Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập toàn cầu và sự biến đổi nhanh chóng của xã hội Việt Nam, định hướng giá trị của thế hệ trẻ, đặc biệt là sinh viên, trở thành vấn đề cấp thiết cần được nghiên cứu. Theo ước tính, sinh viên là nhóm đối tượng nhạy cảm nhất với sự thay đổi của môi trường xã hội, chịu ảnh hưởng sâu sắc từ các giá trị truyền thống và hiện đại. Đặc biệt, sinh viên Học viện Cảnh sát Nhân dân (CSND) đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ an ninh quốc gia và trật tự an toàn xã hội, do đó việc nghiên cứu định hướng giá trị của nhóm này có ý nghĩa thiết thực trong việc xây dựng lực lượng công an vừa hồng vừa chuyên.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng định hướng giá trị của sinh viên Học viện CSND, phân tích các yếu tố ảnh hưởng như thâm niên công tác, xuất thân gia đình, thành phần gia đình và mức sống gia đình, từ đó đề xuất các giải pháp giáo dục giá trị phù hợp. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 11/2014 đến tháng 10/2015 tại Học viện CSND, Hà Nội, với đối tượng là 300 sinh viên nam năm thứ 2 thuộc hai hệ đào tạo chính quy và vừa học vừa làm.

Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp dữ liệu khoa học làm cơ sở cho Ban Giám đốc và các phòng chức năng của Học viện CSND trong việc định hướng và giáo dục giá trị cho sinh viên, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển nhân cách người chiến sĩ công an trong thời kỳ mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết giá trị thúc đẩy của Schwartz (1992), trong đó 10 giá trị cơ bản được xác định gồm: quyền lực, thành đạt, chủ nghĩa khoái lạc, kích thích, tự quyết định, tính phổ quát, lòng nhân từ, truyền thống, đúng mực và an ninh. Các giá trị này được phân thành 4 nhóm lớn: tự nâng cao, tự siêu việt, bảo thủ và cởi mở với thay đổi. Lý thuyết này cho phép phân tích mối quan hệ tương hỗ và đối lập giữa các giá trị, giúp hiểu rõ sự lựa chọn và ưu tiên giá trị của cá nhân trong các bối cảnh văn hóa khác nhau.

Ngoài ra, nghiên cứu còn vận dụng các khái niệm về giá trị và định hướng giá trị từ các nhà khoa học trong và ngoài nước, như Milton Rokeach với mô hình giá trị đích và giá trị công cụ, cũng như các quan điểm về sự hình thành và phát triển định hướng giá trị qua các giai đoạn tâm lý và xã hội của cá nhân. Khái niệm sinh viên và đặc điểm tâm lý của sinh viên Học viện CSND cũng được làm rõ để hiểu bối cảnh nghiên cứu.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Giá trị: những gì cá nhân cho là quan trọng, cần thiết hoặc có ý nghĩa đối với cuộc sống.
  • Định hướng giá trị: quá trình lựa chọn và xác định các giá trị quan trọng đối với cá nhân.
  • Sinh viên Học viện CSND: những người đang học đại học tại Học viện, có đủ năng lực và phẩm chất chính trị phục vụ trong Công an nhân dân.
  • Các yếu tố ảnh hưởng: thâm niên công tác, xuất thân gia đình, thành phần gia đình, mức sống gia đình.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu tài liệu và điều tra thực nghiệm. Nguồn dữ liệu chính là kết quả khảo sát 300 sinh viên nam năm thứ 2 tại Học viện CSND, trong đó 150 sinh viên hệ chính quy (CQ) và 150 sinh viên hệ vừa học vừa làm (VHVL). Cỡ mẫu được chọn nhằm đảm bảo tính đại diện cho hai nhóm sinh viên có đặc điểm khác biệt về thâm niên công tác và kinh nghiệm thực tế.

Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện kết hợp với phân tầng theo hệ đào tạo để đảm bảo sự đa dạng về xuất thân và thành phần gia đình. Công cụ thu thập dữ liệu là bảng hỏi được thiết kế dựa trên thang đo giá trị của Schwartz, bao gồm các câu hỏi về nhu cầu, ưu tiên giá trị và thông tin cá nhân liên quan đến các yếu tố ảnh hưởng.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phần mềm SPSS với các kỹ thuật thống kê mô tả, so sánh trung bình, kiểm định t và phân tích tương quan nhằm xác định thứ bậc ưu tiên các giá trị và sự khác biệt giữa các nhóm sinh viên. Quá trình nghiên cứu diễn ra từ tháng 11/2014 đến tháng 11/2015, bao gồm các giai đoạn: tổng hợp tài liệu, xây dựng bảng hỏi, thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích số liệu, viết báo cáo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thứ bậc ưu tiên giá trị của sinh viên Học viện CSND
    Kết quả khảo sát cho thấy ba giá trị được sinh viên ưu tiên hàng đầu là: gia đình hạnh phúc (chiếm khoảng 85% sinh viên chọn), đất nước vững mạnh (khoảng 78%), và sức khỏe (khoảng 75%). Các giá trị này phản ánh sự quan tâm sâu sắc đến các yếu tố cá nhân và xã hội thiết yếu trong cuộc sống.

  2. So sánh định hướng giá trị giữa sinh viên hệ chính quy và hệ vừa học vừa làm
    Sinh viên hệ CQ ưu tiên giá trị kích thích (mới lạ, hứng thú) cao hơn với tỷ lệ khoảng 60%, trong khi sinh viên hệ VHVL đặt giá trị an ninh xã hội và an ninh cá nhân lên hàng đầu với tỷ lệ trên 70%. Điều này phản ánh sự khác biệt về thâm niên công tác thực tế và kinh nghiệm xã hội giữa hai nhóm.

  3. Ảnh hưởng của xuất thân gia đình
    Sinh viên xuất thân từ thành thị có xu hướng ưu tiên các giá trị như thành đạt và quyền lực cao hơn (khoảng 65%) so với sinh viên nông thôn, trong khi nhóm sinh viên nông thôn lại chú trọng hơn đến các giá trị truyền thống và gia đình (khoảng 80%).

  4. Tác động của thành phần và mức sống gia đình
    Sinh viên có thành phần gia đình là công chức hoặc công an thường ưu tiên các giá trị như tự quyết định và lòng nhân từ hơn (khoảng 70%), trong khi sinh viên xuất thân từ gia đình nông dân hoặc lao động phổ thông lại tập trung vào các giá trị an ninh và ổn định. Mức sống gia đình cũng ảnh hưởng đến sự lựa chọn giá trị, sinh viên có mức sống cao ưu tiên các giá trị phát triển cá nhân và thành đạt, trong khi nhóm có mức sống thấp hơn chú trọng đến các giá trị an toàn và gia đình.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của sự khác biệt trong định hướng giá trị giữa các nhóm sinh viên chủ yếu do sự khác biệt về thâm niên công tác thực tế, môi trường sống và điều kiện gia đình. Sinh viên hệ VHVL với kinh nghiệm thực tế phong phú có xu hướng ưu tiên các giá trị an ninh và ổn định, phù hợp với yêu cầu công tác trong ngành công an. Ngược lại, sinh viên hệ CQ trẻ tuổi hơn, ít kinh nghiệm thực tế, có xu hướng tìm kiếm sự mới mẻ và phát triển cá nhân.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này phù hợp với mô hình biến đổi giá trị xã hội của Inglehart, cho thấy sự chuyển dịch từ các giá trị truyền thống sang các giá trị hiện đại và cá nhân hóa trong giới trẻ. Việc sinh viên Học viện CSND vẫn giữ vững các giá trị truyền thống như gia đình và an ninh xã hội cho thấy sự hài hòa giữa truyền thống và hiện đại trong định hướng giá trị của lực lượng công an trẻ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ ưu tiên các giá trị chính của sinh viên theo từng nhóm hệ đào tạo, cũng như bảng so sánh điểm trung bình các giá trị theo xuất thân và thành phần gia đình để minh họa rõ nét sự khác biệt.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường giáo dục giá trị gia đình và truyền thống
    Ban Giám đốc Học viện CSND cần phối hợp với các khoa tổ chức các chương trình giáo dục, sinh hoạt chuyên đề nhằm củng cố và phát huy giá trị gia đình, truyền thống trong sinh viên, đặc biệt là nhóm sinh viên hệ CQ. Thời gian thực hiện: trong năm học tiếp theo.

  2. Phát triển chương trình đào tạo gắn kết lý thuyết với thực tiễn
    Tăng cường các hoạt động thực hành, trải nghiệm thực tế cho sinh viên hệ CQ nhằm nâng cao nhận thức về an ninh xã hội và an ninh cá nhân, giúp sinh viên hiểu rõ hơn về giá trị thực tiễn trong công tác công an. Chủ thể thực hiện: các khoa chuyên môn, phòng đào tạo. Timeline: 1-2 năm.

  3. Hỗ trợ sinh viên xuất thân từ gia đình có mức sống thấp
    Xây dựng các chính sách hỗ trợ học bổng, tư vấn tâm lý và hướng nghiệp nhằm giúp sinh viên có điều kiện gia đình khó khăn ổn định tâm lý, phát triển giá trị cá nhân tích cực. Chủ thể: Ban Công tác sinh viên, phòng chính sách. Thời gian: liên tục.

  4. Tăng cường hoạt động giao lưu, trao đổi giữa sinh viên các hệ đào tạo
    Tổ chức các diễn đàn, hội thảo, hoạt động ngoại khóa để sinh viên hệ CQ và VHVL có cơ hội chia sẻ kinh nghiệm, học hỏi lẫn nhau, từ đó đồng bộ hóa định hướng giá trị và nâng cao tinh thần đồng đội. Chủ thể: Đoàn Thanh niên, Hội sinh viên. Timeline: hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban Giám đốc và các phòng chức năng Học viện CSND
    Giúp hoạch định chính sách giáo dục giá trị phù hợp với đặc thù sinh viên, nâng cao hiệu quả đào tạo và rèn luyện nhân cách chiến sĩ công an.

  2. Giảng viên và cán bộ quản lý đào tạo
    Cung cấp cơ sở khoa học để thiết kế chương trình giảng dạy, các hoạt động giáo dục giá trị, đồng thời hiểu rõ đặc điểm tâm lý và nhu cầu của sinh viên.

  3. Sinh viên Học viện CSND
    Nhận thức rõ hơn về các giá trị sống quan trọng, từ đó tự điều chỉnh hành vi, phát triển nhân cách phù hợp với yêu cầu công tác và xã hội.

  4. Các nhà nghiên cứu tâm lý học, xã hội học và giáo dục
    Tham khảo dữ liệu thực nghiệm về định hướng giá trị trong lực lượng vũ trang, mở rộng nghiên cứu về ảnh hưởng của các yếu tố xã hội đến sự phát triển nhân cách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Định hướng giá trị là gì và tại sao nó quan trọng với sinh viên Học viện CSND?
    Định hướng giá trị là quá trình lựa chọn những gì cá nhân cho là quan trọng trong cuộc sống. Với sinh viên Học viện CSND, nó giúp hình thành nhân cách, định hướng hành vi phù hợp với yêu cầu công tác bảo vệ an ninh quốc gia.

  2. Lý thuyết giá trị của Schwartz được áp dụng như thế nào trong nghiên cứu này?
    Lý thuyết cung cấp khung phân loại 10 giá trị cơ bản, giúp đánh giá thứ bậc ưu tiên và mối quan hệ giữa các giá trị trong sinh viên, từ đó phân tích sự khác biệt và ảnh hưởng của các yếu tố xã hội.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến định hướng giá trị của sinh viên?
    Thâm niên công tác thực tế được xác định là yếu tố ảnh hưởng lớn nhất, khi sinh viên có kinh nghiệm thực tế cao ưu tiên các giá trị an ninh và ổn định hơn so với sinh viên mới vào trường.

  4. Có sự khác biệt nào giữa sinh viên hệ chính quy và hệ vừa học vừa làm không?
    Có, sinh viên hệ chính quy ưu tiên giá trị kích thích và phát triển cá nhân, trong khi sinh viên hệ vừa học vừa làm chú trọng an ninh xã hội và an toàn cá nhân do kinh nghiệm thực tế phong phú.

  5. Làm thế nào để áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn giáo dục tại Học viện CSND?
    Kết quả giúp xây dựng các chương trình giáo dục giá trị phù hợp, tăng cường thực hành thực tế, hỗ trợ sinh viên khó khăn và thúc đẩy giao lưu giữa các nhóm sinh viên nhằm đồng bộ hóa định hướng giá trị.

Kết luận

  • Định hướng giá trị của sinh viên Học viện CSND tập trung vào các giá trị gia đình hạnh phúc, đất nước vững mạnh và sức khỏe, phản ánh sự hài hòa giữa cá nhân và xã hội.
  • Sự khác biệt về thâm niên công tác, xuất thân và thành phần gia đình ảnh hưởng rõ nét đến thứ bậc ưu tiên các giá trị của sinh viên.
  • Lý thuyết giá trị của Schwartz là công cụ hiệu quả để phân tích và đánh giá định hướng giá trị trong bối cảnh đa dạng văn hóa và xã hội.
  • Các giải pháp giáo dục giá trị cần được thiết kế linh hoạt, phù hợp với đặc điểm từng nhóm sinh viên nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển nhân cách.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các nghiên cứu tiếp theo về ảnh hưởng của các yếu tố xã hội khác đến định hướng giá trị và nhân cách của lực lượng công an trẻ.

Hành động tiếp theo: Ban Giám đốc Học viện CSND và các phòng chức năng nên triển khai các đề xuất giáo dục giá trị, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng để nâng cao hiệu quả đào tạo và rèn luyện sinh viên.