Tổng quan nghiên cứu

Thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM) đang trở thành xu hướng tất yếu trong phát triển kinh tế hiện đại, đặc biệt trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 và hội nhập toàn cầu. Theo Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, tính đến cuối năm 2020, hệ thống ngân hàng thương mại trong nước đã có sự đa dạng với 31 ngân hàng TMCP, 4 ngân hàng thương mại nhà nước và nhiều tổ chức tín dụng khác, đồng thời triển khai mạnh mẽ các hình thức thanh toán điện tử như Internet Banking, QR Pay, ví điện tử. Tại tỉnh Yên Bái, Ngân hàng TMCP Công Thương Việt Nam (Vietinbank) chi nhánh Yên Bái đã có những bước phát triển đáng kể trong việc thúc đẩy TTKDTM từ năm 2018 đến 2020 với số lượng giao dịch và doanh số dịch vụ tăng trưởng ổn định.

Vấn đề nghiên cứu tập trung vào các nhân tố ảnh hưởng đến việc sử dụng và phát triển TTKDTM tại Vietinbank Yên Bái, nhằm làm rõ các yếu tố khách quan và chủ quan tác động đến hành vi thanh toán không dùng tiền mặt của khách hàng. Mục tiêu cụ thể là phân tích thực trạng TTKDTM tại chi nhánh, xác định các nhân tố ảnh hưởng chính, từ đó đề xuất giải pháp thúc đẩy phát triển dịch vụ này trong giai đoạn tiếp theo. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào dữ liệu từ năm 2018 đến 2020 tại chi nhánh Vietinbank Yên Bái, với đối tượng nghiên cứu là khách hàng cá nhân và các cán bộ nhân viên ngân hàng.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động thanh toán không dùng tiền mặt, góp phần giảm thiểu sử dụng tiền mặt trong lưu thông, tăng cường minh bạch tài chính, đồng thời hỗ trợ ngân hàng nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững trong kỷ nguyên số.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết hành vi người tiêu dùng và mô hình chấp nhận công nghệ (Technology Acceptance Model - TAM). Lý thuyết hành vi người tiêu dùng giúp phân tích các yếu tố tâm lý, thói quen và nhận thức ảnh hưởng đến quyết định sử dụng dịch vụ TTKDTM. Mô hình TAM tập trung vào các yếu tố như tính dễ sử dụng, tính hữu ích và sự tin tưởng vào công nghệ thanh toán điện tử.

Các khái niệm chính được sử dụng bao gồm:

  • Thanh toán không dùng tiền mặt (TTKDTM): Hình thức thanh toán không sử dụng tiền mặt trực tiếp mà thông qua các công cụ như thẻ ngân hàng, chuyển khoản, ví điện tử, thanh toán điện tử.
  • Yếu tố khách quan: Bao gồm môi trường kinh tế, cơ sở pháp lý, hạ tầng công nghệ, mạng lưới phân phối dịch vụ.
  • Yếu tố chủ quan: Bao gồm tâm lý, thói quen, nhận thức và mức độ hiểu biết của khách hàng về TTKDTM.
  • Hạ tầng công nghệ thanh toán: Các hệ thống, thiết bị và phần mềm hỗ trợ giao dịch thanh toán không dùng tiền mặt.
  • Chính sách, chiến lược kinh doanh: Các quy định, định hướng và kế hoạch của ngân hàng trong phát triển dịch vụ TTKDTM.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo kinh doanh của Vietinbank Yên Bái giai đoạn 2018-2020, các văn bản pháp luật liên quan và tài liệu nghiên cứu trong nước, quốc tế. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát bảng hỏi với khoảng 200 khách hàng cá nhân và cán bộ nhân viên ngân hàng tại chi nhánh.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng khác nhau về độ tuổi, nghề nghiệp và tần suất sử dụng dịch vụ TTKDTM. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm Excel và các kỹ thuật thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, phân tích nhân tố và mô hình hóa để xác định mức độ ảnh hưởng của các nhân tố.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong 12 tháng, bao gồm các giai đoạn: thu thập và xử lý dữ liệu, phân tích kết quả, xây dựng giải pháp và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng giao dịch TTKDTM tại Vietinbank Yên Bái: Số lượng giao dịch không dùng tiền mặt tăng trung bình 15% mỗi năm trong giai đoạn 2018-2020, với doanh số dịch vụ tăng khoảng 20% mỗi năm. Tỷ lệ sử dụng thẻ thanh toán và chuyển khoản chiếm hơn 70% tổng số giao dịch TTKDTM.

  2. Ảnh hưởng của yếu tố khách quan: Môi trường kinh tế ổn định với tốc độ tăng trưởng GRDP của tỉnh Yên Bái đạt khoảng 6%/năm đã tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển TTKDTM. Cơ sở pháp lý và hạ tầng công nghệ được đánh giá là yếu tố then chốt, trong đó 85% khách hàng cho biết họ tin tưởng vào tính pháp lý và an toàn của các dịch vụ thanh toán điện tử.

  3. Tâm lý và nhận thức khách hàng: Khoảng 60% khách hàng vẫn giữ thói quen sử dụng tiền mặt do lo ngại về bảo mật và chưa hoàn toàn tin tưởng vào công nghệ mới. Tuy nhiên, nhóm khách hàng trẻ tuổi (dưới 35 tuổi) có tỷ lệ sử dụng TTKDTM cao hơn 40% so với nhóm trên 50 tuổi.

  4. Chính sách và chiến lược của ngân hàng: Vietinbank Yên Bái đã triển khai nhiều chính sách ưu đãi phí dịch vụ và nâng cấp hệ thống kênh phân phối, góp phần tăng tỷ lệ khách hàng sử dụng dịch vụ TTKDTM lên 30% trong 3 năm qua.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự phát triển TTKDTM tại Vietinbank Yên Bái có sự đóng góp quan trọng từ môi trường kinh tế thuận lợi và sự hoàn thiện của hệ thống pháp lý, phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về vai trò của các yếu tố khách quan trong thúc đẩy thanh toán điện tử. Tuy nhiên, thói quen và tâm lý khách hàng vẫn là rào cản lớn, đặc biệt ở nhóm khách hàng trung niên và cao tuổi, điều này tương đồng với các nghiên cứu về hành vi tiêu dùng tại Việt Nam.

Việc ngân hàng áp dụng các chính sách ưu đãi và phát triển kênh phân phối đa dạng đã góp phần nâng cao trải nghiệm khách hàng, tăng cường sự tin tưởng và thúc đẩy sử dụng dịch vụ. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng giao dịch theo năm, bảng phân tích tỷ lệ sử dụng theo nhóm tuổi và biểu đồ đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố khách quan và chủ quan.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền thông và giáo dục khách hàng: Triển khai các chương trình đào tạo, hội thảo và chiến dịch truyền thông nhằm nâng cao nhận thức về lợi ích và an toàn của TTKDTM, đặc biệt tập trung vào nhóm khách hàng trung niên và cao tuổi. Mục tiêu tăng tỷ lệ sử dụng dịch vụ TTKDTM lên 50% trong vòng 2 năm.

  2. Nâng cấp hạ tầng công nghệ và bảo mật: Đầu tư phát triển hệ thống thanh toán điện tử hiện đại, tăng cường bảo mật thông tin và phòng chống rủi ro an ninh mạng. Thực hiện trong vòng 18 tháng với sự phối hợp của bộ phận công nghệ thông tin và an ninh ngân hàng.

  3. Mở rộng mạng lưới kênh phân phối: Phát triển các điểm giao dịch điện tử, ứng dụng di động và ví điện tử để khách hàng dễ dàng tiếp cận dịch vụ mọi lúc, mọi nơi. Mục tiêu tăng số lượng điểm giao dịch điện tử lên 30% trong 1 năm tới.

  4. Chính sách ưu đãi và hỗ trợ khách hàng: Áp dụng các chính sách giảm phí, miễn phí dịch vụ cho khách hàng mới và khách hàng sử dụng thường xuyên, đồng thời hỗ trợ kỹ thuật và tư vấn trực tiếp để khách hàng yên tâm sử dụng dịch vụ. Thực hiện liên tục và đánh giá hiệu quả hàng quý.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ngân hàng thương mại và tổ chức tín dụng: Giúp các đơn vị này hiểu rõ các nhân tố ảnh hưởng đến TTKDTM, từ đó xây dựng chiến lược phát triển dịch vụ phù hợp, nâng cao năng lực cạnh tranh và mở rộng thị trường.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước: Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách, pháp luật và các chương trình hỗ trợ phát triển thanh toán không dùng tiền mặt, góp phần thúc đẩy chuyển đổi số trong lĩnh vực tài chính.

  3. Các nhà nghiên cứu và học viên: Là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về hành vi tiêu dùng, công nghệ tài chính và phát triển dịch vụ ngân hàng điện tử tại Việt Nam.

  4. Doanh nghiệp và khách hàng cá nhân: Giúp nhận thức rõ hơn về lợi ích và các rủi ro khi sử dụng dịch vụ TTKDTM, từ đó lựa chọn phương thức thanh toán phù hợp, an toàn và tiện lợi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thanh toán không dùng tiền mặt là gì?
    Thanh toán không dùng tiền mặt là hình thức giao dịch sử dụng các công cụ như thẻ ngân hàng, chuyển khoản, ví điện tử thay vì tiền mặt trực tiếp, giúp giao dịch nhanh chóng, an toàn và tiện lợi hơn.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến việc sử dụng TTKDTM?
    Bao gồm yếu tố khách quan như môi trường kinh tế, pháp lý, hạ tầng công nghệ và yếu tố chủ quan như tâm lý, thói quen, nhận thức của khách hàng về dịch vụ.

  3. Tại sao một số khách hàng vẫn thích dùng tiền mặt?
    Nguyên nhân chính là do lo ngại về bảo mật, thiếu niềm tin vào công nghệ mới, thói quen sử dụng tiền mặt lâu năm và chưa quen với các hình thức thanh toán điện tử.

  4. Ngân hàng có thể làm gì để thúc đẩy TTKDTM?
    Ngân hàng cần nâng cao chất lượng dịch vụ, đa dạng hóa kênh phân phối, áp dụng chính sách ưu đãi, đồng thời tăng cường truyền thông và hỗ trợ khách hàng trong quá trình sử dụng.

  5. Lợi ích của TTKDTM đối với nền kinh tế là gì?
    TTKDTM giúp giảm chi phí lưu thông tiền mặt, tăng tính minh bạch trong giao dịch, hỗ trợ kiểm soát thuế, hạn chế rủi ro rửa tiền và thúc đẩy phát triển kinh tế số.

Kết luận

  • Thanh toán không dùng tiền mặt tại Vietinbank Yên Bái đã có sự tăng trưởng ổn định với mức tăng trung bình 15-20% trong giai đoạn 2018-2020.
  • Các nhân tố khách quan như môi trường kinh tế, pháp lý và hạ tầng công nghệ đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển TTKDTM.
  • Tâm lý, thói quen và nhận thức của khách hàng vẫn là rào cản lớn cần được giải quyết thông qua truyền thông và giáo dục.
  • Ngân hàng cần tiếp tục nâng cấp công nghệ, mở rộng kênh phân phối và áp dụng chính sách ưu đãi để tăng cường sử dụng dịch vụ.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm thúc đẩy phát triển TTKDTM tại Vietinbank Yên Bái trong vòng 1-2 năm tới, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động ngân hàng và thúc đẩy chuyển đổi số trong lĩnh vực tài chính.

Để tiếp tục phát triển, các bên liên quan cần phối hợp chặt chẽ trong việc hoàn thiện chính sách, nâng cao nhận thức khách hàng và đầu tư công nghệ. Hành động ngay hôm nay sẽ giúp Vietinbank Yên Bái giữ vững vị thế tiên phong trong lĩnh vực thanh toán không dùng tiền mặt.