Tổng quan nghiên cứu

Huyện Vĩnh Hưng, tỉnh Long An, là một vùng sâu thuộc khu vực Đồng Tháp Mười, có điều kiện kinh tế còn nhiều khó khăn, chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp và chịu ảnh hưởng lớn từ thiên tai lũ lụt hàng năm. Từ năm 2000 đến 2010, chính quyền địa phương đã thực hiện thu hồi đất để xây dựng các cụm, tuyến dân cư vượt lũ nhằm ổn định đời sống người dân và phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, việc thu hồi đất đã gây ra nhiều biến động về sinh kế, đặc biệt là thu nhập của các hộ dân bị ảnh hưởng. Theo ước tính, đến cuối năm 2015, huyện đã xây dựng hoàn chỉnh 20 cụm, tuyến dân cư với hơn 2.300 hộ dân ổn định chỗ ở mới.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định các yếu tố ảnh hưởng đến sự thay đổi thu nhập của các hộ dân bị thu hồi đất trên địa bàn huyện Vĩnh Hưng, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao thu nhập và ổn định sinh kế cho người dân trong điều kiện sinh sống mới. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hộ dân bị thu hồi đất trong giai đoạn 2000-2010 tại các xã, thị trấn thuộc huyện Vĩnh Hưng. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ chính quyền địa phương xây dựng chính sách bền vững, góp phần giảm nghèo và phát triển kinh tế nông thôn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung sinh kế bền vững của DFID (2003), trong đó sinh kế được hiểu là tập hợp các nguồn lực và khả năng của con người để kiếm sống và đạt được mục tiêu cuộc sống. Khung này bao gồm bốn nhóm yếu tố chính: hoàn cảnh dễ bị tổn thương, tài sản sinh kế, chiến lược sinh kế và kết quả sinh kế.

  • Hoàn cảnh dễ bị tổn thương: Bao gồm các xu hướng kinh tế, xã hội, thiên tai và các chấn động ảnh hưởng đến sinh kế.
  • Tài sản sinh kế: Gồm năm loại vốn chính là vốn con người (trình độ học vấn, sức khỏe), vốn tài chính (tiền đền bù, vốn đầu tư), vốn vật chất (cơ sở hạ tầng, công cụ sản xuất), vốn xã hội (mối quan hệ, mạng lưới hỗ trợ) và vốn tự nhiên (đất đai, tài nguyên).
  • Chiến lược sinh kế: Các kế hoạch và hoạt động của hộ gia đình nhằm tăng thu nhập và ổn định cuộc sống.
  • Kết quả sinh kế: Mức độ tăng thu nhập, ổn định đời sống và phát triển bền vững.

Ngoài ra, nghiên cứu còn vận dụng các lý thuyết về thu nhập hộ gia đình, phân tích Luật Đất đai năm 2003 về thu hồi đất và bồi thường, cũng như các nghiên cứu trước đây về ảnh hưởng của các yếu tố nhân khẩu học, tài chính và tái định cư đến thu nhập.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thực hiện qua hai giai đoạn: sơ bộ và chính thức. Giai đoạn sơ bộ bao gồm thảo luận nhóm, tham khảo chuyên gia và các nghiên cứu liên quan để xây dựng bảng câu hỏi phù hợp với thực tế địa phương. Giai đoạn chính thức tiến hành khảo sát trực tiếp với mẫu gồm khoảng 150 hộ dân bị thu hồi đất tại huyện Vĩnh Hưng, sử dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích.

Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phần mềm SPSS 20.0 và Microsoft Excel. Phân tích dữ liệu bao gồm thống kê mô tả và mô hình hồi quy Binary Logistic nhằm xác định các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng tăng thu nhập của hộ dân sau khi bị thu hồi đất. Mô hình hồi quy được kiểm định độ phù hợp, đa cộng tuyến và mức độ dự báo tính chính xác để đảm bảo kết quả tin cậy.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tuổi của chủ hộ: Tuổi chủ hộ nằm trong độ tuổi lao động (15-59 tuổi đối với nam, 15-54 tuổi đối với nữ) có ảnh hưởng tích cực đến khả năng tăng thu nhập. Hộ có chủ hộ trong độ tuổi này có xác suất tăng thu nhập cao hơn khoảng 25% so với các nhóm tuổi khác.

  2. Tỷ lệ thành viên phụ thuộc: Tỷ lệ người phụ thuộc trong hộ gia đình (trẻ em, người già, người không lao động) có ảnh hưởng tiêu cực đến thu nhập. Mỗi 1% tăng tỷ lệ phụ thuộc làm giảm xác suất tăng thu nhập của hộ khoảng 15%.

  3. Đầu tư sản xuất kinh doanh: Hộ sử dụng tiền đền bù để đầu tư vào sản xuất hoặc kinh doanh có khả năng tăng thu nhập cao hơn 40% so với hộ không đầu tư. Đây là yếu tố có ảnh hưởng mạnh nhất trong mô hình.

  4. Diện tích đất thu hồi: Diện tích đất bị thu hồi càng lớn thì khả năng tăng thu nhập càng giảm. Hộ mất nhiều đất sản xuất có xác suất giảm thu nhập cao hơn khoảng 20% so với hộ mất ít đất.

  5. Tái định cư ổn định: Hộ dân được tái định cư ổn định tại các cụm, tuyến dân cư có xác suất tăng thu nhập cao hơn 30% so với hộ không ổn định chỗ ở.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy các yếu tố nhân khẩu học như tuổi và tỷ lệ phụ thuộc đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra nguồn lao động và ảnh hưởng đến thu nhập hộ gia đình. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây tại Việt Nam và các quốc gia đang phát triển, cho thấy lao động trong độ tuổi lao động có năng suất và thu nhập cao hơn.

Việc đầu tư sản xuất kinh doanh từ tiền đền bù là động lực chính giúp hộ dân cải thiện thu nhập, đồng thời giảm sự phụ thuộc vào đất nông nghiệp truyền thống. Tuy nhiên, diện tích đất thu hồi lớn làm giảm khả năng sản xuất nông nghiệp, gây áp lực lên sinh kế và thu nhập của hộ. Yếu tố tái định cư ổn định cũng góp phần tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tiếp cận các dịch vụ xã hội, việc làm và an sinh, từ đó nâng cao thu nhập.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ hộ tăng thu nhập theo nhóm tuổi chủ hộ, biểu đồ đường mô tả mối quan hệ giữa diện tích đất thu hồi và thu nhập, cũng như bảng phân tích hồi quy Logistic với các hệ số và mức ý nghĩa thống kê.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường hỗ trợ đào tạo nghề và nâng cao kỹ năng lao động cho người trong độ tuổi lao động nhằm nâng cao năng suất và khả năng thích ứng với sinh kế mới. Thời gian thực hiện: 1-3 năm, chủ thể: UBND huyện, các trung tâm dạy nghề.

  2. Khuyến khích và hỗ trợ các hộ dân sử dụng tiền đền bù để đầu tư sản xuất kinh doanh thông qua các chương trình tín dụng ưu đãi, tư vấn kỹ thuật và đào tạo quản lý kinh doanh. Mục tiêu tăng tỷ lệ đầu tư lên ít nhất 50% trong 2 năm, chủ thể: Ngân hàng chính sách xã hội, phòng kinh tế huyện.

  3. Cải thiện chính sách bồi thường và tái định cư đảm bảo công bằng, minh bạch, hỗ trợ ổn định chỗ ở và tiếp cận dịch vụ xã hội cho các hộ bị thu hồi đất. Thời gian: liên tục, chủ thể: UBND tỉnh, Sở Tài nguyên Môi trường.

  4. Phát triển cơ sở hạ tầng và dịch vụ tại các cụm, tuyến dân cư mới như giao thông, y tế, giáo dục để tạo điều kiện thuận lợi cho sinh kế và nâng cao chất lượng cuộc sống. Thời gian: 3-5 năm, chủ thể: các ban ngành liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chính quyền địa phương và các cơ quan quản lý đất đai: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách thu hồi đất, bồi thường và tái định cư phù hợp, góp phần ổn định đời sống người dân.

  2. Các nhà hoạch định chính sách phát triển nông thôn và đô thị: Tham khảo các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập để thiết kế các chương trình hỗ trợ sinh kế bền vững cho người dân bị ảnh hưởng bởi các dự án phát triển.

  3. Các tổ chức tín dụng và hỗ trợ phát triển kinh tế: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các sản phẩm tín dụng, đào tạo và hỗ trợ đầu tư sản xuất kinh doanh cho hộ dân bị thu hồi đất.

  4. Học viên, nghiên cứu sinh và nhà khoa học trong lĩnh vực kinh tế nông thôn, phát triển cộng đồng: Tài liệu tham khảo hữu ích cho các nghiên cứu tiếp theo về sinh kế, thu nhập và chính sách đất đai.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thu nhập của hộ dân có tăng sau khi bị thu hồi đất không?
    Theo kết quả nghiên cứu, khoảng 60% hộ dân có thu nhập tăng sau khi đầu tư sản xuất kinh doanh bằng tiền đền bù, trong khi 40% còn lại giữ nguyên hoặc giảm thu nhập do mất đất sản xuất.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến thu nhập của hộ dân?
    Đầu tư sản xuất kinh doanh từ tiền đền bù là yếu tố có ảnh hưởng mạnh nhất, làm tăng xác suất tăng thu nhập lên đến 40%.

  3. Tỷ lệ thành viên phụ thuộc ảnh hưởng thế nào đến thu nhập?
    Tỷ lệ người phụ thuộc cao làm giảm khả năng tạo thu nhập của hộ, do gánh nặng chi phí sinh hoạt và thiếu lao động tạo thu nhập.

  4. Tái định cư ổn định có vai trò gì trong việc nâng cao thu nhập?
    Tái định cư ổn định giúp hộ dân tiếp cận tốt hơn các dịch vụ xã hội, việc làm và tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế, từ đó nâng cao thu nhập.

  5. Chính quyền địa phương nên làm gì để hỗ trợ người dân bị thu hồi đất?
    Cần xây dựng chính sách bồi thường công bằng, hỗ trợ đào tạo nghề, tạo điều kiện vay vốn và phát triển hạ tầng tại các khu tái định cư để ổn định và nâng cao sinh kế.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định năm yếu tố chính ảnh hưởng đến thu nhập hộ dân bị thu hồi đất gồm: tuổi chủ hộ, tỷ lệ phụ thuộc, đầu tư sản xuất kinh doanh, tái định cư ổn định và diện tích đất thu hồi.
  • Đầu tư sản xuất kinh doanh từ tiền đền bù là yếu tố quan trọng nhất giúp tăng thu nhập và ổn định sinh kế.
  • Tỷ lệ người phụ thuộc và diện tích đất thu hồi lớn có tác động tiêu cực đến thu nhập hộ gia đình.
  • Tái định cư ổn định góp phần nâng cao khả năng tiếp cận dịch vụ và việc làm, hỗ trợ tăng thu nhập.
  • Các chính sách hỗ trợ đào tạo nghề, tín dụng và phát triển hạ tầng cần được ưu tiên triển khai trong 1-5 năm tới để cải thiện sinh kế người dân.

Luận văn hy vọng sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích cho các cấp chính quyền, nhà nghiên cứu và tổ chức phát triển trong việc xây dựng chính sách thu hồi đất và hỗ trợ sinh kế bền vững cho người dân vùng nông thôn. Đề nghị các cơ quan liên quan phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao đời sống và phát triển kinh tế địa phương.