Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế, việc áp dụng chuẩn mực kế toán quốc tế, đặc biệt là đo lường giá trị hợp lý (GTHL), trở thành xu hướng tất yếu nhằm nâng cao tính minh bạch và độ tin cậy của báo cáo tài chính. Tại Việt Nam, phương pháp giá gốc vẫn chiếm ưu thế trong công tác kế toán, tuy nhiên, sự khác biệt về lịch sử, kinh tế, văn hóa và pháp luật đã tạo ra nhiều thách thức trong việc áp dụng GTHL, đặc biệt tại các doanh nghiệp xây dựng tại Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM).

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hệ thống hóa cơ sở lý luận về GTHL theo chuẩn mực kế toán quốc tế và Việt Nam, khảo sát thực trạng nhận thức về GTHL tại các doanh nghiệp xây dựng TP.HCM, nhận diện các yếu tố tác động đến việc vận dụng GTHL, từ đó đề xuất các giải pháp định hướng áp dụng GTHL trong công tác kế toán tại các doanh nghiệp này. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 09/2016 đến tháng 02/2017, tập trung vào các doanh nghiệp xây dựng trên địa bàn TP.HCM.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp một mô hình các yếu tố ảnh hưởng đến việc vận dụng GTHL, góp phần nâng cao chất lượng thông tin tài chính, hỗ trợ các doanh nghiệp xây dựng trong việc tiếp cận và áp dụng chuẩn mực kế toán quốc tế, đồng thời tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững của ngành xây dựng tại TP.HCM.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về giá trị hợp lý trong kế toán và mô hình các yếu tố tác động đến sự đa dạng kế toán quốc gia của Branson và các đồng nghiệp (2011).

  • Giá trị hợp lý (Fair Value) được định nghĩa là giá mà một tài sản có thể được bán hoặc một khoản nợ phải trả có thể được thanh toán trong một giao dịch thông thường giữa các bên tham gia thị trường tại ngày đo lường. Đây là thước đo được chuẩn hóa trong IFRS 13 và FASB 157, nhấn mạnh tính minh bạch và phản ánh giá trị thị trường hiện tại.

  • Mô hình các yếu tố tác động bao gồm: môi trường văn hóa xã hội, môi trường kinh doanh, lợi ích doanh nghiệp, môi trường pháp lý, môi trường chuyên nghiệp và trình độ chuyên môn. Các yếu tố này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng áp dụng GTHL trong công tác kế toán tại các doanh nghiệp xây dựng.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: phương pháp giá gốc, nguyên tắc thẩm định giá (sử dụng cao nhất và tốt nhất, nguyên tắc thay thế, nguyên tắc cung cầu), chuẩn mực kế toán quốc tế (IFRS, IASB), và các phương pháp phân tích yếu tố khám phá (EFA).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu kết hợp phương pháp định tính và định lượng nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác.

  • Phương pháp định tính: So sánh và đối chiếu các quy định về GTHL trong chuẩn mực kế toán Việt Nam và quốc tế; phỏng vấn trực tiếp các chuyên gia kế toán, giảng viên, nhà quản lý doanh nghiệp xây dựng tại TP.HCM; phân tích và tổng hợp các tài liệu, báo cáo liên quan.

  • Phương pháp định lượng: Thu thập dữ liệu qua bảng câu hỏi khảo sát gần 250 doanh nghiệp xây dựng tại TP.HCM trong giai đoạn 09/2016 - 02/2017. Sử dụng phần mềm SPSS 20.0 để thực hiện phân tích thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) và phân tích hồi quy đa biến nhằm xác định các yếu tố tác động chính.

Cỡ mẫu khảo sát là khoảng 250 doanh nghiệp, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các doanh nghiệp xây dựng trên địa bàn TP.HCM.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ nhận thức về GTHL tại các doanh nghiệp xây dựng TP.HCM còn hạn chế: Khoảng 60% doanh nghiệp khảo sát chưa hiểu rõ hoặc chưa áp dụng đầy đủ các chuẩn mực về GTHL trong công tác kế toán.

  2. Sáu yếu tố chính ảnh hưởng đến việc vận dụng GTHL được xác định qua phân tích EFA và hồi quy đa biến, theo thứ tự quan trọng giảm dần gồm: môi trường văn hóa xã hội (đạt hệ số ảnh hưởng cao nhất), môi trường kinh doanh, lợi ích doanh nghiệp, môi trường pháp lý, môi trường chuyên nghiệp và trình độ chuyên môn. Ví dụ, môi trường văn hóa xã hội chiếm khoảng 30% ảnh hưởng tổng thể đến việc áp dụng GTHL.

  3. Môi trường pháp lý và chính sách chưa hoàn thiện là rào cản lớn, với hơn 70% doanh nghiệp phản ánh thiếu các hướng dẫn cụ thể về phương pháp xác định GTHL theo chuẩn mực Việt Nam.

  4. Lợi ích doanh nghiệp khi áp dụng GTHL được đánh giá tích cực, với 65% doanh nghiệp cho rằng GTHL giúp tăng tính minh bạch và nâng cao uy tín trên thị trường vốn.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nhận thức và áp dụng GTHL tại các doanh nghiệp xây dựng TP.HCM còn nhiều hạn chế, chủ yếu do môi trường văn hóa xã hội và pháp lý chưa đồng bộ. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, cho thấy các yếu tố văn hóa và pháp luật là nhân tố quyết định trong việc chuyển đổi hệ thống kế toán.

So sánh với các quốc gia phát triển, Việt Nam đang trong giai đoạn chuyển tiếp từ mô hình kế toán giá gốc sang mô hình kế toán theo GTHL, do đó cần có lộ trình và chính sách hỗ trợ phù hợp. Việc sử dụng phần mềm SPSS để phân tích dữ liệu giúp minh chứng rõ ràng các yếu tố tác động, có thể trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố, hoặc bảng ma trận tương quan giữa các biến.

Kết quả cũng cho thấy lợi ích doanh nghiệp là động lực quan trọng thúc đẩy áp dụng GTHL, đồng thời môi trường chuyên nghiệp và trình độ chuyên môn cần được nâng cao để đảm bảo tính chính xác và minh bạch của thông tin tài chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và đào tạo chuyên môn về GTHL: Tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo chuyên sâu cho kế toán viên và quản lý doanh nghiệp xây dựng nhằm cải thiện trình độ chuyên môn và hiểu biết về GTHL trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện: các trường đại học, hiệp hội kế toán và doanh nghiệp.

  2. Hoàn thiện khung pháp lý và hướng dẫn kỹ thuật: Bộ Tài chính phối hợp với các cơ quan liên quan xây dựng và ban hành các văn bản hướng dẫn cụ thể về phương pháp xác định GTHL phù hợp với đặc thù ngành xây dựng trong vòng 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Bộ Tài chính, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước.

  3. Tăng cường môi trường văn hóa xã hội hỗ trợ áp dụng GTHL: Đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức về vai trò của GTHL trong công tác kế toán qua các phương tiện truyền thông và mạng xã hội trong 6 tháng tới. Chủ thể thực hiện: các hiệp hội nghề nghiệp, cơ quan truyền thông.

  4. Xây dựng hệ thống hỗ trợ kỹ thuật và công nghệ thông tin: Phát triển phần mềm kế toán tích hợp đo lường GTHL, hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng áp dụng chuẩn mực mới trong vòng 24 tháng. Chủ thể thực hiện: các công ty công nghệ, doanh nghiệp xây dựng.

  5. Khuyến khích doanh nghiệp xây dựng áp dụng GTHL trong báo cáo tài chính: Ban hành các chính sách ưu đãi, hỗ trợ kỹ thuật cho doanh nghiệp tiên phong áp dụng GTHL nhằm tạo hiệu ứng lan tỏa trong 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Bộ Tài chính, Sở Kế hoạch và Đầu tư TP.HCM.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý doanh nghiệp xây dựng: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến việc áp dụng GTHL, từ đó xây dựng chiến lược kế toán phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản trị tài chính.

  2. Chuyên gia và giảng viên kế toán, kiểm toán: Cung cấp cơ sở lý luận và dữ liệu thực tiễn để giảng dạy, nghiên cứu và phát triển chương trình đào tạo về GTHL.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước và hoạch định chính sách: Hỗ trợ xây dựng chính sách, hoàn thiện khung pháp lý và hướng dẫn kỹ thuật về GTHL phù hợp với đặc thù ngành xây dựng và điều kiện Việt Nam.

  4. Các tổ chức nghề nghiệp và hiệp hội kế toán: Là tài liệu tham khảo để tổ chức các hoạt động đào tạo, nâng cao nhận thức và hỗ trợ doanh nghiệp trong việc áp dụng GTHL.

Câu hỏi thường gặp

  1. Giá trị hợp lý là gì và tại sao nó quan trọng trong kế toán?
    Giá trị hợp lý là giá mà tài sản có thể được bán hoặc khoản nợ phải trả có thể được thanh toán trong giao dịch thông thường giữa các bên tham gia thị trường tại ngày đo lường. Nó giúp cung cấp thông tin tài chính minh bạch, phản ánh giá trị thị trường hiện tại, hỗ trợ quyết định đầu tư và quản lý hiệu quả hơn.

  2. Tại sao các doanh nghiệp xây dựng tại TP.HCM gặp khó khăn khi áp dụng giá trị hợp lý?
    Nguyên nhân chính là do môi trường pháp lý chưa hoàn thiện, thiếu hướng dẫn cụ thể, trình độ chuyên môn kế toán còn hạn chế và nhận thức về GTHL chưa đồng đều, dẫn đến khó khăn trong việc áp dụng chuẩn mực kế toán quốc tế.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến việc áp dụng giá trị hợp lý tại các doanh nghiệp xây dựng?
    Môi trường văn hóa xã hội, môi trường kinh doanh và lợi ích doanh nghiệp là ba yếu tố có ảnh hưởng lớn nhất, chiếm tỷ trọng ảnh hưởng khoảng 70% trong tổng các yếu tố được khảo sát.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để xác định các yếu tố tác động?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích nhân tố khám phá (EFA) và phân tích hồi quy đa biến trên dữ liệu khảo sát thu thập từ gần 250 doanh nghiệp, xử lý bằng phần mềm SPSS 20.0.

  5. Làm thế nào để doanh nghiệp xây dựng có thể bắt đầu áp dụng giá trị hợp lý hiệu quả?
    Doanh nghiệp cần nâng cao trình độ chuyên môn kế toán, phối hợp với các cơ quan quản lý để tiếp cận các hướng dẫn pháp lý mới, đồng thời áp dụng các công cụ công nghệ hỗ trợ đo lường và báo cáo theo GTHL một cách chính xác và minh bạch.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về giá trị hợp lý theo chuẩn mực kế toán quốc tế và Việt Nam, đồng thời khảo sát thực trạng nhận thức tại các doanh nghiệp xây dựng TP.HCM.
  • Sáu yếu tố chính ảnh hưởng đến việc áp dụng GTHL được xác định, trong đó môi trường văn hóa xã hội và môi trường kinh doanh đóng vai trò quan trọng nhất.
  • Nghiên cứu chỉ ra nhiều thách thức về pháp lý, nhận thức và trình độ chuyên môn trong việc áp dụng GTHL tại các doanh nghiệp xây dựng.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao nhận thức, hoàn thiện khung pháp lý, phát triển công nghệ hỗ trợ và khuyến khích doanh nghiệp áp dụng GTHL.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo, hoàn thiện chính sách pháp luật và phát triển hệ thống hỗ trợ kỹ thuật trong vòng 1-2 năm tới nhằm thúc đẩy áp dụng GTHL hiệu quả tại TP.HCM.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao chất lượng công tác kế toán và hội nhập chuẩn mực quốc tế!