Tổng quan nghiên cứu

Huyện Na Rì, tỉnh Bắc Kạn, với diện tích tự nhiên 85.300 ha, chiếm 17,54% diện tích tỉnh, là một huyện miền núi có 21 xã và 1 thị trấn với 233 thôn, bản. Trong bối cảnh phát triển nông thôn mới (NTM) giai đoạn 2010-2020, chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM được Chính phủ phê duyệt nhằm cải thiện toàn diện đời sống vật chất, tinh thần và hạ tầng kinh tế - xã hội ở khu vực nông thôn. Tuy nhiên, huyện Na Rì vẫn còn nhiều khó khăn về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, trình độ dân trí thấp và cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến tiến trình xây dựng NTM.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc hệ thống hóa các vấn đề lý luận và thực tiễn về nguồn lực và huy động nguồn lực cho xây dựng NTM; đánh giá thực trạng huy động nguồn lực tại huyện Na Rì; phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực trong giai đoạn 2018-2020. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại 3 xã đại diện: Kim Lư, Hảo Nghĩa và Xuân Dương, với dữ liệu sơ cấp và thứ cấp thu thập trong các năm 2017-2018.

Việc huy động nguồn lực được xem là yếu tố then chốt để thúc đẩy xây dựng NTM, góp phần nâng cao thu nhập bình quân đầu người, cải thiện cơ sở hạ tầng và phát triển sản xuất bền vững. Theo kết quả nghiên cứu, nguồn vốn ngân sách nhà nước chiếm 62,83% tổng nguồn lực huy động, trong khi nguồn vốn từ cộng đồng dân cư chiếm 37,17%, còn nguồn vốn từ doanh nghiệp và tín dụng chưa được khai thác hiệu quả. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các chính sách phát triển nông thôn miền núi, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực tại huyện Na Rì và các địa phương tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về phát triển nông thôn mới và huy động nguồn lực, bao gồm:

  • Lý thuyết nguồn lực hệ thống: Nguồn lực được hiểu là tập hợp các yếu tố vật chất và phi vật chất mà hệ thống có quyền chi phối để thực hiện mục tiêu phát triển. Trong xây dựng NTM, nguồn lực bao gồm nguồn nhân lực, tài lực, vật lực và thông tin.

  • Mô hình xây dựng nông thôn mới: Được định nghĩa theo Bộ tiêu chí quốc gia về xã NTM giai đoạn 2016-2020, với 19 tiêu chí thuộc 5 nhóm: quy hoạch, hạ tầng kinh tế - xã hội, kinh tế và tổ chức sản xuất, văn hóa - xã hội - môi trường, hệ thống chính trị. Mô hình nhấn mạnh vai trò chủ thể của cộng đồng dân cư, phát huy nội lực và sự tham gia dân chủ trong xây dựng NTM.

  • Khái niệm huy động nguồn lực: Là quá trình thu hút và tập hợp các nguồn lực từ ngân sách nhà nước, cộng đồng dân cư, doanh nghiệp và các tổ chức khác nhằm phục vụ cho mục tiêu xây dựng NTM. Nguyên tắc huy động dựa trên tự nguyện, minh bạch, công khai và hiệu quả.

Các khái niệm chính bao gồm: nguồn lực xây dựng NTM, huy động nguồn lực, vai trò của cộng đồng dân cư, cơ chế chính sách hỗ trợ và các yếu tố ảnh hưởng đến huy động nguồn lực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp thu thập số liệu sơ cấp và thứ cấp:

  • Số liệu sơ cấp: Thu thập qua khảo sát trực tiếp tại 3 xã Kim Lư, Hảo Nghĩa và Xuân Dương trong năm 2018, với cỡ mẫu khoảng vài trăm hộ dân và cán bộ địa phương, nhằm đánh giá thực trạng huy động nguồn lực, mức độ tham gia của cộng đồng và các khó khăn, thuận lợi.

  • Số liệu thứ cấp: Tổng hợp từ các báo cáo, tài liệu của UBND huyện Na Rì, các chương trình mục tiêu quốc gia, số liệu thống kê của tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2011-2018.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm Excel để xử lý số liệu thống kê, tính toán các chỉ tiêu huy động nguồn lực, phân tích xu hướng và mức độ biến động. Phân tích định tính được thực hiện qua phỏng vấn sâu và tổng hợp ý kiến các bên liên quan.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2018, với giai đoạn thu thập số liệu sơ cấp và thứ cấp, xử lý dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp trong vòng 12 tháng.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khoa học, khách quan, phản ánh đúng thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến huy động nguồn lực xây dựng NTM tại huyện Na Rì.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu nguồn lực huy động: Trong giai đoạn 2011-2018, nguồn vốn huy động cho xây dựng NTM tại 3 xã nghiên cứu chủ yếu đến từ ngân sách nhà nước, chiếm 62,83%, trong khi nguồn vốn huy động từ cộng đồng dân cư chiếm 37,17%. Vốn từ doanh nghiệp và tín dụng chưa được khai thác đáng kể.

  2. Thực trạng huy động nguồn lực: Việc huy động nguồn lực vật chất như đất đai, công lao động và tài chính từ cộng đồng dân cư có xu hướng giảm dần sau những năm đầu thực hiện chương trình. Tỷ lệ hộ dân tham gia đóng góp ngày công và tiền mặt giảm khoảng 15% so với giai đoạn đầu.

  3. Yếu tố ảnh hưởng đến huy động nguồn lực: Chính sách hỗ trợ từ Nhà nước chưa đồng bộ và nguồn vốn cấp chậm ảnh hưởng đến tiến độ xây dựng. Trình độ cán bộ cơ sở còn hạn chế, gây khó khăn trong tổ chức thực hiện và vận động nhân dân. Ngoài ra, đặc điểm địa hình phức tạp, thu nhập thấp và cơ sở hạ tầng yếu kém cũng làm giảm khả năng huy động nguồn lực tại địa phương.

  4. Kinh nghiệm và bài học từ các địa phương khác: Huyện Chợ Mới (Bắc Kạn) và huyện Tiên Du (Bắc Ninh) đã đạt được những kết quả tích cực trong xây dựng NTM nhờ phát huy vai trò cộng đồng, đa dạng hóa nguồn vốn và nâng cao năng lực cán bộ. Thu nhập bình quân đầu người tại Tiên Du tăng từ 8,59 triệu đồng năm 2017 lên 12 triệu đồng năm 2019, tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 275 xuống còn 185 hộ.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc huy động nguồn lực tại huyện Na Rì còn nhiều hạn chế do phụ thuộc lớn vào ngân sách nhà nước và nguồn lực cộng đồng dân cư có giới hạn. Việc thiếu đa dạng hóa nguồn vốn, đặc biệt là từ doanh nghiệp và tín dụng, làm giảm hiệu quả đầu tư xây dựng NTM. So với các huyện lân cận như Chợ Mới và Tiên Du, Na Rì còn chậm trong việc phát huy nội lực và tổ chức thực hiện.

Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ điều kiện địa hình phức tạp, thu nhập thấp, trình độ cán bộ và nhận thức của người dân chưa cao, cùng với cơ chế chính sách chưa linh hoạt và chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền và cộng đồng. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cơ cấu nguồn vốn huy động theo năm và bảng so sánh tiến độ thực hiện các tiêu chí NTM giữa các huyện.

Việc học hỏi kinh nghiệm từ các địa phương thành công, như phát huy vai trò chủ thể của người dân, đa dạng hóa nguồn vốn, nâng cao năng lực cán bộ và tăng cường công tác tuyên truyền, là cần thiết để nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực tại Na Rì. Điều này không chỉ giúp hoàn thành các tiêu chí xây dựng NTM mà còn góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững cho huyện miền núi này.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền và nâng cao nhận thức cộng đồng

    • Động từ hành động: Tổ chức các chiến dịch truyền thông, tập huấn nâng cao nhận thức.
    • Target metric: Tăng tỷ lệ người dân hiểu biết về chương trình NTM lên trên 85% trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với các tổ chức đoàn thể xã hội.
    • Timeline: Triển khai ngay trong năm 2024 và duy trì thường xuyên.

  2. Đa dạng hóa các nguồn vốn huy động

    • Động từ hành động: Khuyến khích doanh nghiệp đầu tư, phát triển tín dụng nông thôn, huy động vốn xã hội hóa.
    • Target metric: Tăng tỷ trọng vốn huy động từ doanh nghiệp và tín dụng lên ít nhất 20% tổng nguồn vốn trong 3 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Ban chỉ đạo xây dựng NTM huyện, các ngân hàng và doanh nghiệp địa phương.
    • Timeline: Lập kế hoạch và triển khai từ năm 2024-2026.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ cơ sở

    • Động từ hành động: Tổ chức đào tạo chuyên sâu về quản lý, kỹ thuật xây dựng NTM.
    • Target metric: 100% cán bộ xã, thôn được đào tạo bài bản trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên.
    • Timeline: Triển khai trong năm 2024.

  4. Hoàn thiện cơ chế chính sách và tăng cường giám sát

    • Động từ hành động: Rà soát, điều chỉnh chính sách huy động nguồn lực phù hợp với điều kiện địa phương; thiết lập hệ thống giám sát minh bạch.
    • Target metric: Giảm thời gian giải ngân vốn và tăng hiệu quả sử dụng vốn lên 90% trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, Ban chỉ đạo xây dựng NTM tỉnh và huyện.
    • Timeline: Hoàn thiện trong năm 2024 và áp dụng liên tục.

  5. Phát huy vai trò cộng đồng trong xây dựng NTM

    • Động từ hành động: Thành lập Ban giám sát cộng đồng, khuyến khích người dân tham gia đóng góp ý kiến và giám sát dự án.
    • Target metric: 100% xã có Ban giám sát cộng đồng hoạt động hiệu quả trong 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: UBND xã, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức đoàn thể.
    • Timeline: Triển khai ngay trong năm 2024.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về nông nghiệp và phát triển nông thôn

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và các giải pháp huy động nguồn lực xây dựng NTM tại huyện miền núi, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.
    • Use case: Lập kế hoạch phát triển kinh tế xã hội vùng nông thôn.

  2. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành phát triển nông thôn, kinh tế nông nghiệp

    • Lợi ích: Nắm bắt cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về huy động nguồn lực xây dựng NTM.
    • Use case: Tham khảo để phát triển đề tài nghiên cứu hoặc luận văn.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực phát triển nông thôn

    • Lợi ích: Hiểu được các yếu tố ảnh hưởng và cơ hội đầu tư, hợp tác phát triển tại huyện Na Rì.
    • Use case: Xây dựng dự án hỗ trợ phát triển nông thôn hoặc đầu tư sản xuất.

  4. Cộng đồng dân cư và các tổ chức chính trị - xã hội tại địa phương

    • Lợi ích: Nâng cao nhận thức về vai trò và trách nhiệm trong xây dựng NTM, tham gia hiệu quả vào các hoạt động huy động nguồn lực.
    • Use case: Tham gia đóng góp ý kiến, giám sát và thực hiện các dự án xây dựng NTM.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao huy động nguồn lực lại quan trọng trong xây dựng nông thôn mới?
    Huy động nguồn lực giúp đảm bảo đủ vốn, nhân lực và vật lực để thực hiện các công trình, nâng cao đời sống và phát triển kinh tế nông thôn. Ví dụ, tại huyện Na Rì, ngân sách nhà nước chỉ chiếm khoảng 63%, phần còn lại cần huy động từ cộng đồng và doanh nghiệp để hoàn thành các tiêu chí NTM.

  2. Các nguồn lực chính được huy động gồm những gì?
    Bao gồm nguồn nhân lực (cán bộ, lao động), tài lực (vốn ngân sách, vốn xã hội hóa, tín dụng), vật lực (đất đai, vật liệu xây dựng) và nguồn thông tin (truyền thông, đào tạo). Việc phối hợp các nguồn này tạo nên sức mạnh tổng hợp cho xây dựng NTM.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả huy động nguồn lực?
    Chính sách hỗ trợ của Nhà nước, năng lực cán bộ cơ sở, nhận thức và sự tham gia của cộng đồng dân cư, cùng điều kiện kinh tế - xã hội địa phương. Ví dụ, tại Na Rì, trình độ cán bộ còn hạn chế và thu nhập thấp làm giảm khả năng huy động nguồn lực.

  4. Làm thế nào để tăng cường huy động vốn từ doanh nghiệp và tín dụng?
    Cần hoàn thiện môi trường đầu tư, chính sách ưu đãi, tăng cường quảng bá, hỗ trợ thủ tục và phát triển thị trường tín dụng nông thôn. Đồng thời, nâng cao năng lực tiếp cận vốn của người dân và doanh nghiệp nhỏ.

  5. Vai trò của cộng đồng dân cư trong xây dựng nông thôn mới là gì?
    Người dân là chủ thể xây dựng NTM, tham gia từ khâu quy hoạch, đóng góp công sức, tài chính đến giám sát thực hiện. Sự đồng thuận và tự nguyện của cộng đồng tạo nên sức mạnh bền vững cho chương trình.

Kết luận

  • Huyện Na Rì có nhiều tiềm năng nhưng còn nhiều khó khăn trong huy động nguồn lực xây dựng nông thôn mới, đặc biệt là sự phụ thuộc lớn vào ngân sách nhà nước và nguồn lực cộng đồng dân cư.
  • Các yếu tố ảnh hưởng gồm chính sách, năng lực cán bộ, điều kiện kinh tế - xã hội và nhận thức cộng đồng.
  • Kinh nghiệm từ các địa phương khác cho thấy vai trò của đa dạng hóa nguồn vốn, nâng cao năng lực cán bộ và phát huy vai trò cộng đồng là rất quan trọng.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường tuyên truyền, đa dạng hóa nguồn vốn, đào tạo cán bộ, hoàn thiện cơ chế và phát huy vai trò cộng đồng.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc hoạch định chính sách và triển khai xây dựng NTM tại huyện Na Rì và các vùng miền núi tương tự.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2024-2026, đồng thời tiếp tục nghiên cứu đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp. Các cơ quan quản lý và cộng đồng dân cư được kêu gọi tích cực tham gia để xây dựng nông thôn mới bền vững.

Call-to-action: Các cấp chính quyền, tổ chức và người dân hãy cùng chung tay huy động nguồn lực, phát huy nội lực để xây dựng nông thôn mới giàu đẹp, văn minh tại huyện Na Rì.