Tổng quan nghiên cứu

Công tác giải phóng mặt bằng (GPMB) là một trong những bước quan trọng để triển khai các dự án đầu tư xây dựng công trình giao thông, đặc biệt tại các đô thị phát triển như thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. Trong giai đoạn 2020-2022, thành phố Hạ Long đã thực hiện nhiều dự án lớn với tổng diện tích đất thu hồi lên đến hàng chục hecta, ảnh hưởng trực tiếp đến hàng trăm hộ gia đình và tổ chức. Ví dụ, dự án cải tạo, nâng cấp Quốc lộ 18 đoạn qua thành phố Uông Bí và Hạ Long thu hồi 14,20 ha đất, ảnh hưởng đến 254 hộ; dự án đường bao biển Hạ Long – Cẩm Phả thu hồi 22,87 ha đất, ảnh hưởng đến 306 hộ.

Tuy nhiên, công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư vẫn còn nhiều tồn tại như mâu thuẫn pháp lý, chậm tiến độ giải phóng mặt bằng, và chưa đảm bảo an ninh trật tự, môi trường. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá toàn diện công tác GPMB, bồi thường, hỗ trợ tái định cư tại các dự án giao thông trên địa bàn thành phố Hạ Long, phân tích những kết quả đạt được và tồn tại, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hai dự án trọng điểm trong giai đoạn 2020-2022, với dữ liệu thu thập từ các cơ quan quản lý đất đai và khảo sát thực tế tại địa phương.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý đất đai, góp phần thúc đẩy phát triển hạ tầng giao thông và ổn định đời sống người dân, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý và nhà đầu tư trong việc thực hiện các dự án đầu tư xây dựng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý đất đai, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý đất đai: Nhấn mạnh vai trò của đất đai như một tư liệu sản xuất đặc biệt, ảnh hưởng đến phát triển kinh tế - xã hội và môi trường. Quản lý đất đai hiệu quả đòi hỏi sự đồng bộ giữa pháp luật, chính sách và thực tiễn.
  • Mô hình bồi thường và tái định cư: Tập trung vào nguyên tắc công bằng, minh bạch, kịp thời trong việc xác định giá trị đất, tài sản và hỗ trợ người dân bị thu hồi đất nhằm ổn định đời sống.
  • Khái niệm chính: Thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ khi thu hồi đất, tái định cư, giá đất, giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (GCNQSDĐ), và các yếu tố ảnh hưởng đến công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp khoa học hành chính kết hợp:

  • Thu thập số liệu thứ cấp: Tài liệu pháp luật, báo cáo của các cơ quan quản lý đất đai tỉnh Quảng Ninh và thành phố Hạ Long, số liệu về diện tích đất thu hồi, số hộ bị ảnh hưởng, kinh phí bồi thường, hỗ trợ và tái định cư.
  • Thu thập số liệu sơ cấp: Khảo sát, phỏng vấn trực tiếp các hộ gia đình bị thu hồi đất, cán bộ thực hiện công tác GPMB tại Trung tâm Phát triển Quỹ đất và Phòng Tài nguyên Môi trường thành phố Hạ Long.
  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ bồi thường, tái định cư giữa các dự án, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đánh giá mức độ hài lòng của người dân.
  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 6/2022 đến tháng 5/2023, tập trung vào giai đoạn 2020-2022.

Cỡ mẫu khảo sát bao gồm toàn bộ 560 hộ gia đình và tổ chức bị ảnh hưởng bởi hai dự án nghiên cứu, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Diện tích và số hộ bị ảnh hưởng: Dự án 01 thu hồi 14,20 ha đất, ảnh hưởng 254 hộ; dự án 02 thu hồi 22,87 ha đất, ảnh hưởng 306 hộ. Trong đó, đất nông nghiệp chiếm khoảng 10,65% và 21,98% tương ứng, đất phi nông nghiệp chiếm 3,55% và 1,66%.

  2. Tỷ lệ bồi thường và tái định cư: 100% số hộ bị thu hồi đất ở tại cả hai dự án đã được bồi thường và hỗ trợ tái định cư. Dự án 01 có tổng mức bồi thường khoảng 79 tỷ đồng, dự án 02 khoảng 102 tỷ đồng.

  3. Mức độ hài lòng của người dân: Người dân tại dự án 02 đánh giá cao hơn về công tác bồi thường, hỗ trợ và năng lực cán bộ so với dự án 01, thể hiện qua sự cải thiện rõ rệt trong các khía cạnh nghiệp vụ và thái độ phục vụ.

  4. Tốc độ giải phóng mặt bằng và các vấn đề pháp lý: Tốc độ GPMB chưa đạt kỳ vọng, đặc biệt tại dự án 01. Mâu thuẫn pháp lý giữa các văn bản quy phạm pháp luật gây khó khăn cho người dân trong việc nắm bắt quyền lợi, dẫn đến khiếu nại và từ chối bàn giao đất.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại là do sự phức tạp trong quản lý đất đai, đa dạng về loại đất, giá trị và đối tượng sử dụng. Việc chưa đồng bộ và thiếu thống nhất trong hệ thống văn bản pháp luật làm giảm hiệu quả công tác bồi thường và tái định cư. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả cho thấy sự cần thiết của việc hoàn thiện chính sách và nâng cao năng lực cán bộ thực thi.

Biểu đồ so sánh tỷ lệ hài lòng giữa hai dự án có thể minh họa rõ sự cải thiện trong dự án 02. Bảng tổng hợp chi phí bồi thường và diện tích đất thu hồi cũng giúp làm rõ quy mô và mức độ ảnh hưởng của từng dự án.

Ngoài ra, tác động xã hội và môi trường sau thu hồi đất cũng được ghi nhận, trong đó đời sống kinh tế của người dân bị ảnh hưởng đáng kể, an ninh trật tự và môi trường chưa được đảm bảo tốt, cần có giải pháp đồng bộ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật và chính sách: Đề xuất rà soát, điều chỉnh các văn bản pháp luật liên quan để đảm bảo tính đồng bộ, minh bạch và dễ hiểu cho người dân. Thời gian thực hiện: 1-2 năm, chủ thể: UBND tỉnh Quảng Ninh phối hợp Bộ Tài nguyên và Môi trường.

  2. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật: Tổ chức các chiến dịch truyền thông sâu rộng, nâng cao nhận thức pháp luật đất đai cho người dân và cán bộ thực thi. Mục tiêu tăng tỷ lệ đồng thuận bàn giao đất lên trên 90% trong 1 năm, chủ thể: Trung tâm Phát triển Quỹ đất và các cơ quan truyền thông địa phương.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ thực thi: Đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ bồi thường, hỗ trợ, tái định cư và kỹ năng giao tiếp, giải quyết khiếu nại. Thời gian đào tạo định kỳ hàng năm, chủ thể: Sở Tài nguyên và Môi trường, Trung tâm Phát triển Quỹ đất.

  4. Xây dựng kế hoạch tái định cư đồng bộ và kịp thời: Đảm bảo các khu tái định cư hoàn thành trước khi thu hồi đất, nâng cao chất lượng hạ tầng và dịch vụ tại khu tái định cư. Mục tiêu giảm thiểu khiếu kiện do tái định cư không phù hợp, thời gian thực hiện: 2 năm, chủ thể: UBND thành phố Hạ Long và các đơn vị liên quan.

  5. Tăng cường giám sát, xử lý vi phạm và bảo đảm an ninh trật tự: Thiết lập cơ chế giám sát chặt chẽ, xử lý kịp thời các hành vi vi phạm pháp luật trong quá trình GPMB. Chủ thể: Công an thành phố phối hợp với các cơ quan quản lý đất đai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý đất đai và chính quyền địa phương: Nắm bắt thực trạng, các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp nâng cao hiệu quả công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư để áp dụng trong quản lý địa phương.

  2. Nhà đầu tư và chủ dự án xây dựng công trình giao thông: Hiểu rõ quy trình, khó khăn và các biện pháp phối hợp với chính quyền và người dân nhằm đẩy nhanh tiến độ dự án.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý đất đai, Kinh tế phát triển: Tham khảo các phương pháp nghiên cứu, phân tích thực tiễn và đề xuất chính sách trong lĩnh vực quản lý đất đai.

  4. Người dân và cộng đồng bị ảnh hưởng bởi thu hồi đất: Nắm bắt quyền lợi, nghĩa vụ và các chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư để bảo vệ quyền lợi hợp pháp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công tác bồi thường tại thành phố Hạ Long có những khó khăn gì?
    Khó khăn chính là mâu thuẫn pháp lý giữa các văn bản, dẫn đến người dân không nắm rõ quyền lợi, gây khiếu kiện và trì hoãn bàn giao đất. Ví dụ, tại dự án 01, tốc độ GPMB chưa đạt kỳ vọng do những vấn đề này.

  2. Tỷ lệ tái định cư thành công tại các dự án nghiên cứu là bao nhiêu?
    Tỷ lệ tái định cư đạt 100% đối với các hộ bị thu hồi đất ở tại cả hai dự án, thể hiện sự nỗ lực trong công tác hỗ trợ và bố trí tái định cư.

  3. Các yếu tố ảnh hưởng lớn nhất đến công tác giải phóng mặt bằng là gì?
    Bao gồm hệ thống pháp luật chưa đồng bộ, năng lực cán bộ thực thi, sự phối hợp giữa các bên liên quan, và mức độ hiểu biết pháp luật của người dân.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư?
    Cần hoàn thiện pháp luật, tăng cường tuyên truyền, đào tạo cán bộ, xây dựng kế hoạch tái định cư đồng bộ và giám sát chặt chẽ quá trình thực hiện.

  5. Tác động của các dự án đến đời sống người dân sau thu hồi đất như thế nào?
    Người dân bị ảnh hưởng có sự thay đổi về thu nhập, việc làm và điều kiện sinh hoạt. Việc tái định cư và hỗ trợ kịp thời giúp ổn định đời sống, tuy nhiên vẫn còn những khó khăn về an ninh trật tự và môi trường cần được quan tâm.

Kết luận

  • Công tác giải phóng mặt bằng tại thành phố Hạ Long trong giai đoạn 2020-2022 đã đạt được nhiều kết quả tích cực với 100% hộ bị thu hồi đất ở được bồi thường và tái định cư.
  • Tồn tại chính là mâu thuẫn pháp lý, chậm tiến độ giải phóng mặt bằng và chưa đảm bảo tốt an ninh trật tự, môi trường.
  • Các yếu tố ảnh hưởng bao gồm hệ thống pháp luật, năng lực cán bộ, sự phối hợp liên ngành và nhận thức của người dân.
  • Đề xuất hoàn thiện pháp luật, tăng cường tuyên truyền, đào tạo cán bộ và xây dựng kế hoạch tái định cư đồng bộ nhằm nâng cao hiệu quả công tác.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý, nhà đầu tư và cộng đồng trong việc thực hiện các dự án phát triển hạ tầng giao thông tại khu vực.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá và điều chỉnh chính sách phù hợp với thực tiễn.

Call to action: Các cơ quan quản lý và nhà đầu tư cần phối hợp chặt chẽ, tăng cường đối thoại với người dân để đảm bảo quyền lợi và tiến độ dự án, góp phần phát triển bền vững thành phố Hạ Long và tỉnh Quảng Ninh.