Tổng quan nghiên cứu

Năm 2018, thị trường chứng khoán Việt Nam (TTCK VN) chứng kiến nhiều biến động mạnh với chỉ số VN-INDEX đạt đỉnh lịch sử 1204.33 điểm vào ngày 9/4/2018, nhưng sau đó giảm xuống còn khoảng 888 điểm vào cuối năm, tương ứng mức giảm gần 25%. Sự biến động này chịu ảnh hưởng lớn từ các yếu tố vĩ mô toàn cầu, đặc biệt là chiến tranh thương mại Mỹ-Trung Quốc và chính sách tăng lãi suất của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED). Trong bối cảnh đó, việc dự báo chính xác chỉ số thị trường chứng khoán trở thành nhiệm vụ quan trọng nhằm hỗ trợ các nhà đầu tư và quản lý quỹ trong việc ra quyết định.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là ứng dụng mô hình mạng thần kinh nhân tạo (Artificial Neural Network - ANN) kết hợp phương pháp lai ghép giữa phân tích kỹ thuật và phân tích cơ bản để dự báo chỉ số VN-INDEX năm 2018, đồng thời kiểm định độ chính xác của phương pháp này so với phương pháp phân tích kỹ thuật thuần túy. Nghiên cứu tập trung vào việc đưa vào mô hình nhân tố vĩ mô chiến tranh thương mại Mỹ-Trung Quốc nhằm làm rõ tác động của yếu tố này đến thị trường chứng khoán Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu bao gồm dữ liệu giao dịch của TTCK VN trong năm 2018 và dự báo cho năm 2019, với mục tiêu nâng cao độ chính xác dự báo và cung cấp công cụ hỗ trợ hiệu quả cho các nhà phân tích tài chính.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

  • Lý thuyết định giá kinh doanh chênh lệch (Arbitrage Pricing Theory - APT): Giải thích mối quan hệ giữa tỉ suất sinh lời kỳ vọng của chứng khoán và các nhân tố kinh tế vĩ mô như lạm phát, lãi suất, tỉ giá hối đoái, cung tiền, tăng trưởng kinh tế, giá dầu, và các chỉ số thị trường thế giới.
  • Lý thuyết thị trường hiệu quả (Efficient Market Hypothesis - EMH): Cho rằng giá chứng khoán phản ánh đầy đủ thông tin hiện có, do đó việc dự báo giá chứng khoán là thách thức lớn. Tuy nhiên, ANN với khả năng học và xử lý phi tuyến có thể khai thác các mẫu dữ liệu phức tạp vượt trội hơn các phương pháp truyền thống.
  • Mô hình mạng thần kinh nhân tạo (ANN): Mô phỏng cấu trúc và chức năng của bộ não con người, sử dụng mạng nhiều lớp và thuật toán lan truyền ngược (Backpropagation) để học và dự báo dựa trên dữ liệu đầu vào đa dạng, bao gồm các biến kỹ thuật và biến phân tích cơ bản.
  • Phân tích kỹ thuật và phân tích cơ bản: Phân tích kỹ thuật dựa trên các chỉ số giá, khối lượng giao dịch; phân tích cơ bản dựa trên các yếu tố kinh tế vĩ mô và các biến tác động như chiến tranh thương mại Mỹ-Trung Quốc.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu giao dịch chỉ số VN-INDEX trong năm 2018, bao gồm giá mở cửa, giá đóng cửa, giá cao nhất, giá thấp nhất, khối lượng giao dịch, và biến tác động chiến tranh thương mại Mỹ-Trung Quốc được mã hóa thành các trạng thái (1: tin tốt, 0: bình thường, -1: tin xấu).
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Toàn bộ dữ liệu giao dịch trong năm 2018 được sử dụng làm mẫu huấn luyện và kiểm thử mô hình.
  • Phương pháp phân tích: Áp dụng mô hình mạng nơ-ron truyền thẳng nhiều lớp với thuật toán Backpropagation, sử dụng hàm sigmoid làm hàm kích hoạt. Phương pháp lai ghép kết hợp biến kỹ thuật và biến phân tích cơ bản được so sánh với phương pháp chỉ sử dụng biến kỹ thuật.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý dữ liệu năm 2018, huấn luyện và kiểm thử mô hình trong năm 2018, dự báo chỉ số VN-INDEX cho giai đoạn từ 2/1/2019 đến 30/8/2019.
  • Cấu hình mô hình: Thử nghiệm nhiều cấu hình mạng nơ-ron với số lượng biến đầu vào từ 8 đến 10, số lớp ẩn từ 18 đến 27, chọn mô hình có độ chính xác dự báo cao nhất dựa trên sai số nhỏ nhất và đồ thị dự báo gần với thực tế nhất.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  • Phát hiện 1: Mô hình lai ghép ANN (kết hợp biến kỹ thuật và biến phân tích cơ bản) cho kết quả dự báo chính xác hơn so với mô hình chỉ sử dụng biến kỹ thuật. Mô hình 10-18-1 đạt sai số dự báo trung bình dưới 1%, thể hiện qua đồ thị dự báo gần sát với giá trị thực tế của VN-INDEX năm 2018.
  • Phát hiện 2: Chỉ số VN-INDEX năm 2018 biến động mạnh với mức giảm khoảng 25% từ đỉnh 1204.33 điểm xuống còn khoảng 900 điểm, chịu ảnh hưởng lớn từ chiến tranh thương mại Mỹ-Trung Quốc và chính sách tăng lãi suất của FED.
  • Phát hiện 3: Việc thêm biến tác động chiến tranh thương mại Mỹ-Trung Quốc vào mô hình dự báo giúp cải thiện độ chính xác, phản ánh rõ tác động tiêu cực của yếu tố vĩ mô này lên thị trường chứng khoán Việt Nam.
  • Phát hiện 4: Dự báo chỉ số VN-INDEX cho năm 2019 với mô hình lai ghép ANN 10-18-1 cho kết quả dự báo có sai số trung bình gần bằng 0, cho thấy độ tin cậy cao của mô hình trong việc dự báo ngắn hạn.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy phương pháp lai ghép sử dụng mạng thần kinh nhân tạo có khả năng xử lý tốt các dữ liệu phi tuyến và đa chiều, vượt trội hơn so với phương pháp phân tích kỹ thuật thuần túy. Việc bổ sung biến tác động chiến tranh thương mại Mỹ-Trung Quốc làm rõ vai trò của các yếu tố vĩ mô trong dự báo thị trường chứng khoán, phù hợp với lý thuyết APT và các nghiên cứu trước đây về ảnh hưởng của các biến kinh tế vĩ mô. Đồ thị so sánh giữa giá trị dự báo và thực tế minh họa rõ sự tương đồng cao, đồng thời biểu đồ sai số cho thấy phần lớn sai số dưới 1%, khẳng định độ chính xác của mô hình. So với các nghiên cứu trước, luận văn đã mở rộng phạm vi phân tích bằng cách kết hợp các biến kỹ thuật và cơ bản, đồng thời ứng dụng công nghệ ANN hiện đại, góp phần nâng cao hiệu quả dự báo trong bối cảnh thị trường biến động phức tạp.

Đề xuất và khuyến nghị

  • Áp dụng mô hình lai ghép ANN: Khuyến nghị các nhà phân tích và quản lý quỹ sử dụng mô hình lai ghép kết hợp biến kỹ thuật và biến phân tích cơ bản để nâng cao độ chính xác dự báo chỉ số chứng khoán, đặc biệt trong bối cảnh thị trường biến động mạnh.
  • Tự động hóa thu thập dữ liệu: Phát triển hệ thống tự động thu thập và xử lý dữ liệu vĩ mô, đặc biệt các biến tác động như chiến tranh thương mại, sử dụng công nghệ khai phá dữ liệu lớn (Big Data) và máy học để giảm thiểu tính chủ quan trong việc lấy dữ liệu.
  • Mở rộng biến đầu vào: Nghiên cứu bổ sung thêm các biến vĩ mô khác theo lý thuyết APT như lạm phát, lãi suất, tỉ giá hối đoái, giá dầu, cung tiền để hoàn thiện mô hình dự báo, nâng cao độ chính xác và khả năng ứng dụng rộng rãi.
  • Đào tạo và nâng cao năng lực: Tổ chức các khóa đào tạo về ứng dụng mạng thần kinh nhân tạo và phương pháp lai ghép cho các chuyên gia tài chính, nhà phân tích chứng khoán nhằm nâng cao năng lực phân tích và dự báo.
  • Thời gian thực hiện: Các giải pháp trên nên được triển khai trong vòng 1-2 năm để kịp thời ứng phó với biến động thị trường và nâng cao hiệu quả đầu tư.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  • Nhà đầu tư cá nhân và tổ chức: Giúp hiểu rõ hơn về các yếu tố ảnh hưởng đến thị trường chứng khoán và áp dụng mô hình dự báo chính xác để ra quyết định đầu tư hiệu quả.
  • Quản lý quỹ và chuyên gia phân tích tài chính: Cung cấp công cụ dự báo nâng cao, hỗ trợ phân tích thị trường và quản lý rủi ro trong danh mục đầu tư.
  • Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành tài chính – ngân hàng: Là tài liệu tham khảo quý giá về ứng dụng mạng thần kinh nhân tạo trong dự báo thị trường chứng khoán, đồng thời mở rộng kiến thức về các phương pháp định lượng hiện đại.
  • Cơ quan quản lý và hoạch định chính sách: Giúp đánh giá tác động của các yếu tố vĩ mô như chiến tranh thương mại đến thị trường tài chính, từ đó xây dựng chính sách phù hợp nhằm ổn định thị trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Mô hình mạng thần kinh nhân tạo (ANN) là gì?
    ANN là mô hình tính toán mô phỏng cấu trúc và chức năng của bộ não con người, sử dụng các lớp nơ-ron để xử lý thông tin phi tuyến, thích hợp cho việc dự báo các dữ liệu phức tạp như thị trường chứng khoán.

  2. Tại sao lại sử dụng phương pháp lai ghép trong dự báo?
    Phương pháp lai ghép kết hợp phân tích kỹ thuật và phân tích cơ bản giúp tận dụng ưu điểm của cả hai phương pháp, cải thiện độ chính xác dự báo so với việc chỉ sử dụng một phương pháp đơn lẻ.

  3. Chiến tranh thương mại Mỹ-Trung Quốc ảnh hưởng thế nào đến thị trường chứng khoán Việt Nam?
    Chiến tranh thương mại làm tăng sự bất ổn và biến động trên thị trường toàn cầu, ảnh hưởng đến dòng vốn đầu tư và tâm lý nhà đầu tư tại Việt Nam, dẫn đến biến động mạnh của chỉ số VN-INDEX.

  4. Dữ liệu đầu vào cho mô hình dự báo gồm những gì?
    Dữ liệu bao gồm các chỉ số kỹ thuật như giá mở cửa, giá đóng cửa, giá cao nhất, giá thấp nhất, khối lượng giao dịch, cùng các biến phân tích cơ bản như tác động chiến tranh thương mại được mã hóa thành các trạng thái.

  5. Độ chính xác của mô hình dự báo được đánh giá như thế nào?
    Độ chính xác được đánh giá qua sai số dự báo trung bình, đồ thị so sánh giữa giá trị dự báo và thực tế, với mô hình lai ghép ANN đạt sai số dưới 1%, cho thấy độ tin cậy cao trong dự báo ngắn hạn.

Kết luận

  • Mô hình mạng thần kinh nhân tạo kết hợp phương pháp lai ghép giữa phân tích kỹ thuật và phân tích cơ bản nâng cao độ chính xác dự báo chỉ số VN-INDEX.
  • Chiến tranh thương mại Mỹ-Trung Quốc là nhân tố vĩ mô quan trọng ảnh hưởng mạnh đến biến động thị trường chứng khoán Việt Nam năm 2018.
  • Mô hình ANN 10-18-1 cho kết quả dự báo năm 2019 với sai số trung bình gần bằng 0, thể hiện độ tin cậy cao.
  • Việc tự động hóa thu thập dữ liệu và mở rộng biến đầu vào sẽ giúp hoàn thiện mô hình dự báo trong tương lai.
  • Khuyến nghị các nhà đầu tư, chuyên gia phân tích và cơ quan quản lý áp dụng mô hình này để nâng cao hiệu quả dự báo và quản lý rủi ro thị trường.

Hành động tiếp theo là triển khai ứng dụng mô hình trong thực tế đầu tư và nghiên cứu mở rộng các biến tác động nhằm nâng cao hiệu quả dự báo dài hạn.