Tổng quan nghiên cứu

Trong ngành xây dựng, việc sử dụng nhà thầu phụ chiếm tỷ trọng lớn, với khoảng 80-90% khối lượng thi công các dự án nhà cao tầng do nhà thầu phụ đảm nhận. Tại Việt Nam, xu hướng này ngày càng phổ biến, đặc biệt trong các lĩnh vực chuyên biệt như cọc nhồi, cọc ép, xây tô, ốp lát, nhôm kính, đá, cơ điện... Việc lựa chọn và quản lý nhà thầu phụ đóng vai trò then chốt trong thành công của dự án, ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ, chi phí và chất lượng công trình. Tuy nhiên, hiện nay chưa có một quy trình quản lý, lựa chọn nhà thầu phụ bài bản và thống nhất, dẫn đến nhiều rủi ro trong thi công và quản lý dự án.

Luận văn tập trung nghiên cứu đánh giá hiệu quả quản lý nhà thầu phụ bằng phương pháp phân tích bao dữ liệu (Data Envelopment Analysis – DEA) tại Công ty Cổ phần Xây dựng (COTEC) – COTECCONS. Nghiên cứu được thực hiện trong 5 tháng (từ tháng 7 đến tháng 11 năm 2012) tại khu vực TP. Hồ Chí Minh và ba tỉnh Bình Dương, Đồng Nai, Vũng Tàu, với dữ liệu thu thập từ các lãnh đạo, giám đốc dự án và chỉ huy trưởng công trình.

Mục tiêu chính là thiết lập các tiêu chí, mô hình và phương pháp lựa chọn, đánh giá nhà thầu phụ trong hai giai đoạn: đấu thầu và thi công. Kết quả nghiên cứu cung cấp phương pháp hỗ trợ ra quyết định định lượng, linh hoạt, giúp Tổng thầu lựa chọn nhà thầu phụ phù hợp, nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thiểu rủi ro và phát triển mạng lưới nhà thầu phụ bền vững. Các chỉ số đánh giá bao gồm tiến độ, chi phí, chất lượng, năng lực tài chính và sự phối hợp, góp phần cải thiện các chỉ số hiệu quả dự án.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết về Tổng thầu và Nhà thầu phụ: Tổng thầu chịu trách nhiệm toàn bộ dự án, trong khi nhà thầu phụ thực hiện một phần công việc chuyên biệt theo hợp đồng với Tổng thầu. Việc quản lý nhà thầu phụ là trách nhiệm pháp lý của Tổng thầu, ảnh hưởng đến tiến độ, chi phí và chất lượng dự án.

  • Phương pháp phân tích bao dữ liệu (DEA): DEA là kỹ thuật quy hoạch tuyến tính phi tham số, dùng để đo lường hiệu quả tương đối của các đơn vị ra quyết định (DMU) dựa trên tỷ số giữa đầu ra và đầu vào. Mô hình DEA Cross Efficiency được áp dụng để đánh giá và xếp hạng nhà thầu phụ, giúp Tổng thầu lựa chọn và đánh giá hiệu quả hoạt động của các nhà thầu phụ một cách khách quan và toàn diện.

  • Các tiêu chí đánh giá nhà thầu phụ: Bao gồm các yếu tố định lượng và định tính như giá cả, chất lượng, tiến độ, an toàn lao động, năng lực tài chính, mối quan hệ hợp tác, sự tuân thủ pháp luật và khả năng ứng phó rủi ro. Các tiêu chí này được xác định dựa trên khảo sát thực tế và tổng hợp từ các nghiên cứu trong và ngoài nước.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu được thu thập từ 6 nhà thầu phụ cung cấp và gia công kết cấu thép tham gia đấu thầu tại dự án của COTEC – COTECCONS. Các thông tin bao gồm dữ liệu định lượng (giá thầu, tiến độ, năng lực tài chính) và định tính (đánh giá của các quản lý dự án, chỉ huy trưởng công trình).

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng mô hình DEA Cross Efficiency để đánh giá hiệu quả của từng nhà thầu phụ trong hai giai đoạn: đấu thầu và thi công. Phương pháp này cho phép xác định trọng số tối ưu cho các tiêu chí đầu vào và đầu ra, đồng thời xếp hạng các nhà thầu dựa trên hiệu quả tổng hợp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong 5 tháng, từ tháng 7 đến tháng 11 năm 2012, bao gồm các bước khảo sát, thu thập dữ liệu, phân tích DEA và đánh giá kết quả.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Lựa chọn 6 nhà thầu phụ tiêu biểu trong lĩnh vực kết cấu thép, được mời tham gia đấu thầu dự án cụ thể. Các đánh giá được thực hiện bởi các cán bộ quản lý có kinh nghiệm trực tiếp giám sát thi công.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Lựa chọn nhà thầu phụ giai đoạn đấu thầu: Qua mô hình DEA Cross Efficiency, 3 trong 6 nhà thầu phụ được đánh giá là hiệu quả nhất với điểm hiệu quả chéo lần lượt đạt trên 0.85, trong khi các nhà thầu còn lại có điểm dưới 0.7. Kết quả này cho thấy sự khác biệt rõ rệt về năng lực và khả năng cạnh tranh giữa các nhà thầu.

  2. Đánh giá sự thực hiện giai đoạn thi công: Ở giai đoạn thi công, mô hình DEA tiếp tục được áp dụng để đánh giá hiệu quả thực tế dựa trên dữ liệu thu thập từ công trường. Kết quả cho thấy có sự cải thiện hiệu quả trung bình khoảng 12% so với giai đoạn đấu thầu, phản ánh sự thích nghi và nâng cao năng lực của các nhà thầu phụ trong quá trình thi công.

  3. So sánh hiệu quả giữa hai giai đoạn: Một số nhà thầu có hiệu quả giảm nhẹ trong thi công so với đấu thầu, cho thấy sự khác biệt giữa năng lực dự kiến và thực tế. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đánh giá liên tục và điều chỉnh chính sách quản lý nhà thầu phụ.

  4. Tác động của các tiêu chí đánh giá: Tiêu chí chất lượng và tiến độ được đánh giá có trọng số cao nhất trong mô hình DEA, chiếm khoảng 40% tổng trọng số, tiếp theo là năng lực tài chính và sự phối hợp. Giá cả không phải là yếu tố quyết định duy nhất, mà sự cân bằng giữa các tiêu chí mới đảm bảo lựa chọn nhà thầu phù hợp.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu khẳng định phương pháp DEA Cross Efficiency là công cụ hiệu quả trong việc lựa chọn và đánh giá nhà thầu phụ, giúp Tổng thầu có cái nhìn khách quan và toàn diện hơn so với phương pháp truyền thống chỉ dựa vào giá thầu thấp nhất. Việc áp dụng mô hình này giúp giảm thiểu rủi ro do lựa chọn sai nhà thầu, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý dự án.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, kết quả phù hợp với xu hướng sử dụng DEA trong đánh giá nhà thầu phụ tại các dự án phức tạp, như nghiên cứu của Wan và cộng sự (2009) tại Trung Quốc. Việc đánh giá liên tục trong giai đoạn thi công cũng giúp Tổng thầu điều chỉnh kế hoạch phân bổ khối lượng công việc, nâng cao năng lực mạng lưới nhà thầu phụ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện điểm hiệu quả chéo của từng nhà thầu ở hai giai đoạn, hoặc bảng ma trận hiệu quả chéo minh họa sự cạnh tranh và hỗ trợ giữa các nhà thầu. Điều này giúp trực quan hóa sự khác biệt và hỗ trợ ra quyết định.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng quy trình lựa chọn nhà thầu phụ dựa trên mô hình DEA: Áp dụng mô hình DEA Cross Efficiency làm công cụ chính trong giai đoạn đấu thầu để đánh giá toàn diện các tiêu chí như chất lượng, tiến độ, năng lực tài chính và sự phối hợp. Thời gian triển khai: 3 tháng; Chủ thể thực hiện: Ban Quản lý dự án và Phòng Quản lý nhà thầu.

  2. Đánh giá liên tục hiệu quả nhà thầu phụ trong thi công: Thiết lập hệ thống thu thập dữ liệu định kỳ từ công trường để cập nhật hiệu quả thực tế của nhà thầu phụ, từ đó điều chỉnh kế hoạch phân bổ công việc hợp lý. Thời gian: hàng quý; Chủ thể: Chỉ huy trưởng công trình và Ban Quản lý dự án.

  3. Phát triển cơ sở dữ liệu năng lực nhà thầu phụ: Tập hợp và cập nhật thông tin về năng lực, lịch sử thực hiện, và đánh giá hiệu quả của các nhà thầu phụ để làm cơ sở cho các dự án tiếp theo. Thời gian: 6 tháng; Chủ thể: Phòng Quản lý nhà thầu.

  4. Đào tạo và nâng cao nhận thức về quản lý nhà thầu phụ: Tổ chức các khóa đào tạo cho cán bộ quản lý dự án về phương pháp DEA và các tiêu chí đánh giá nhà thầu phụ nhằm nâng cao năng lực quản lý. Thời gian: 2 tháng; Chủ thể: Phòng Đào tạo và Phát triển nguồn nhân lực.

  5. Xây dựng chính sách khuyến khích và xử lý vi phạm: Ban hành các chính sách thưởng phạt dựa trên kết quả đánh giá hiệu quả nhà thầu phụ nhằm duy trì và phát triển mạng lưới nhà thầu ổn định, bền vững. Thời gian: 3 tháng; Chủ thể: Ban Lãnh đạo công ty.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các Tổng thầu và Nhà thầu chính trong ngành xây dựng: Giúp cải tiến quy trình lựa chọn và quản lý nhà thầu phụ, nâng cao hiệu quả dự án, giảm thiểu rủi ro và chi phí phát sinh.

  2. Các nhà quản lý dự án và chỉ huy trưởng công trình: Cung cấp công cụ đánh giá năng lực và hiệu quả thực hiện của nhà thầu phụ, hỗ trợ ra quyết định phân bổ công việc và giám sát thi công.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Công nghệ và Quản lý xây dựng: Là tài liệu tham khảo về ứng dụng phương pháp DEA trong quản lý xây dựng, góp phần phát triển nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực này.

  4. Các cơ quan quản lý nhà nước và tổ chức tư vấn: Hỗ trợ xây dựng các tiêu chuẩn, quy định về quản lý nhà thầu phụ, nâng cao chất lượng và hiệu quả quản lý dự án xây dựng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp DEA là gì và tại sao được chọn để đánh giá nhà thầu phụ?
    DEA là phương pháp phân tích bao dữ liệu dùng để đo lường hiệu quả tương đối của các đơn vị ra quyết định dựa trên nhiều tiêu chí đầu vào và đầu ra. DEA được chọn vì khả năng xử lý đa biến, không cần xác định chi phí cụ thể, phù hợp với đánh giá nhà thầu phụ có nhiều yếu tố phức tạp.

  2. Các tiêu chí chính nào được sử dụng để đánh giá nhà thầu phụ trong nghiên cứu?
    Tiêu chí bao gồm tiến độ, chất lượng công việc, năng lực tài chính, sự phối hợp, an toàn lao động và chi phí. Trong đó, tiến độ và chất lượng được đánh giá có trọng số cao nhất, phản ánh tầm quan trọng của việc hoàn thành đúng hạn và đảm bảo chất lượng.

  3. Làm thế nào để thu thập dữ liệu đánh giá nhà thầu phụ trong giai đoạn thi công?
    Dữ liệu được thu thập từ các quản lý dự án, chỉ huy trưởng công trình thông qua bảng khảo sát, đánh giá định tính và định lượng về tiến độ, chất lượng, an toàn và các yếu tố khác. Việc thu thập định kỳ giúp cập nhật chính xác hiệu quả thực tế.

  4. DEA Cross Efficiency khác gì so với DEA truyền thống?
    DEA Cross Efficiency không chỉ tính hiệu quả riêng lẻ của từng đơn vị mà còn đánh giá chéo giữa các đơn vị, giúp xếp hạng và phân biệt rõ hơn hiệu quả tương đối, tránh tình trạng nhiều đơn vị cùng đạt hiệu quả tối đa như trong DEA truyền thống.

  5. Lợi ích thực tiễn khi áp dụng mô hình DEA trong quản lý nhà thầu phụ là gì?
    Mô hình giúp Tổng thầu lựa chọn nhà thầu phụ phù hợp, giảm thiểu rủi ro do lựa chọn sai, nâng cao hiệu quả thi công, cải thiện quản lý dự án và phát triển mạng lưới nhà thầu phụ ổn định, bền vững, từ đó góp phần thành công dự án và tăng uy tín doanh nghiệp.

Kết luận

  • Luận văn đã thiết lập thành công mô hình DEA Cross Efficiency để đánh giá và lựa chọn nhà thầu phụ trong ngành xây dựng, áp dụng thực tiễn tại Công ty COTEC – COTECCONS.
  • Kết quả nghiên cứu cho thấy mô hình DEA giúp phân biệt rõ năng lực và hiệu quả của các nhà thầu phụ, vượt trội hơn phương pháp truyền thống chỉ dựa vào giá thầu.
  • Việc đánh giá liên tục trong giai đoạn thi công giúp Tổng thầu điều chỉnh kế hoạch, nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển mạng lưới nhà thầu phụ bền vững.
  • Các tiêu chí đánh giá được xác định rõ ràng, trọng số hợp lý, tập trung vào tiến độ, chất lượng và năng lực tài chính, phù hợp với đặc thù ngành xây dựng kết cấu thép.
  • Đề xuất các giải pháp quản lý, đào tạo và xây dựng chính sách nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà thầu phụ, góp phần thành công dự án xây dựng quy mô lớn và phức tạp.

Hành động tiếp theo: Các đơn vị quản lý dự án và Tổng thầu nên áp dụng mô hình DEA trong quy trình lựa chọn và đánh giá nhà thầu phụ, đồng thời phát triển hệ thống thu thập dữ liệu hiệu quả để nâng cao năng lực quản lý. Để biết thêm chi tiết và hỗ trợ triển khai, liên hệ chuyên gia nghiên cứu hoặc phòng quản lý dự án của công ty.