của học viên. Triển khai ngay trong các khóa tập huấn tiếp theo, giảng viên được đào tạo bài bản về phương pháp này.

  3. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho giảng viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về công tác xã hội và kỹ năng giảng dạy tích cực cho đội ngũ giảng viên hiện có, đảm bảo họ có đủ năng lực chuyên môn và kinh nghiệm thực tiễn. Kế hoạch thực hiện trong vòng 12 tháng, do Sở Lao động - Thương binh và Xã hội chủ trì.

  4. Phát triển tài liệu tập huấn đa dạng, cập nhật: Soạn thảo và cung cấp tài liệu tập huấn phong phú, bao gồm sách, video, tài liệu điện tử phù hợp với đặc điểm học viên và thực tiễn công tác xã hội tại địa phương. Thời gian chuẩn bị tài liệu trong 3 tháng, phối hợp giữa các chuyên gia và nhà xuất bản.

  5. Xây dựng hệ thống đánh giá và phản hồi hiệu quả: Thiết lập quy trình đánh giá kết quả tập huấn qua các bài kiểm tra, quan sát thực hành và phản hồi từ học viên để điều chỉnh chương trình phù hợp. Áp dụng ngay từ các khóa tập huấn tiếp theo nhằm đảm bảo chất lượng liên tục được cải thiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý các cơ quan xã hội: Giúp hiểu rõ thực trạng và giải pháp nâng cao chất lượng tập huấn kỹ năng công tác xã hội, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch đào tạo phù hợp.

  2. Giảng viên và nhà đào tạo công tác xã hội: Cung cấp cơ sở lý luận và phương pháp tập huấn hiệu quả, giúp cải tiến chương trình đào tạo và nâng cao năng lực giảng dạy.

  3. Đội ngũ cán bộ xã hội tình nguyện và nhân viên xã hội: Hỗ trợ nâng cao kỹ năng thực hành, áp dụng các phương pháp tiếp cận, tham vấn và truyền thông hiệu quả trong công tác xã hội.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và cơ quan nghiên cứu xã hội: Là tài liệu tham khảo để phát triển các chương trình đào tạo, tập huấn và can thiệp xã hội phù hợp với đặc điểm địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần nâng cao chất lượng tập huấn kỹ năng công tác xã hội?
    Chất lượng tập huấn ảnh hưởng trực tiếp đến năng lực thực hành của cán bộ xã hội, từ đó quyết định hiệu quả hỗ trợ các nhóm đối tượng dễ tổn thương. Ví dụ, kỹ năng tham vấn tốt giúp cán bộ xã hội hỗ trợ người nghiện ma túy hiệu quả hơn.

  2. Phương pháp tập huấn nào được đánh giá hiệu quả nhất?
    Phương pháp dạy học tích cực như thảo luận nhóm, đóng vai và thực hành tình huống được chứng minh giúp học viên tiếp thu và vận dụng kỹ năng tốt hơn so với phương pháp thuyết trình truyền thống.

  3. Làm thế nào để xây dựng tình huống thực hành phù hợp?
    Tình huống cần phản ánh các vấn đề xã hội thực tế tại địa phương, có tính đa dạng và sát với đặc điểm đối tượng trợ giúp, giúp học viên rèn luyện kỹ năng xử lý tình huống cụ thể.

  4. Đội ngũ giảng viên cần có những tiêu chuẩn gì?
    Giảng viên cần có trình độ chuyên môn về công tác xã hội, kinh nghiệm thực tiễn và kỹ năng sử dụng phương pháp dạy học tích cực để truyền đạt hiệu quả kiến thức và kỹ năng.

  5. Làm sao đánh giá hiệu quả của các khóa tập huấn?
    Có thể sử dụng bảng hỏi đánh giá trước và sau tập huấn, quan sát thực hành, phỏng vấn học viên và giảng viên, cũng như theo dõi sự thay đổi kỹ năng trong công việc thực tế của cán bộ xã hội.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã làm rõ thực trạng tập huấn kỹ năng công tác xã hội tại thành phố Cần Thơ còn nhiều hạn chế về phương pháp và chất lượng giảng viên.
  • Các kỹ năng tham vấn, tiếp cận và truyền thông của cán bộ xã hội tình nguyện chưa đáp ứng yêu cầu công việc, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động.
  • Đề xuất các giải pháp như xây dựng tình huống thực hành, áp dụng phương pháp dạy học tích cực và đào tạo giảng viên chuyên sâu đã được thực nghiệm và chứng minh hiệu quả.
  • Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng để nâng cao chất lượng tập huấn công tác xã hội tại các địa phương khác, góp phần phát triển bền vững ngành công tác xã hội.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai rộng rãi các giải pháp đề xuất, xây dựng tài liệu tập huấn đa dạng và thiết lập hệ thống đánh giá hiệu quả liên tục.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao năng lực đội ngũ công tác xã hội tình nguyện, góp phần xây dựng cộng đồng an sinh và phát triển bền vững.