Tổng quan nghiên cứu

Khai thác và chế biến đá vôi là một ngành công nghiệp quan trọng, đóng vai trò thiết yếu trong sản xuất vật liệu xây dựng và nhiều ngành công nghiệp khác. Trên thế giới, đá vôi được sử dụng rộng rãi làm nguyên liệu sản xuất xi măng, bột nhẹ, hóa chất, nông nghiệp, nhựa và giấy. Việt Nam sở hữu trữ lượng đá vôi lớn, phân bố chủ yếu ở miền Bắc với tổng trữ lượng ước tính khoảng 44,7 tỷ tấn, trong đó trữ lượng có thể khai thác đạt khoảng 12,5 tỷ tấn. Tỉnh Sơn La là một trong những vùng có trữ lượng đá vôi phong phú, với nhiều mỏ đã được cấp phép khai thác, phục vụ nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội và an ninh quốc phòng.

Tuy nhiên, hoạt động khai thác đá vôi cũng gây ra nhiều tác động tiêu cực đến môi trường tự nhiên và sức khỏe cộng đồng, như ô nhiễm không khí, ô nhiễm nước, biến đổi cảnh quan và ảnh hưởng đến đời sống người dân xung quanh. Nghiên cứu này tập trung đánh giá khả năng triển khai hoạt động khai thác đá vôi tại xã Chiềng Xôm, thành phố Sơn La, nhằm xác định hiện trạng môi trường nền, dự báo các tác động tiềm ẩn trong giai đoạn thi công và vận hành, từ đó đề xuất các giải pháp quản lý và giảm thiểu tác động.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm khu vực mỏ đá vôi tại bản Phiêng Hay, xã Chiềng Xôm, với diện tích khai thác khoảng 2,42 ha, khảo sát trong giai đoạn 2018-2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ quản lý tài nguyên khoáng sản bền vững, bảo vệ môi trường và nâng cao chất lượng cuộc sống cộng đồng địa phương, đồng thời đáp ứng nhu cầu phát triển vật liệu xây dựng của tỉnh Sơn La và vùng Tây Bắc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý khai thác khoáng sản bền vững, bao gồm:

  • Lý thuyết phát triển bền vững trong khai thác khoáng sản: Nhấn mạnh việc cân bằng giữa khai thác tài nguyên và bảo vệ môi trường, đảm bảo lợi ích kinh tế - xã hội lâu dài.
  • Mô hình đánh giá tác động môi trường (EIA): Phân tích các yếu tố môi trường bị ảnh hưởng bởi hoạt động khai thác, từ đó dự báo và đề xuất biện pháp giảm thiểu.
  • Khái niệm ô nhiễm không khí, nước và đất trong khai thác khoáng sản: Bao gồm các chỉ tiêu bụi, khí thải SO2, NO2, CO, chất rắn lơ lửng, các kim loại nặng và các chỉ tiêu hóa lý đất, nước.
  • Khái niệm quản lý rủi ro và an toàn lao động trong khai thác mỏ: Đánh giá các nguy cơ về tiếng ồn, tai nạn lao động và ảnh hưởng sức khỏe công nhân.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Thu thập số liệu thứ cấp: Tổng hợp các báo cáo, quy hoạch, văn bản pháp luật liên quan đến khai thác đá vôi tại tỉnh Sơn La và Việt Nam, các tiêu chuẩn môi trường quốc gia (QCVN).
  • Thu thập số liệu sơ cấp: Khảo sát thực địa tại khu vực mỏ đá vôi xã Chiềng Xôm trong tháng 1/2019, gồm:
    • Lấy mẫu không khí tại 3 điểm với các chỉ tiêu bụi tổng (TSP), SO2, NO2, CO, tiếng ồn.
    • Lấy mẫu nước mặt suối gần khu vực dự án để phân tích các chỉ tiêu pH, tổng chất rắn lơ lửng (TSS), BOD5, COD, amoni, nitrat, kim loại nặng.
    • Lấy mẫu đất tại 2 vị trí moong khai thác để phân tích độ pH, độ ẩm, hàm lượng dinh dưỡng (P, K).
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thiết bị quang phổ hấp thụ nguyên tử (AAS) để đo kim loại nặng, các phương pháp chuẩn theo TCVN để phân tích hóa lý đất và nước.
  • Phương pháp điều tra xã hội học: Phỏng vấn 30 người dân quanh khu vực khai thác và 27 cán bộ quản lý mỏ để thu thập thông tin về tác động xã hội và sức khỏe cộng đồng.
  • Phân tích dữ liệu: So sánh kết quả phân tích với các quy chuẩn môi trường hiện hành, dự báo tác động trong giai đoạn thi công và vận hành dự án.

Cỡ mẫu lấy mẫu môi trường và khảo sát xã hội đảm bảo tính đại diện cho khu vực nghiên cứu, phương pháp phân tích được lựa chọn nhằm đảm bảo độ chính xác và tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chất lượng không khí nền tại khu vực mỏ đá vôi xã Chiềng Xôm:

    • Nồng độ bụi tổng (TSP) dao động từ 65 đến 77 µg/m³, thấp hơn giới hạn cho phép 300 µg/m³ theo QCVN 05:2013/BTNMT.
    • Nồng độ SO2 và NO2 lần lượt ở mức 28-32 µg/m³ và 24-60 µg/m³, đều dưới ngưỡng cho phép (350 µg/m³ và 200 µg/m³).
    • Tiếng ồn đo được từ 61 đến 68 dBA, dưới mức giới hạn 70 dBA.

  2. Chất lượng nước mặt suối gần khu vực dự án:

    • pH nước dao động từ 6,7, nằm trong khoảng tiêu chuẩn 6-8,5.
    • Tổng chất rắn lơ lửng (TSS) là 19 mg/L, thấp hơn giới hạn 30 mg/L.
    • BOD5 và COD lần lượt dưới 5 mg/L và 8 mg/L, đảm bảo tiêu chuẩn môi trường.
    • Các kim loại nặng như Fe và Cu đều dưới ngưỡng cho phép.

  3. Chất lượng đất tại khu vực moong khai thác:

    • Độ pH đất từ 5,5 đến 5,7, phù hợp với tiêu chuẩn đất trồng trọt.
    • Hàm lượng đạm tổng (P) và kali tổng (K) lần lượt là 0,10-0,14% và 0,92-1,27%, cao hơn mức tối thiểu theo TCVN.
    • Độ ẩm đất dao động từ 1,1% đến 2,9%.

  4. Dự báo tác động trong giai đoạn thi công và vận hành:

    • Tải lượng bụi phát thải trong thi công ước tính khoảng 0,2 kg/giờ, thấp hơn giới hạn 0,3 mg/m³.
    • Nước thải sinh hoạt của 34 công nhân ước tính khoảng 2,72 m³/ngày, với tải lượng BOD5 khoảng 1.812,5 g/ngày, vượt mức cho phép nếu không xử lý.
    • Các nguồn ô nhiễm chính gồm bụi từ nổ mìn, vận chuyển, tiếng ồn từ máy móc và khí thải từ xe vận tải.

Thảo luận kết quả

Kết quả phân tích môi trường nền cho thấy chất lượng không khí, nước và đất tại khu vực mỏ đá vôi xã Chiềng Xôm hiện đang nằm trong giới hạn cho phép theo quy chuẩn quốc gia, phản ánh điều kiện tự nhiên và hoạt động khai thác chưa gây ô nhiễm nghiêm trọng. Tuy nhiên, dự báo tác động trong giai đoạn thi công và vận hành cho thấy nguy cơ ô nhiễm bụi, tiếng ồn và nước thải sinh hoạt có thể tăng lên nếu không có biện pháp quản lý hiệu quả.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành khai thác khoáng sản tại Việt Nam và quốc tế, các tác động môi trường tại Chiềng Xôm tương đối thấp do quy mô khai thác nhỏ và áp dụng công nghệ khai thác hiện đại. Tuy nhiên, các tác động về tiếng ồn và bụi vẫn là thách thức phổ biến, cần được kiểm soát chặt chẽ để bảo vệ sức khỏe công nhân và cộng đồng.

Việc phân tích chi tiết các chỉ tiêu môi trường và dự báo tải lượng ô nhiễm giúp làm rõ các nguồn gây ô nhiễm chính, từ đó hỗ trợ xây dựng các giải pháp giảm thiểu phù hợp. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh nồng độ các chất ô nhiễm với giới hạn quy chuẩn, bảng tổng hợp tải lượng phát thải theo từng giai đoạn, giúp minh bạch và dễ dàng theo dõi.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Áp dụng công nghệ giảm bụi và tiếng ồn trong khai thác

    • Lắp đặt hệ thống phun nước dập bụi tại các điểm nổ mìn, bãi tập kết vật liệu và đường vận chuyển.
    • Sử dụng máy móc, thiết bị có độ ồn thấp, bảo dưỡng định kỳ để giảm tiếng ồn.
    • Thời gian thi công hạn chế trong khung giờ quy định để giảm ảnh hưởng đến dân cư.
    • Chủ thể thực hiện: Doanh nghiệp khai thác, trong vòng 6 tháng đầu triển khai dự án.

  2. Xây dựng hệ thống xử lý nước thải sinh hoạt đạt chuẩn

    • Thiết kế và vận hành hệ thống xử lý nước thải sinh hoạt công suất tối thiểu 3 m³/ngày.
    • Đảm bảo nước thải sau xử lý đạt QCVN 14:2008/BTNMT trước khi thải ra môi trường.
    • Chủ thể thực hiện: Doanh nghiệp khai thác phối hợp với đơn vị tư vấn môi trường, hoàn thành trước khi vận hành khai thác.

  3. Quản lý và giám sát môi trường định kỳ

    • Thiết lập hệ thống quan trắc môi trường không khí, nước và đất tại các điểm trọng yếu.
    • Báo cáo kết quả giám sát định kỳ cho cơ quan quản lý nhà nước.
    • Chủ thể thực hiện: Doanh nghiệp khai thác phối hợp với cơ quan chức năng, thực hiện liên tục trong suốt thời gian khai thác.

  4. Tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng và công nhân

    • Tổ chức các buổi tập huấn về an toàn lao động, bảo vệ môi trường cho công nhân và người dân địa phương.
    • Xây dựng kênh tiếp nhận phản ánh và giải quyết khiếu nại về môi trường.
    • Chủ thể thực hiện: Doanh nghiệp khai thác và UBND xã Chiềng Xôm, triển khai ngay từ giai đoạn chuẩn bị dự án.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý và hoạch định chính sách

    • Lợi ích: Cung cấp dữ liệu khoa học và đề xuất chính sách quản lý khai thác khoáng sản bền vững.
    • Use case: Xây dựng quy hoạch khai thác, ban hành quy định bảo vệ môi trường.

  2. Doanh nghiệp khai thác khoáng sản

    • Lợi ích: Hướng dẫn áp dụng công nghệ và biện pháp giảm thiểu tác động môi trường hiệu quả.
    • Use case: Thiết kế hệ thống quản lý môi trường, đảm bảo tuân thủ quy chuẩn.

  3. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành khoa học môi trường

    • Lợi ích: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, phân tích dữ liệu môi trường thực tế.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu liên quan đến khai thác khoáng sản và bảo vệ môi trường.

  4. Cộng đồng dân cư và tổ chức xã hội tại vùng khai thác

    • Lợi ích: Hiểu rõ tác động của hoạt động khai thác đến môi trường và sức khỏe, từ đó tham gia giám sát và phản biện.
    • Use case: Tham gia các chương trình giám sát môi trường cộng đồng, đề xuất giải pháp bảo vệ quyền lợi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động khai thác đá vôi có ảnh hưởng như thế nào đến chất lượng không khí?
    Hoạt động khai thác phát sinh bụi từ nổ mìn, vận chuyển và nghiền đá, có thể làm tăng nồng độ bụi tổng và các khí SO2, NO2. Tuy nhiên, tại xã Chiềng Xôm, nồng độ bụi và khí thải hiện đang nằm trong giới hạn cho phép nhờ áp dụng biện pháp kiểm soát bụi hiệu quả.

  2. Nước thải sinh hoạt từ công nhân khai thác được xử lý ra sao?
    Nước thải sinh hoạt chứa nhiều chất hữu cơ và vi sinh vật gây bệnh, nếu không xử lý sẽ gây ô nhiễm môi trường nước. Nghiên cứu đề xuất xây dựng hệ thống xử lý nước thải đạt chuẩn QCVN 14:2008/BTNMT để đảm bảo an toàn môi trường.

  3. Tiếng ồn trong khai thác đá vôi có ảnh hưởng đến sức khỏe công nhân không?
    Tiếng ồn từ máy móc và nổ mìn có thể gây tổn thương thính giác và các bệnh nghề nghiệp. Việc sử dụng thiết bị giảm ồn và bảo hộ cá nhân là cần thiết để bảo vệ sức khỏe công nhân.

  4. Làm thế nào để giảm thiểu tác động đến cảnh quan và sinh thái khu vực khai thác?
    Cần thực hiện phục hồi môi trường sau khai thác, trồng lại cây xanh, quản lý chất thải rắn và nước thải, đồng thời hạn chế mở rộng diện tích khai thác không cần thiết.

  5. Vai trò của cộng đồng dân cư trong quản lý khai thác khoáng sản là gì?
    Cộng đồng có thể tham gia giám sát, phản ánh các vấn đề môi trường và sức khỏe, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và bảo vệ quyền lợi của người dân vùng khai thác.

Kết luận

  • Đánh giá hiện trạng môi trường tại xã Chiềng Xôm cho thấy chất lượng không khí, nước và đất đang nằm trong giới hạn cho phép, phù hợp với điều kiện khai thác đá vôi quy mô nhỏ.
  • Dự báo tác động trong giai đoạn thi công và vận hành cho thấy nguy cơ ô nhiễm bụi, tiếng ồn và nước thải sinh hoạt cần được kiểm soát chặt chẽ.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp công nghệ, quản lý và tuyên truyền nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực, bảo vệ sức khỏe công nhân và cộng đồng.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoạch định chính sách và quản lý khai thác khoáng sản bền vững tại tỉnh Sơn La.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai hệ thống quan trắc môi trường, hoàn thiện hệ thống xử lý nước thải và tổ chức đào tạo nâng cao nhận thức cho các bên liên quan.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ môi trường và phát triển bền vững ngành khai thác đá vôi tại Sơn La!