ĐẠI HỌC THIÊN QUỐC TRIỀU HÌNH LUẬT - CÁC GIÁ TRỊ NHÂN VĂN, TIẾN BỘ VÀ SỰ KẾ THỪA TRONG ĐIỀU KIỆN XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

Quốc triều hình luật, hay Luật Hồng Đức, ra đời trong bối cảnh xã hội Đại Việt dưới triều Lê Sơ (1428-1527). Đây là thời kỳ hưng thịnh của quốc gia, với nền kinh tế phát triển, văn hóa Nho giáo được đề cao và nhà nước pháp quyền được củng cố. Theo GS.TS Hoàng Thị Kim Quế, sự ra đời của Luật Hồng Đức là kết quả của quá trình kế thừa, chọn lọc và phát triển các quy định pháp luật từ các triều đại trước, đồng thời tiếp thu những tư tưởng tiến bộ của thời đại. Bộ luật này thể hiện rõ ý thức tự chủ, tự cường của dân tộc trong việc xây dựng một hệ thống pháp luật phù hợp với đặc điểm và điều kiện của Việt Nam.

Trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, việc nghiên cứu Luật Hồng Đức có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Theo PGS.TS Phạm Hồng Tung, việc nghiên cứu luật cổ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về lịch sử pháp luật Việt Nam, từ đó có thể kế thừa và phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp, đồng thời phê phán những hạn chế, bất cập của quá khứ. Bên cạnh đó, việc phân tích giá trị nhân văn luật Hồng Đức cũng giúp chúng ta xây dựng một hệ thống pháp luật hiện đại, đảm bảo quyền con người, công bằng, dân chủ và văn minh.

Một trong những khó khăn lớn nhất trong việc nghiên cứu Quốc triều hình luật là rào cản ngôn ngữ. Bộ luật được viết bằng chữ Hán Nôm, một loại chữ cổ không còn được sử dụng rộng rãi ngày nay. Để tiếp cận và hiểu được nội dung của bộ luật, các nhà nghiên cứu cần có kiến thức sâu rộng về Hán Nôm, cũng như am hiểu về ngữ cảnh lịch sử và văn hóa của thời đại. Ngoài ra, việc tìm kiếm và tiếp cận văn bản Quốc triều hình luật cũng gặp nhiều khó khăn, do các văn bản này thường nằm rải rác ở các thư viện, viện nghiên cứu và các bộ sưu tập tư nhân.

Một thách thức khác trong việc kế thừa và phát huy giá trị của Luật Hồng Đức là sự khác biệt giữa quan niệm pháp lý của thời phong kiến và thời hiện đại. Trong xã hội phong kiến, pháp luật thường mang tính chất giai cấp, bảo vệ quyền lợi của tầng lớp thống trị. Trong khi đó, pháp luật hiện đại đề cao tính bình đẳng, bảo vệ quyền con người và lợi ích của toàn xã hội. Để kế thừa và phát huy giá trị của Quốc triều hình luật, chúng ta cần có cái nhìn biện chứng, chọn lọc những yếu tố tiến bộ, phù hợp với thời đại, đồng thời loại bỏ những yếu tố lạc hậu, phản tiến bộ.

Phương pháp tiếp cận lịch sử - pháp lý là phương pháp quan trọng để hiểu rõ về Quốc triều hình luật. Theo phương pháp này, các nhà nghiên cứu cần xem xét bộ luật trong bối cảnh lịch sử cụ thể, tìm hiểu về mục đích, ý nghĩa của các điều luật, cũng như tác động của bộ luật đến xã hội. Bên cạnh đó, cần phân tích Luật Hồng Đức dưới góc độ pháp lý, so sánh với các bộ luật khác của Việt Nam và thế giới, để đánh giá tính độc đáo và giá trị của bộ luật.

Để đánh giá giá trị nhân văn luật Hồng Đức, cần tập trung vào phân tích các điều luật cụ thể liên quan đến bảo vệ quyền con người. Ví dụ, các điều luật về bình đẳng giới thể hiện sự tiến bộ trong quan niệm về vị trí của phụ nữ trong xã hội. Các điều luật về bảo vệ trẻ em cho thấy sự quan tâm đến thế hệ tương lai. Các điều luật về giảm nhẹ hình phạt cho người già, người tàn tật thể hiện tinh thần nhân đạo của pháp luật thời Lê Sơ. Cần phân tích kỹ lưỡng những điều luật này để thấy rõ giá trị nhân văn sâu sắc của Quốc triều hình luật.

Nghiên cứu Luật Hồng Đức có thể gợi ý nhiều ý tưởng cho việc hoàn thiện pháp luật hiện đại. Ví dụ, các quy định về bảo vệ quyền trẻ em có thể được sử dụng để xây dựng các chính sách bảo vệ trẻ em hiệu quả hơn. Các quy định về giải quyết tranh chấp bằng hòa giải có thể được áp dụng để giảm tải cho hệ thống tòa án. Các quy định về chính sách hình sự Quốc triều hình luật nhân đạo có thể được sử dụng để giảm bớt tính trừng phạt của pháp luật hiện đại.

Để phát huy ảnh hưởng của Quốc triều hình luật đến pháp luật Việt Nam, cần tăng cường giáo dục và nâng cao nhận thức về giá trị của bộ luật này trong xã hội. Cần đưa nội dung về Luật Hồng Đức vào chương trình giảng dạy của các trường luật, các trường đại học và các cơ sở giáo dục khác. Cần tổ chức các hội thảo, tọa đàm, triển lãm về Quốc triều hình luật để thu hút sự quan tâm của công chúng. Cần khuyến khích các hoạt động nghiên cứu, dịch thuật và phổ biến văn bản Quốc triều hình luật để mọi người có thể tiếp cận và hiểu rõ hơn về bộ luật này.

Luật Hồng Đức chứa đựng nhiều giá trị nhân văn cốt lõi, bao gồm tinh thần thượng tôn pháp luật, bảo vệ quyền con người, đề cao bình đẳng giới, bảo vệ trẻ em và các nhóm yếu thế, khuyến khích hòa giải và giảm nhẹ hình phạt. Những giá trị này vẫn còn nguyên giá trị trong xã hội hiện đại và có thể được sử dụng để xây dựng một hệ thống pháp luật công bằng, dân chủ và văn minh.

Trong tương lai, việc nghiên cứu và ứng dụng Quốc triều hình luật sẽ tiếp tục được đẩy mạnh. Các nhà nghiên cứu sẽ tiếp tục khám phá những giá trị tiềm ẩn của bộ luật, các nhà làm luật sẽ sử dụng những giá trị này để hoàn thiện pháp luật Việt Nam, và toàn xã hội sẽ nâng cao nhận thức về vai trò của Luật Hồng Đức trong việc xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn. Việc kế thừa và phát huy luật Hồng Đức sẽ là một hành trình không ngừng, góp phần làm giàu thêm di sản văn hóa và pháp lý của dân tộc.