I. Tổng Quan Về Chính Sách Obama Với Đông Nam Á 2009 2016
Sau Chiến tranh Lạnh, Mỹ muốn khẳng định vị thế lãnh đạo toàn cầu. Sau sự kiện 11/9/2001, Mỹ điều chỉnh chiến lược, tập trung vào khu vực Châu Á - Thái Bình Dương (CA-TBD). Đông Nam Á (ĐNA) có vị trí địa chiến lược quan trọng và là mắt xích trung tâm trong chiến lược CA-TBD của Mỹ. Sự sa lầy của Mỹ ở Iraq và Afghanistan làm giảm sự chú ý đến ĐNA. Tổng thống Barack Obama đã thực hiện chiến lược "tái cân bằng" hay "xoay trục châu Á", tăng cường can dự của Mỹ vào khu vực, bảo đảm lợi ích chiến lược và duy trì ảnh hưởng trước sự cạnh tranh từ Trung Quốc. Obama quan tâm đến những lợi ích cốt lõi của khu vực, coi trọng những lợi ích truyền thống về dân chủ, nhân quyền, địa chiến lược, địa chính trị và địa kinh tế.
1.1. Vị trí chiến lược của Đông Nam Á trong chính sách Obama
Đông Nam Á không chỉ là khu vực có quan hệ đồng minh truyền thống với Mỹ, mà còn là khu vực địa chiến lược quan trọng, có khả năng duy trì và kết nối các quan hệ kinh tế quốc tế, đồng minh của Mỹ từ Đông Bắc Á đến ĐNA, tạo thành thế gọng kìm kiểm soát địa chính trị Đông Á - CA-TBD. Vùng biển Đông và eo biển Malacca cũng là những khu vực có ý nghĩa chiến lược đối với an ninh quốc phòng của Mỹ. Điều này khiến Obama không thể coi nhẹ khu vực này.
1.2. Thách thức từ sự trỗi dậy của Trung Quốc ở Đông Nam Á
Sự trỗi dậy nhanh chóng của Trung Quốc và các hành động quyết đoán trong các vấn đề khu vực, điển hình là vấn đề Biển Đông, biển Hoa Đông cũng như những ảnh hưởng kinh tế, chính trị tăng nhanh của Trung Quốc ở ĐNA, nhất là các nước ĐNA lục địa, đã tạo ra thách thức lớn đối với việc duy trì lợi ích chiến lược, lợi ích kinh tế và lợi ích giá trị của Mỹ ở khu vực CA-TBD mà trước hết là ĐNA. Sự hình thành các cơ chế hợp tác, liên kết Đông Á không có Mỹ tham gia như ASEAN+3, Hợp tác Đông Bắc Á, Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) cũng làm suy giảm ảnh hưởng của Mỹ trong khu vực.
II. Hướng Dẫn Cách Obama Triển Khai Chiến Lược Xoay Trục
CQ TT B. Obama thực hiện chính sách “xoay trục châu Á” với trọng tâm là khu vực ĐNA nhằm đảm bảo những lợi ích của Mỹ nơi đây và góp phần kiềm chế sự hung hăng của Trung Quốc trên Biển Đông. Với việc gia tăng ảnh hưởng của Trung Quốc tại ĐNA, CQ TT B. Obama càng phải tính đến vai trò “lãnh đạo” của mình tại đây. Mỹ cho rằng, một chiến lược tổng thể đối với châu Á là không đầy đủ nếu không có một chính sách bền vững và rõ ràng đối vớ i khu vực ĐNA, đặc biệt là ASEAN. Chiến lược quay trở lại ĐN A của CQ TT B. Obama diễn ra trong bối cảnh Trung Quốc đang có các hành động căng thẳng thông qua việc đòi hỏi chủ quyền phi lý và có các hành động bành trướng đơn ph ương trên B iển Đông.
2.1. Vai trò của ASEAN trong chiến lược xoay trục của Obama
Hiệp hội các quốc gia ĐNA (ASEAN) là một tổ chức bao gồm nhiều quốc gia quan trọng của CA - TBD để ý tới và cạnh tranh với nhau, và Mỹ không thể nhường lại hoặc coi nhẹ những lợi ích cơ bản của mình tại khu vực có tính chấ t chiến lược này. Xuất phát từ tầm quan trọng của ĐNA đối với toàn bộ nền kinh tế Mỹ và sự ổn định trong khu vực cũng như chiến lược an ninh toàn cầu của Mỹ. Obama có nhiều mối quan tâm lớn tại khu vực ĐNA và ông sẽ tìm kiếm những biện pháp tối ưu để can dự sâu hơn vào khu vực này.
2.2. Tiếp cận đa chiều của Obama với Đông Nam Á
Obama quan tâm đến ĐNA hơn rất nhiều so với các chính quyền trước và có cách tiếp cận mang tính đa chiều, xuất phát không chỉ từ lợi ích truyền thống về dân chủ, nhân quyền, mà còn cả về địa chiến lược, địa chín h trị và địa kinh tế. Vì lẽ đó, ĐNA đã trở thành mảnh đất thử nghiệm tốt cho chính sách “sức mạnh thông minh”. Chiến lược trở lại C A - TBD mà khu vực ĐN A l à “trọng tâm” của Mỹ cũng đã tác động trực tiếp đến Việt Nam .
2.3. Vấn đề Biển Đông và sự can thiệp của Obama
Chiến lược trở lại C A - TBD mà khu vực ĐN A l à “trọng tâm” của Mỹ diễn ra trong bối cảnh Trung Quốc đang có các hành động căng thẳng thông qua việc đòi hỏi chủ quyền phi lý và có các hành động bành trướng đơn ph ương trên B iển Đông bằng việc đưa ra yêu sách : đường lưỡi bò (nhằm kiểm soát 85% vùng bi ển này vào ngày 8/5/2009), coi B iển Đông là lợi íc h cốt lõi của Trung Quốc (2010 ), thành lập thành phố T am Sa (7/2012 ). Điều này đã góp phần làm cho tình hình chính tr ị , an ninh ở ĐN A và khu vực B iển Đ ông ngày càng trở nên phức tạp và làm căng thẳng quan hệ giữa Trung Quốc với Mỹ ở khu vực này trong thời gian tới.
III. Phân Tích Chi Tiết Các Trụ Cột Chính Sách Ngoại Giao Obama
Chiến lược trở lại C A - TBD mà khu vực ĐN A l à “trọng tâm” của Mỹ cũng đã tác động trực tiếp đến Việt Nam . Bởi sau khi hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao (28/7/1995), quan hệ Việt - Mỹ có những bước phát triển mạnh mẽ trên các lĩnh vực: chính trị, ngoại giao, kinh tế, văn hóa, giáo dục, khoa học k ỹ thuật. Đặc biệt, sau chuyến thăm của Chủ tịch nước Việt Na m Trương Tấn Sang tới Mỹ (7/2013 ) , chuyến thăm của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng (7/2015) , và chuyến thăm của Tổng thống B. Obama đến Việt Nam vào ngày 23/5/2016 gần đây với hy vọng quan hệ giữa ha i nước sẽ nâng lên tầm “đối tác, hợp tác to àn diện”.
3.1. Tăng cường hợp tác kinh tế với Đông Nam Á
Obama coi trọng lợi ích kinh tế ở ĐNA, khu vực có tốc độ phát triển kinh tế năng động với mức trung bình 4,6% (2015) và 5,2% (2016). Cùng với nền văn hóa đa dạng giàu bản sắc, dân số trẻ và đông 62 5 triệu người (201 5 ) , giàu tài nguyên thiên nhiên, có vị trí địa chiến lược quan trọng trong bàn cờ địa chính trị khu vực nói riêng và quốc tế nói chung. Những yếu tố này đã giúp cho ĐNA trở thành điểm hội tụ và là nơi tranh giành của các cường quốc khu vực và trên thế giới như EU, Trung Quốc, Nga, Nhật Bản, Anh.
3.2. Thúc đẩy các giá trị dân chủ và nhân quyền ở Đông Nam Á
Bên cạnh các lợi ích về kinh tế và an ninh, Obama cũng chú trọng đến việc thúc đẩy các giá trị dân chủ và nhân quyền ở ĐNA. Tuy nhiên, việc áp đặt các giá trị này đôi khi gặp phải sự phản ứng từ các quốc gia có chế độ chính trị khác biệt, gây ra những khó khăn trong quan hệ song phương.
IV. Đánh Giá Chính Sách Obama Thành Công Hạn Chế và Ảnh Hưởng
Chính sách đối với Đông Nam Á của CQ TT B. Obama được đánh giá là có nhiều thành công trong việc tăng cường quan hệ giữa Mỹ và khu vực, đặc biệt là trong lĩnh vực kinh tế và an ninh. Tuy nhiên, chính sách này cũng gặp phải một số hạn chế, như sự phụ thuộc quá nhiều vào TPP và việc chưa giải quyết được triệt để các vấn đề về nhân quyền và dân chủ. Bên cạnh đó, sự trỗi dậy của Trung Quốc vẫn là một thách thức lớn đối với sự hiện diện của Mỹ ở khu vực.
4.1. Thành công của chính sách Obama ở Đông Nam Á
Những thành công đó bao gồm việc tăng cường hợp tác kinh tế, đặc biệt thông qua TPP, tăng cường hợp tác an ninh, đặc biệt trong lĩnh vực hàng hải, và tăng cường đối thoại và hợp tác trong các vấn đề khu vực. Ví dụ, CQ TT B. Obama đã có chuyến thăm lịch sử tới Myanmar, đánh dấu sự mở cửa của quốc gia này với thế giới.
4.2. Hạn chế và thách thức trong chính sách của Obama
Những hạn chế đó bao gồm sự phụ thuộc quá nhiều vào TPP, khiến cho chính sách này trở nên dễ bị tổn thương khi TPP gặp khó khăn, và việc chưa giải quyết được triệt để các vấn đề về nhân quyền và dân chủ, khiến cho quan hệ giữa Mỹ và một số quốc gia ĐNA vẫn còn căng thẳng. Bên cạnh đó, sự trỗi dậy của Trung Quốc vẫn là một thách thức lớn đối với sự hiện diện của Mỹ ở khu vực.
V. Tác Động Của Chính Sách Obama Đối Với Việt Nam Cơ Hội và Thách Thức
Chiến lược trở lại C A - TBD mà khu vực ĐN A l à “trọng tâm” của Mỹ cũng đã tác động trực tiếp đến Việt Nam . Bởi sau khi hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao (28/7/1995), quan hệ Việt - Mỹ có những bước phát triển mạnh mẽ trên các lĩnh vực: chính trị, ngoại giao, kinh tế, văn hóa, giáo dục, khoa học k ỹ thuật. Đặc biệt, sau chuyến thăm của Chủ tịch nước Việt Na m Trương Tấn Sang tới Mỹ (7/2013 ) , chuyến thăm của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng (7/2015) , và chuyến thăm của Tổng thống B. Obama đến Việt Nam vào ngày 23/5/2016 gần đây với hy vọng quan hệ giữa ha i nước sẽ nâng lên tầm “đối tác, hợp tác to àn diện”.
5.1. Cơ hội cho Việt Nam từ chính sách Đông Nam Á của Obama
Chính sách đối với Đông Nam Á của CQ TT B. Obama đã mang lại nhiều cơ hội cho Việt Nam, bao gồm việc tăng cường hợp tác kinh tế, thu hút đầu tư nước ngoài, nâng cao vị thế quốc tế và tăng cường an ninh quốc phòng. Việc tham gia TPP cũng được kỳ vọng sẽ giúp Việt Nam hội nhập sâu rộng hơn vào nền kinh tế thế giới.
5.2. Thách thức cho Việt Nam và những khuyến nghị chính sách
Tuy nhiên, chính sách này cũng đặt ra một số thách thức cho Việt Nam, như sự cạnh tranh gay gắt từ các quốc gia khác trong khu vực, áp lực về cải cách thể chế và các vấn đề về nhân quyền. Việt Nam cần có những chính sách phù hợp để tận dụng tối đa cơ hội và giảm thiểu những thách thức này. Đồng thời, Việt Nam cần chủ động tham gia vào các cơ chế hợp tác khu vực và quốc tế để bảo vệ lợi ích quốc gia.
VI. Di Sản Chính Sách Obama Triển Vọng Tương Lai Cho Đông Nam Á
CQ TT B. Obama đã để lại một di sản quan trọng trong quan hệ giữa Mỹ và ĐNA. Tuy nhiên, chính sách này cần được điều chỉnh và tiếp tục phát triển để đáp ứng với những thay đổi trong tình hình thế giới và khu vực. Sự trỗi dậy của Trung Quốc, các vấn đề về an ninh hàng hải và các thách thức về kinh tế và xã hội đòi hỏi Mỹ phải có một chiến lược toàn diện và linh hoạt hơn đối với ĐNA.
6.1. Cơ hội cho chính sách Đông Nam Á thời hậu Obama
Những cơ hội đó bao gồm việc tiếp tục tăng cường hợp tác kinh tế, đặc biệt trong các lĩnh vực mới như công nghệ và năng lượng tái tạo, tăng cường hợp tác an ninh, đặc biệt trong lĩnh vực chống khủng bố và an ninh mạng, và tăng cường đối thoại và hợp tác trong các vấn đề khu vực. Tuy nhiên, cần có những điều chỉnh để phù hợp hơn với bối cảnh mới.
6.2. Thách thức cho chính sách Đông Nam Á thời hậu Obama
Những thách thức đó bao gồm sự trỗi dậy của Trung Quốc, các vấn đề về an ninh hàng hải, các thách thức về kinh tế và xã hội và sự thay đổi trong chính sách đối ngoại của Mỹ. Để vượt qua những thách thức này, Mỹ cần có một chiến lược toàn diện và linh hoạt hơn đối với ĐNA, đồng thời phải tăng cường đối thoại và hợp tác với các quốc gia trong khu vực.
