Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò thiết yếu trong phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo nguồn lực cho các hoạt động đầu tư, an ninh quốc phòng và phúc lợi xã hội. Tại Việt Nam, ngân sách địa phương, đặc biệt là ngân sách cấp huyện, là công cụ quan trọng để chính quyền địa phương thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội. Huyện Vĩnh Bảo, thành phố Hải Phòng, với diện tích 183 km² và dân số đông, là một trong những địa phương trọng điểm về nông nghiệp và phát triển kinh tế ngoại thành. Giai đoạn 2014-2018, tổng thu ngân sách địa phương của huyện tăng trưởng ổn định, ví dụ năm 2017 đạt 272.866,5 triệu đồng, vượt 27,79% dự toán thành phố giao và tăng 26,13% so với cùng kỳ. Tuy nhiên, công tác quản lý ngân sách tại huyện còn nhiều hạn chế như chậm đổi mới, thất thoát thu chi, và năng lực cán bộ chưa đáp ứng yêu cầu. Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng quản lý ngân sách huyện Vĩnh Bảo giai đoạn 2014-2018, từ đó đề xuất các biện pháp tăng cường hiệu quả quản lý ngân sách trong giai đoạn 2019-2021. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại huyện Vĩnh Bảo và thời gian tập trung vào giai đoạn 2014-2018, với ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Xác định ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện chức năng của Nhà nước. Quản lý ngân sách là quá trình sử dụng các công cụ và phương pháp để điều hành thu chi ngân sách hiệu quả, đảm bảo cân đối và minh bạch.

  • Mô hình chu trình quản lý ngân sách: Bao gồm ba giai đoạn chính là lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách, kết hợp với công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát nhằm đảm bảo tính chính xác và hiệu quả trong quản lý.

  • Các nguyên tắc quản lý ngân sách: Thống nhất, dân chủ, cân đối ngân sách, công khai minh bạch và quy trách nhiệm, là cơ sở để xây dựng hệ thống quản lý ngân sách hiệu quả.

Các khái niệm chính bao gồm: ngân sách nhà nước, ngân sách địa phương, quản lý thu ngân sách, quản lý chi ngân sách, quyết toán ngân sách, và thanh tra, kiểm tra ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Dữ liệu chính được thu thập trực tiếp từ Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện Vĩnh Bảo, bao gồm số liệu thu chi ngân sách giai đoạn 2014-2018. Phương pháp chọn mẫu là toàn bộ số liệu ngân sách địa phương trong giai đoạn nghiên cứu nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác. Phân tích số liệu sử dụng các công cụ thống kê mô tả để đánh giá thực trạng thu chi, so sánh tỷ lệ thực hiện dự toán với kế hoạch giao, đồng thời phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý ngân sách. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2018 đến 2019, bao gồm thu thập số liệu, phân tích, đánh giá và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách ổn định: Tổng thu ngân sách địa phương huyện Vĩnh Bảo tăng từ 121.535 triệu đồng năm 2014 lên 272.866,5 triệu đồng năm 2017, tương đương mức tăng khoảng 125% trong 4 năm. Tỷ lệ thực hiện dự toán luôn vượt trên 110% so với kế hoạch huyện giao, thể hiện sự nỗ lực trong công tác thu ngân sách.

  2. Nguồn thu chủ yếu từ khu vực ngoài quốc doanh và thu tiền sử dụng đất: Thu từ khu vực ngoài quốc doanh tăng từ 40.000 triệu đồng năm 2014 lên 88.000 triệu đồng năm 2017, tăng 120%. Thu tiền sử dụng đất cũng tăng mạnh, đạt 55.000 triệu đồng năm 2017, vượt 19% so với dự toán giao.

  3. Chi ngân sách chủ yếu cho chi thường xuyên và đầu tư phát triển: Chi ngân sách huyện năm 2016 đạt 951.404 triệu đồng, tăng 9,55% so với năm trước, tập trung vào các lĩnh vực giáo dục, y tế, quốc phòng và đầu tư xây dựng cơ bản. Tuy nhiên, chi đầu tư phát triển còn hạn chế, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu phát triển hạ tầng.

  4. Hạn chế trong công tác quản lý ngân sách: Công tác lập dự toán còn chậm, chưa kịp thời đổi mới; tình trạng thất thoát trong quản lý thu chi vẫn tồn tại; đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách còn thiếu năng lực chuyên môn và kinh nghiệm, dẫn đến sai sót trong quản lý.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng thu ngân sách phản ánh hiệu quả trong việc khai thác các nguồn thu tại địa phương, đặc biệt là từ khu vực ngoài quốc doanh và đất đai. Tuy nhiên, việc tăng thu chủ yếu dựa vào các nguồn không bền vững như thu tiền sử dụng đất, có thể gây áp lực lên phát triển lâu dài. So với các huyện khác như Triệu Sơn (Thanh Hóa) và Thanh Trì (Hà Nội), huyện Vĩnh Bảo còn nhiều điểm cần cải thiện về quản lý chi ngân sách và nâng cao năng lực cán bộ. Việc áp dụng các nguyên tắc quản lý ngân sách như công khai minh bạch và quy trách nhiệm chưa được thực hiện triệt để, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu chi ngân sách giai đoạn 2014-2018 và bảng so sánh tỷ lệ thực hiện dự toán từng năm để minh họa rõ nét hơn các biến động và hiệu quả quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện tổ chức bộ máy quản lý ngân sách cấp huyện: Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng quản lý cho đội ngũ cán bộ tài chính; xây dựng cơ cấu tổ chức rõ ràng, phân công nhiệm vụ cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do UBND huyện chủ trì phối hợp với Sở Tài chính.

  2. Nâng cao chất lượng công tác lập dự toán ngân sách: Áp dụng các phương pháp dự báo khoa học, bám sát tình hình kinh tế xã hội thực tế; tăng cường phối hợp giữa các phòng ban liên quan để đảm bảo dự toán chính xác, kịp thời. Thực hiện hàng năm trước kỳ ngân sách mới, do Phòng Tài chính – Kế hoạch chủ động triển khai.

  3. Tăng cường quản lý thu chi ngân sách: Rà soát, kiểm tra chặt chẽ các khoản thu, chống thất thu và nợ đọng thuế; kiểm soát chi ngân sách theo đúng dự toán, đảm bảo tiết kiệm và hiệu quả. Thực hiện liên tục, phối hợp giữa Chi cục Thuế, Kho bạc Nhà nước và các đơn vị sử dụng ngân sách.

  4. Chú trọng công tác quyết toán và thanh tra, kiểm tra ngân sách: Đẩy mạnh công tác quyết toán ngân sách đúng quy định, minh bạch; tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các sai phạm trong quản lý ngân sách. Thời gian thực hiện hàng năm, do cơ quan tài chính và các cơ quan thanh tra chủ trì.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Xây dựng hệ thống quản lý ngân sách điện tử, cập nhật số liệu kịp thời, minh bạch, hỗ trợ ra quyết định nhanh chóng và chính xác. Thời gian triển khai trong 2 năm, do UBND huyện phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện: Nâng cao hiểu biết về quy trình, nguyên tắc và thực trạng quản lý ngân sách địa phương, từ đó áp dụng các biện pháp cải tiến công tác quản lý.

  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính địa phương: Tham khảo các phân tích và đề xuất nhằm xây dựng chính sách phù hợp, nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp huyện.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành kinh tế, quản lý công: Tài liệu tham khảo thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước, đặc biệt trong bối cảnh địa phương phát triển kinh tế nông nghiệp và công nghiệp.

  4. Các cơ quan thanh tra, kiểm toán nhà nước: Hiểu rõ các khó khăn, hạn chế trong quản lý ngân sách địa phương để thiết kế các chương trình kiểm tra, giám sát hiệu quả hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý ngân sách cấp huyện lại quan trọng?
    Quản lý ngân sách cấp huyện đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển kinh tế xã hội địa phương, duy trì bộ máy chính quyền và thực hiện các nhiệm vụ do cấp trên giao. Hiệu quả quản lý ngân sách góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ công và phát triển bền vững.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý ngân sách huyện Vĩnh Bảo là gì?
    Khó khăn gồm năng lực cán bộ còn hạn chế, công tác lập dự toán chưa kịp thời, thất thoát thu chi, và thiếu minh bạch trong quản lý. Ngoài ra, nguồn thu chủ yếu dựa vào các khoản không bền vững như tiền sử dụng đất.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả thu ngân sách địa phương?
    Cần tăng cường kiểm tra, giám sát thuế, chống thất thu và nợ đọng thuế; đa dạng hóa nguồn thu; phát triển kinh tế địa phương để mở rộng cơ sở thuế; đồng thời nâng cao nhận thức và trách nhiệm của người nộp thuế.

  4. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách?
    Công nghệ thông tin giúp cập nhật số liệu nhanh chóng, minh bạch, hỗ trợ ra quyết định chính xác và kịp thời, giảm thiểu sai sót và gian lận trong quản lý thu chi ngân sách.

  5. Các biện pháp nào giúp nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách?
    Tổ chức đào tạo chuyên sâu, bồi dưỡng kỹ năng nghiệp vụ, trao đổi kinh nghiệm với các địa phương khác, đồng thời xây dựng hệ thống đánh giá và khen thưởng để khích lệ tinh thần làm việc.

Kết luận

  • Ngân sách huyện Vĩnh Bảo giai đoạn 2014-2018 có sự tăng trưởng ổn định với tổng thu năm 2017 đạt 272.866,5 triệu đồng, vượt dự toán giao.
  • Công tác quản lý ngân sách còn nhiều hạn chế như năng lực cán bộ yếu, công tác lập dự toán và quản lý thu chi chưa hiệu quả.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào hoàn thiện bộ máy quản lý, nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường quản lý thu chi, quyết toán và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn cao, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp huyện, thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội địa phương.
  • Giai đoạn tiếp theo (2019-2021) cần triển khai đồng bộ các giải pháp, đồng thời tiếp tục đánh giá, điều chỉnh để phù hợp với thực tiễn.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý huyện Vĩnh Bảo cần khẩn trương xây dựng kế hoạch triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời tăng cường đào tạo cán bộ và ứng dụng công nghệ để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.