Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết 29-NQ/TW ngày 04/11/2013, việc phát triển năng lực học sinh tiểu học trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông. Theo báo cáo khảo sát tại quận Thủ Đức, TP. Hồ Chí Minh, có khoảng 270 cán bộ quản lý và giáo viên tiểu học tham gia nghiên cứu thực trạng bồi dưỡng kỹ năng dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh (PTNL HS). Nghiên cứu tập trung vào ba nhóm kỹ năng chính: kỹ năng soạn giáo án, kỹ năng tiến hành dạy học và kỹ năng kiểm tra, đánh giá quá trình và kết quả học tập của học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất các biện pháp bồi dưỡng kỹ năng dạy học theo định hướng PTNL HS cho giáo viên tiểu học, góp phần nâng cao năng lực nghề nghiệp và chất lượng giảng dạy. Phạm vi nghiên cứu giới hạn tại 6 trường tiểu học trên địa bàn quận Thủ Đức trong giai đoạn 2016-2017, với trọng tâm là phát triển kỹ năng dạy học phù hợp với yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác bồi dưỡng giáo viên, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả dạy học, phát triển năng lực toàn diện cho học sinh tiểu học. Kết quả nghiên cứu cũng hỗ trợ các cơ quan quản lý giáo dục trong việc xây dựng chính sách và kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng giáo viên phù hợp với xu hướng giáo dục hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về kỹ năng dạy học và phát triển năng lực học sinh. Trước hết, khung lý thuyết về kỹ năng dạy học được xây dựng dựa trên phân loại của các nhà giáo dục học như Nguyễn Như An và nhóm tác giả Đặng Thành Hưng, Trịnh Thị Hồng Hà, trong đó kỹ năng dạy học được chia thành các nhóm: kỹ năng soạn giáo án, kỹ năng tiến hành dạy học, kỹ năng kiểm tra đánh giá.

Khái niệm kỹ năng dạy học theo định hướng PTNL HS được hiểu là hệ thống các kỹ năng giúp giáo viên tổ chức hoạt động học tập nhằm phát triển năng lực chung và chuyên môn của học sinh, bao gồm kỹ năng viết mục tiêu bài học, xác định hoạt động và phương pháp dạy học, sử dụng ngôn ngữ giao tiếp, xử lý tình huống sư phạm và kiểm tra đánh giá kết quả học tập.

Lý thuyết về năng lực học sinh tiểu học được tham chiếu theo Dự thảo chương trình giáo dục phổ thông 2017 và các văn bản pháp luật như Luật Giáo dục 2005, Thông tư 22/2016/TT-BGDĐT, nhấn mạnh năng lực tự chủ, giao tiếp hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo là các năng lực cốt lõi cần phát triển.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Về lý luận, tác giả phân tích, tổng hợp các văn bản chính sách, tài liệu khoa học trong và ngoài nước liên quan đến bồi dưỡng kỹ năng dạy học và phát triển năng lực học sinh.

Về thực tiễn, nghiên cứu tiến hành khảo sát điều tra với cỡ mẫu 270 giáo viên và 16 cán bộ quản lý tại 6 trường tiểu học quận Thủ Đức. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho đối tượng nghiên cứu. Công cụ khảo sát là bảng hỏi kết hợp câu hỏi đóng và mở, tập trung vào nhận thức, thực trạng bồi dưỡng kỹ năng, thái độ và mức độ sử dụng kỹ năng dạy học theo định hướng PTNL HS.

Ngoài ra, phương pháp quan sát sư phạm được áp dụng để đánh giá việc vận dụng kỹ năng dạy học trong thực tế giảng dạy trước và sau khi thực nghiệm các biện pháp bồi dưỡng. Phương pháp phỏng vấn sâu với cán bộ quản lý và giáo viên giúp thu thập thông tin định tính bổ sung cho kết quả khảo sát.

Phương pháp thực nghiệm sư phạm được triển khai nhằm kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của quy trình bồi dưỡng kỹ năng dạy học được đề xuất. Dữ liệu được xử lý và phân tích bằng phần mềm SPSS 20 và Excel, đảm bảo tính chính xác và khách quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò kỹ năng dạy học theo định hướng PTNL HS: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên tại quận Thủ Đức nhận thức rõ vai trò quan trọng của kỹ năng dạy học trong phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% giáo viên chủ động tự học và bồi dưỡng kỹ năng này.

  2. Thực trạng bồi dưỡng kỹ năng: Nội dung bồi dưỡng tập trung chủ yếu vào kỹ năng kiểm tra, đánh giá quá trình và kết quả học tập (chiếm khoảng 70% các khóa bồi dưỡng), trong khi kỹ năng soạn giáo án và kỹ năng tiến hành dạy học được bồi dưỡng ít hơn, đặc biệt kỹ năng viết mục tiêu bài học chỉ chiếm khoảng 40%.

  3. Hình thức bồi dưỡng và sự tham gia: Hình thức bồi dưỡng chủ yếu là tập huấn truyền thống, chưa đa dạng và chưa thực sự hấp dẫn, dẫn đến chỉ khoảng 50% giáo viên tích cực tham gia các khóa bồi dưỡng. Nguyên nhân chính là thiếu tài liệu khoa học cập nhật và phương pháp bồi dưỡng chưa phù hợp với thực tiễn.

  4. Mức độ sử dụng và hiệu quả kỹ năng: Sau bồi dưỡng, mức độ sử dụng kỹ năng của giáo viên đạt khoảng 65% thành thục, tuy nhiên hiệu quả vận dụng kỹ năng trong giảng dạy chỉ đạt khoảng 55%, cho thấy còn nhiều hạn chế trong việc áp dụng thực tế.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy giáo viên và cán bộ quản lý đã có nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của kỹ năng dạy học theo định hướng PTNL HS, phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về vai trò của bồi dưỡng kỹ năng nghề nghiệp giáo viên. Tuy nhiên, sự thiếu đồng bộ trong nội dung và hình thức bồi dưỡng đã ảnh hưởng đến hiệu quả thực tế.

Việc tập trung bồi dưỡng kỹ năng kiểm tra đánh giá phản ánh xu hướng đổi mới giáo dục hiện nay, nhưng lại làm sao nhãng kỹ năng soạn giáo án và kỹ năng tiến hành dạy học, đặc biệt là kỹ năng viết mục tiêu bài học – một kỹ năng nền tảng quyết định chất lượng bài giảng. Điều này tương đồng với báo cáo của một số nghiên cứu ngành giáo dục cho thấy giáo viên thường gặp khó khăn trong việc xác định mục tiêu bài học phù hợp với năng lực học sinh.

Hình thức bồi dưỡng truyền thống, thiếu tính tương tác và thực hành đã làm giảm sự hứng thú và chủ động của giáo viên, dẫn đến mức độ sử dụng kỹ năng chưa cao. Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy khi áp dụng quy trình bồi dưỡng đổi mới, có sự cải thiện rõ rệt về nhận thức và kỹ năng của giáo viên, minh chứng cho tính khả thi của các biện pháp đề xuất.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh mức độ nhận thức, tham gia bồi dưỡng và hiệu quả sử dụng kỹ năng trước và sau thực nghiệm, giúp minh họa rõ nét sự chuyển biến tích cực.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và biên soạn tài liệu bồi dưỡng chuyên sâu: Tập trung phát triển tài liệu bồi dưỡng kỹ năng viết mục tiêu bài học, kỹ năng soạn giáo án và kỹ năng tiến hành dạy học theo định hướng PTNL HS, đảm bảo tính khoa học, thực tiễn và dễ tiếp cận. Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các chuyên gia giáo dục.

  2. Đổi mới hình thức bồi dưỡng: Áp dụng các phương pháp bồi dưỡng tương tác, thực hành, mô phỏng tình huống sư phạm và học tập nhóm nhằm tăng cường sự tham gia tích cực của giáo viên. Thời gian: triển khai trong năm học tiếp theo; Chủ thể: Trung tâm bồi dưỡng giáo viên quận Thủ Đức.

  3. Xây dựng quy trình bồi dưỡng 5 bước: Bao gồm xác định mục tiêu, khảo sát nhu cầu, lựa chọn nội dung, lập kế hoạch và đổi mới tổ chức bồi dưỡng, nhằm đảm bảo tính hệ thống và hiệu quả. Thời gian: 3 tháng để hoàn thiện và áp dụng; Chủ thể: Phòng Giáo dục quận và các trường tiểu học.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả bồi dưỡng: Thiết lập hệ thống đánh giá định kỳ, kết hợp tự đánh giá, đồng nghiệp đánh giá và đánh giá của cán bộ quản lý để theo dõi tiến bộ kỹ năng của giáo viên. Thời gian: thực hiện hàng học kỳ; Chủ thể: Ban giám hiệu các trường tiểu học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng giáo viên phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục và phát triển năng lực học sinh.

  2. Giáo viên tiểu học: Nắm bắt các kỹ năng dạy học theo định hướng PTNL HS, nâng cao năng lực nghề nghiệp và hiệu quả giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và dữ liệu thực tiễn để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về bồi dưỡng kỹ năng dạy học và phát triển năng lực học sinh.

  4. Trung tâm bồi dưỡng giáo viên: Làm tài liệu tham khảo để thiết kế chương trình, nội dung và phương pháp bồi dưỡng giáo viên tiểu học hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần bồi dưỡng kỹ năng dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh?
    Bồi dưỡng giúp giáo viên nâng cao năng lực tổ chức dạy học, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục, từ đó phát triển toàn diện năng lực học sinh, không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn hình thành kỹ năng và thái độ tích cực.

  2. Những kỹ năng dạy học nào được ưu tiên bồi dưỡng?
    Ba nhóm kỹ năng chính gồm kỹ năng soạn giáo án (viết mục tiêu, xác định hoạt động dạy học), kỹ năng tiến hành dạy học (sử dụng phương pháp dạy học, giao tiếp, xử lý tình huống) và kỹ năng kiểm tra, đánh giá quá trình học tập của học sinh.

  3. Phương pháp bồi dưỡng nào hiệu quả nhất cho giáo viên tiểu học?
    Phương pháp tương tác, thực hành, mô phỏng tình huống sư phạm và học tập nhóm được đánh giá cao vì giúp giáo viên áp dụng kiến thức vào thực tế, tăng cường sự chủ động và hứng thú học tập.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả bồi dưỡng kỹ năng dạy học?
    Có thể sử dụng kết hợp các hình thức đánh giá như quan sát thực tế giảng dạy, khảo sát ý kiến giáo viên, đánh giá kết quả học tập của học sinh và tự đánh giá của giáo viên để có cái nhìn toàn diện.

  5. Khó khăn phổ biến khi bồi dưỡng kỹ năng dạy học theo định hướng PTNL HS là gì?
    Khó khăn gồm thiếu tài liệu khoa học cập nhật, hình thức bồi dưỡng chưa phù hợp, giáo viên chưa chủ động tham gia do áp lực công việc và chưa quen với phương pháp dạy học mới.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng bồi dưỡng kỹ năng dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh cho giáo viên tiểu học tại quận Thủ Đức, TP. Hồ Chí Minh.
  • Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức và mức độ sử dụng kỹ năng của giáo viên còn hạn chế, đặc biệt trong kỹ năng soạn giáo án và viết mục tiêu bài học.
  • Đề xuất quy trình bồi dưỡng 5 bước và các biện pháp đổi mới hình thức, nội dung bồi dưỡng đã được thực nghiệm và chứng minh tính khả thi, hiệu quả.
  • Các biện pháp này góp phần nâng cao năng lực nghề nghiệp giáo viên, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý giáo dục và trung tâm bồi dưỡng giáo viên áp dụng rộng rãi các giải pháp nhằm phát triển đội ngũ giáo viên tiểu học chất lượng cao, hướng tới phát triển toàn diện năng lực học sinh.

Hành động tiếp theo là triển khai áp dụng quy trình bồi dưỡng và đánh giá hiệu quả trong thực tế giảng dạy, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các địa bàn khác để nhân rộng mô hình thành công.