Tổng quan nghiên cứu

Việc phát triển các khu công nghiệp (KCN) tại tỉnh Kiên Giang, đặc biệt là dự án KCN Thạnh Lộc với diện tích thu hồi đất khoảng 136 ha, đã góp phần quan trọng trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tăng tỷ trọng công nghiệp - dịch vụ và giải quyết việc làm cho hơn 2.500 lao động địa phương. Tuy nhiên, việc thu hồi đất nông nghiệp ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế của khoảng 265 hộ gia đình (HGĐ) bị mất đất sản xuất, gây ra nhiều thách thức về đời sống, thu nhập và việc làm. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng sinh kế của các HGĐ bị thu hồi đất tại KCN Thạnh Lộc, phân tích các nguồn vốn sinh kế, chiến lược sinh kế và đề xuất giải pháp hỗ trợ ổn định cuộc sống. Nghiên cứu được thực hiện trên địa bàn xã Thạnh Lộc, huyện Châu Thành, tỉnh Kiên Giang, với dữ liệu thu thập từ năm 2010 đến 2016. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, góp phần nâng cao hiệu quả phát triển bền vững cho các dự án thu hồi đất tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn sử dụng khung sinh kế bền vững của Bộ Phát triển Quốc tế Anh (DFID, 1999) làm cơ sở lý thuyết chính. Khung này tập trung vào năm loại tài sản sinh kế: vốn con người, vốn tự nhiên, vốn vật chất, vốn tài chính và vốn xã hội. Sinh kế bền vững được định nghĩa là khả năng duy trì và phát triển các nguồn lực này để đối phó với các cú sốc và áp lực bên ngoài, đồng thời đảm bảo sinh kế cho các thế hệ tương lai. Ngoài ra, nghiên cứu còn dựa trên các quy định pháp luật về sở hữu đất đai và thu hồi đất tại Việt Nam, bao gồm Hiến pháp 2013, Luật Đất đai 2013 và các nghị định, thông tư hướng dẫn liên quan đến bồi thường, hỗ trợ và tái định cư. Các khái niệm chính bao gồm: quyền sử dụng đất, chính sách bồi thường, sinh kế, sinh kế bền vững, và chiến lược sinh kế.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu nghiên cứu bao gồm dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo, văn bản pháp luật, phương án bồi thường giải phóng mặt bằng (BT, GPMB) của KCN Thạnh Lộc và các nghiên cứu liên quan; dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp 50 hộ gia đình bị thu hồi đất, phỏng vấn 15 đại diện hộ và 10 chuyên gia, cán bộ địa phương. Phương pháp chọn mẫu thuận tiện được áp dụng do đặc thù khó tiếp cận đối tượng nghiên cứu. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả và so sánh với phần mềm Stata, kết hợp phân tích định tính để đánh giá thuận lợi, khó khăn và hiệu quả chính sách BT, GPMB. Thời gian thu thập dữ liệu sơ cấp từ tháng 10 đến tháng 12 năm 2016, dữ liệu thứ cấp từ năm 2010 đến 2015.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thay đổi về nguồn vốn con người: Chủ hộ có độ tuổi trung bình 53,5 tuổi, phần lớn trình độ học vấn thấp (74% tiểu học), lực lượng lao động bình quân 3,14 người/hộ. Tỷ lệ lao động nông nghiệp giảm từ 93,67% xuống còn 76,43% sau thu hồi đất, trong khi lao động làm việc trong KCN chiếm 10,19%. Điều này cho thấy sự chuyển đổi nghề nghiệp nhưng còn hạn chế do trình độ thấp.

  2. Nguồn vốn tài chính và vật chất: Bình quân diện tích đất bị thu hồi là 5.120 m2/hộ, với số tiền bồi thường cao nhất lên đến trên 5 tỷ đồng. 100% hộ tiếp tục sinh sống tại khu vực cũ, 6% mua thêm đất thổ cư để ổn định sinh kế. Tuy nhiên, chưa có khu tái định cư chính thức, chỉ có hỗ trợ suất đầu tư hạ tầng 792 triệu đồng/hộ.

  3. Nguồn vốn xã hội: 76% hộ tham gia Hội nông dân, 12% tham gia Hội phụ nữ hoặc Hội người cao tuổi, giúp họ tiếp cận thông tin và hỗ trợ trong sinh hoạt, sản xuất. Mối quan hệ xã hội được duy trì tốt, tạo điều kiện thuận lợi cho việc chuyển đổi sinh kế.

  4. Thu nhập và việc làm: Thu nhập bình quân đầu người xã Thạnh Lộc năm 2015 là 16 triệu đồng/năm. Việc làm mới cho lao động địa phương còn hạn chế, chỉ khoảng 16 lao động được nhận vào làm trong KCN, thấp so với nhu cầu. Một số hộ gặp khó khăn trong tìm kiếm việc làm do trình độ và kỹ năng hạn chế.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư được thực hiện kịp thời, góp phần cải thiện đời sống của đa số HGĐ bị thu hồi đất. Việc giữ nguyên chỗ ở cũ giúp giảm thiểu xáo trộn xã hội và tạo điều kiện thuận lợi cho sinh kế mới. Tuy nhiên, hạn chế về trình độ học vấn và kỹ năng nghề nghiệp là rào cản lớn trong chuyển đổi nghề nghiệp và tiếp cận việc làm trong KCN. So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác, tình trạng chuyển đổi nghề nghiệp và thu nhập có sự tương đồng, trong đó đa số người dân vẫn phụ thuộc vào nông nghiệp hoặc các nghề truyền thống. Việc thiếu khu tái định cư chính thức và các chính sách đào tạo nghề chuyên sâu là điểm cần cải thiện để nâng cao sinh kế bền vững. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố trình độ học vấn, tỷ lệ lao động theo ngành nghề trước và sau thu hồi đất, cũng như bảng thống kê thu nhập và sử dụng tiền bồi thường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo nghề và nâng cao kỹ năng lao động: Triển khai các chương trình đào tạo nghề phù hợp với nhu cầu của KCN và thị trường lao động, nhằm nâng cao khả năng tiếp cận việc làm cho lao động địa phương trong vòng 1-2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Ban Quản lý KCN, các trung tâm đào tạo nghề.

  2. Xây dựng khu tái định cư đồng bộ: Đầu tư xây dựng khu tái định cư với đầy đủ cơ sở hạ tầng kỹ thuật và xã hội trong 3-5 năm tới, tạo điều kiện ổn định chỗ ở và sinh kế cho các hộ bị thu hồi đất. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, Ban Quản lý KCN, nhà đầu tư hạ tầng.

  3. Hỗ trợ đa dạng hóa sinh kế: Phát triển các mô hình kinh doanh, dịch vụ, nông nghiệp công nghệ cao phù hợp với điều kiện địa phương, hỗ trợ vốn và kỹ thuật cho các hộ dân trong 2-3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở Nông nghiệp, các tổ chức tín dụng, chính quyền địa phương.

  4. Tăng cường thông tin và hỗ trợ xã hội: Khuyến khích các HGĐ tham gia các tổ chức xã hội, nâng cao nhận thức về chính sách, quyền lợi và cơ hội việc làm, đồng thời hỗ trợ về y tế, giáo dục cho các nhóm dễ bị tổn thương. Chủ thể thực hiện: Hội Nông dân, Hội Phụ nữ, UBND xã.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chính quyền địa phương và các cơ quan quản lý nhà nước: Để xây dựng và điều chỉnh chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư phù hợp với thực tế, nâng cao hiệu quả quản lý đất đai và phát triển kinh tế địa phương.

  2. Các nhà đầu tư và Ban Quản lý KCN: Hiểu rõ tác động xã hội của dự án, từ đó phối hợp với chính quyền và cộng đồng để thực hiện các giải pháp hỗ trợ sinh kế bền vững.

  3. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo nghề: Sử dụng kết quả nghiên cứu để thiết kế các chương trình đào tạo, nâng cao kỹ năng lao động phù hợp với nhu cầu chuyển đổi nghề nghiệp.

  4. Hộ gia đình bị thu hồi đất và cộng đồng dân cư: Nắm bắt thông tin về quyền lợi, chính sách hỗ trợ và các chiến lược sinh kế để chủ động thích ứng và phát triển kinh tế gia đình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Việc thu hồi đất ảnh hưởng như thế nào đến sinh kế của người dân?
    Thu hồi đất làm giảm diện tích đất sản xuất nông nghiệp, buộc người dân phải chuyển đổi nghề nghiệp hoặc tìm kiếm nguồn thu nhập mới. Một số hộ có thu nhập cải thiện nhờ tiền bồi thường, nhưng cũng có hộ gặp khó khăn do thiếu đất và kỹ năng nghề.

  2. Chính sách bồi thường và hỗ trợ được thực hiện ra sao?
    Chính sách bồi thường được thực hiện kịp thời, đầy đủ theo quy định pháp luật, bao gồm tiền bồi thường đất, hoa màu, vật kiến trúc và hỗ trợ di dời. Tuy nhiên, khu tái định cư chưa được xây dựng hoàn chỉnh, thay vào đó là hỗ trợ suất đầu tư hạ tầng.

  3. Người dân có được ưu tiên làm việc trong KCN không?
    Chính quyền có chính sách ưu tiên, nhưng do trình độ và kỹ năng hạn chế, số lao động địa phương được nhận vào làm trong KCN còn thấp, chỉ chiếm khoảng 10% lực lượng lao động chính.

  4. Các hộ gia đình có tham gia các tổ chức xã hội không?
    Khoảng 76% hộ tham gia Hội nông dân, giúp họ tiếp cận thông tin, hỗ trợ kỹ thuật và các dịch vụ xã hội, góp phần nâng cao sinh kế và ổn định đời sống.

  5. Giải pháp nào giúp người dân ổn định sinh kế sau thu hồi đất?
    Đào tạo nghề, xây dựng khu tái định cư, hỗ trợ đa dạng hóa sinh kế và tăng cường thông tin, hỗ trợ xã hội là các giải pháp thiết thực giúp người dân thích ứng và phát triển kinh tế bền vững.

Kết luận

  • Dự án KCN Thạnh Lộc đã góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế và tạo việc làm cho địa phương, nhưng thu hồi đất ảnh hưởng lớn đến sinh kế của 265 hộ dân.
  • Sinh kế của các hộ bị thu hồi đất có sự chuyển đổi, với giảm tỷ lệ lao động nông nghiệp từ 93,67% xuống 76,43%, nhưng việc làm mới trong KCN còn hạn chế do trình độ thấp.
  • Chính sách bồi thường, hỗ trợ được thực hiện kịp thời, tuy nhiên chưa có khu tái định cư hoàn chỉnh, ảnh hưởng đến ổn định lâu dài của người dân.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp đào tạo nghề, xây dựng khu tái định cư, đa dạng hóa sinh kế và tăng cường hỗ trợ xã hội nhằm nâng cao sinh kế bền vững.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-5 năm, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh chính sách phù hợp.

Kêu gọi các cơ quan quản lý, nhà đầu tư và cộng đồng cùng phối hợp thực hiện các giải pháp nhằm đảm bảo quyền lợi và sinh kế bền vững cho người dân bị thu hồi đất tại KCN Thạnh Lộc.