Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự cạnh tranh ngày càng gay gắt trong lĩnh vực giáo dục, vai trò của giảng viên tại các trường Đại học và Cao đẳng trở nên vô cùng quan trọng, quyết định trực tiếp đến chất lượng đào tạo và phát triển bền vững của nhà trường. Tại Thành phố Hồ Chí Minh, với hơn 50 trường Đại học và 42 trường Cao đẳng, đội ngũ giảng viên cơ hữu lên đến khoảng 20.000 người, việc nâng cao hiệu quả công tác giảng dạy và sự gắn kết của họ với tổ chức là một thách thức lớn. Hành vi công dân tổ chức (Organizational Citizenship Behavior - OCB) được xem là yếu tố then chốt thúc đẩy giảng viên tự nguyện vượt ra ngoài yêu cầu nhiệm vụ, góp phần nâng cao hiệu suất và chất lượng giáo dục.
Nghiên cứu này nhằm mục tiêu kiểm định tác động của phong cách lãnh đạo chuyển dạng, cam kết cảm xúc và sự vượt qua cái tôi đến hành vi công dân tổ chức của giảng viên tại các trường Đại học và Cao đẳng ở Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn từ tháng 9/2018 đến tháng 6/2019. Qua khảo sát 274 giảng viên từ 16 trường đại diện cho các hệ công lập và dân lập, nghiên cứu sử dụng mô hình cấu trúc bình phương nhỏ nhất từng phần (PLS-SEM) để phân tích mối quan hệ giữa các biến. Kết quả nghiên cứu không chỉ góp phần làm rõ cơ chế ảnh hưởng của phong cách lãnh đạo chuyển dạng đến hành vi công dân tổ chức thông qua cam kết cảm xúc và sự vượt qua cái tôi, mà còn mang lại giá trị thực tiễn cho công tác quản trị nguồn nhân lực trong các cơ sở giáo dục đại học tại Việt Nam.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên bốn khái niệm chính:
Hành vi công dân tổ chức (OCB): Là hành vi tự nguyện của cá nhân vượt ra ngoài yêu cầu công việc chính thức, bao gồm hai loại chính là hành vi công dân hướng về tổ chức (OCBO) và hành vi công dân hướng về cá nhân (OCBI). OCB góp phần cải thiện môi trường làm việc và hiệu quả tổ chức.
Phong cách lãnh đạo chuyển dạng (Transformational Leadership): Theo Bass và Avolio, phong cách này gồm bốn thành phần: ảnh hưởng lý tưởng, động lực truyền cảm hứng, kích thích trí tuệ và quan tâm cá nhân. Lãnh đạo chuyển dạng thúc đẩy sự phát triển cá nhân và cam kết của người phò tá, tạo động lực vượt qua các giới hạn công việc.
Cam kết cảm xúc (Affective Commitment): Là sự gắn bó tình cảm của nhân viên với tổ chức, thể hiện qua sự đồng thuận với giá trị và mục tiêu của tổ chức, mong muốn gắn bó lâu dài và sẵn sàng cống hiến.
Sự vượt qua cái tôi (Self-Transcendence): Bao gồm hai thành phần là tinh thần toàn cầu và lòng nhân từ, phản ánh sự quan tâm đến phúc lợi của người khác và môi trường, thúc đẩy hành vi hợp tác và hỗ trợ trong tổ chức.
Mô hình nghiên cứu đề xuất kiểm định các mối quan hệ giữa phong cách lãnh đạo chuyển dạng với cam kết cảm xúc, sự vượt qua cái tôi và hành vi công dân tổ chức, đồng thời xem xét tác động trực tiếp của cam kết cảm xúc và sự vượt qua cái tôi đến hành vi công dân tổ chức.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu kết hợp phương pháp định tính và định lượng. Giai đoạn định tính bao gồm thảo luận nhóm với 15 cán bộ quản lý, giảng viên và nghiên cứu sinh để hiệu chỉnh thang đo phù hợp với bối cảnh Việt Nam. Giai đoạn định lượng thu thập dữ liệu qua bảng câu hỏi Likert 7 điểm từ 274 giảng viên tại 16 trường Đại học và Cao đẳng ở Thành phố Hồ Chí Minh, được chọn theo phương pháp thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện và khả thi.
Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 23.0 và Smart PLS 3.0 với kỹ thuật mô hình cấu trúc bình phương nhỏ nhất từng phần (PLS-SEM). Quy trình phân tích gồm đánh giá mô hình đo lường (độ tin cậy, giá trị hội tụ, giá trị phân biệt, kiểm định đa cộng tuyến) và mô hình cấu trúc (kiểm định giả thuyết, hệ số tác động, hệ số xác định R2). Quy trình bootstrapping với 5000 mẫu được áp dụng để kiểm định ý nghĩa thống kê các mối quan hệ.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Ảnh hưởng tích cực của phong cách lãnh đạo chuyển dạng đến hành vi công dân tổ chức: Kết quả phân tích cho thấy phong cách lãnh đạo chuyển dạng có tác động mạnh mẽ đến OCB với hệ số ảnh hưởng (β) khoảng 0.45, mức ý nghĩa p < 0.01. Điều này chứng tỏ lãnh đạo chuyển dạng thúc đẩy giảng viên thực hiện các hành vi tự nguyện vì lợi ích tổ chức và cá nhân đồng nghiệp.
Phong cách lãnh đạo chuyển dạng tác động tích cực đến cam kết cảm xúc và sự vượt qua cái tôi: Hệ số β lần lượt là 0.52 và 0.48, cả hai đều có ý nghĩa thống kê cao (p < 0.01). Điều này cho thấy lãnh đạo chuyển dạng tạo ra sự gắn kết tình cảm và thúc đẩy giá trị vượt qua cái tôi trong đội ngũ giảng viên.
Cam kết cảm xúc và sự vượt qua cái tôi ảnh hưởng tích cực đến hành vi công dân tổ chức: Cam kết cảm xúc có hệ số β khoảng 0.40, còn sự vượt qua cái tôi là 0.35, đều có ý nghĩa p < 0.01. Kết quả này khẳng định vai trò trung gian quan trọng của hai biến này trong việc thúc đẩy OCB.
Mô hình giải thích khoảng 68% biến thiên của hành vi công dân tổ chức (R2 = 0.68), cho thấy mô hình nghiên cứu có khả năng dự báo tốt các yếu tố ảnh hưởng đến OCB của giảng viên.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế trước đây, như của Nohe và Hertel (2017) và Kim (2014), khi phong cách lãnh đạo chuyển dạng được xác định là nhân tố quan trọng thúc đẩy cam kết cảm xúc và hành vi công dân tổ chức. Việc lãnh đạo tạo ra tầm nhìn truyền cảm hứng và quan tâm cá nhân giúp giảng viên cảm nhận được giá trị và ý nghĩa công việc, từ đó gia tăng sự gắn bó và tự nguyện đóng góp.
Sự vượt qua cái tôi, thể hiện qua lòng nhân từ và tinh thần toàn cầu, cũng đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy hành vi công dân tổ chức, phù hợp với lý thuyết giá trị cá nhân của Schwartz (2012). Điều này cho thấy giảng viên có giá trị cá nhân cao về sự quan tâm và hợp tác sẽ tích cực tham gia các hành vi hỗ trợ đồng nghiệp và tổ chức.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ đường thể hiện mối quan hệ giữa các biến, hoặc bảng hệ số hồi quy chi tiết minh họa mức độ ảnh hưởng và ý nghĩa thống kê. Ngoài ra, biểu đồ phân phối tần suất các biến cũng giúp minh họa mức độ đồng thuận của giảng viên với các phát biểu khảo sát.
Đề xuất và khuyến nghị
Xây dựng chương trình đào tạo và phát triển phong cách lãnh đạo chuyển dạng cho ban lãnh đạo các trường: Tập trung vào kỹ năng truyền cảm hứng, quan tâm cá nhân và kích thích trí tuệ nhằm nâng cao hiệu quả lãnh đạo. Thời gian triển khai trong 12 tháng, do phòng nhân sự phối hợp với các chuyên gia đào tạo thực hiện.
Tăng cường các hoạt động xây dựng cam kết cảm xúc của giảng viên với nhà trường: Thông qua các chương trình gắn kết, truyền thông nội bộ và chính sách khen thưởng phù hợp, nhằm nâng cao sự hài lòng và gắn bó. Mục tiêu tăng tỷ lệ cam kết cảm xúc lên ít nhất 15% trong vòng 1 năm.
Khuyến khích phát triển giá trị cá nhân vượt qua cái tôi trong đội ngũ giảng viên: Tổ chức các buổi hội thảo, chia sẻ về lòng nhân từ và tinh thần toàn cầu, thúc đẩy văn hóa hợp tác và hỗ trợ lẫn nhau. Chủ thể thực hiện là các khoa và phòng công tác sinh viên, với kế hoạch triển khai liên tục hàng quý.
Xây dựng hệ thống đánh giá và ghi nhận hành vi công dân tổ chức: Thiết lập tiêu chí đánh giá OCB trong quy trình đánh giá hiệu suất giảng viên, tạo động lực cho các hành vi tự nguyện đóng góp. Thời gian áp dụng thử nghiệm trong 6 tháng, do ban giám hiệu và phòng tổ chức cán bộ phối hợp thực hiện.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Ban lãnh đạo các trường Đại học và Cao đẳng: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến sự gắn kết và hiệu quả làm việc của giảng viên, từ đó xây dựng chiến lược lãnh đạo và quản trị nhân sự phù hợp.
Phòng nhân sự và phát triển nguồn nhân lực: Áp dụng các kết quả nghiên cứu để thiết kế chương trình đào tạo lãnh đạo, chính sách khen thưởng và phát triển văn hóa tổ chức nhằm nâng cao cam kết và hành vi tích cực của giảng viên.
Giảng viên và cán bộ quản lý giảng dạy: Hiểu rõ vai trò của phong cách lãnh đạo và giá trị cá nhân trong việc thúc đẩy sự phát triển nghề nghiệp và môi trường làm việc tích cực.
Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản trị kinh doanh, Quản lý giáo dục: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp luận và kết quả để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo trong lĩnh vực lãnh đạo và hành vi tổ chức trong giáo dục.
Câu hỏi thường gặp
Phong cách lãnh đạo chuyển dạng là gì và tại sao nó quan trọng trong giáo dục?
Phong cách lãnh đạo chuyển dạng là cách lãnh đạo tạo động lực, truyền cảm hứng và quan tâm cá nhân đến nhân viên. Trong giáo dục, nó giúp giảng viên gắn bó hơn với tổ chức và thúc đẩy các hành vi tự nguyện đóng góp, nâng cao chất lượng giảng dạy.Cam kết cảm xúc ảnh hưởng thế nào đến hành vi công dân tổ chức của giảng viên?
Cam kết cảm xúc thể hiện sự gắn bó tình cảm với tổ chức, khi cao sẽ làm tăng khả năng giảng viên thực hiện các hành vi hỗ trợ đồng nghiệp và tổ chức vượt ra ngoài nhiệm vụ chính thức, góp phần cải thiện môi trường làm việc.Sự vượt qua cái tôi gồm những yếu tố nào và tác động ra sao?
Bao gồm lòng nhân từ và tinh thần toàn cầu, phản ánh sự quan tâm đến người khác và môi trường. Giá trị này thúc đẩy giảng viên có thái độ hợp tác, hỗ trợ và trách nhiệm xã hội, từ đó tăng cường hành vi công dân tổ chức.Phương pháp PLS-SEM được sử dụng trong nghiên cứu có ưu điểm gì?
PLS-SEM phù hợp với mẫu nhỏ đến trung bình, cho phép kiểm định mô hình phức tạp với nhiều biến ẩn, đồng thời không yêu cầu dữ liệu phân phối chuẩn, giúp đánh giá mối quan hệ nhân quả hiệu quả trong nghiên cứu xã hội.Làm thế nào các trường có thể áp dụng kết quả nghiên cứu để cải thiện quản trị nhân sự?
Trường có thể đào tạo lãnh đạo theo phong cách chuyển dạng, xây dựng chính sách tăng cường cam kết cảm xúc, phát triển văn hóa vượt qua cái tôi và thiết lập hệ thống đánh giá hành vi công dân tổ chức để nâng cao hiệu quả và sự gắn kết của giảng viên.
Kết luận
- Phong cách lãnh đạo chuyển dạng có ảnh hưởng tích cực và mạnh mẽ đến hành vi công dân tổ chức của giảng viên thông qua cam kết cảm xúc và sự vượt qua cái tôi.
- Cam kết cảm xúc và sự vượt qua cái tôi đóng vai trò trung gian quan trọng trong việc thúc đẩy các hành vi tự nguyện vì lợi ích tổ chức và đồng nghiệp.
- Mô hình nghiên cứu giải thích được khoảng 68% biến thiên của hành vi công dân tổ chức, cho thấy tính phù hợp và khả năng ứng dụng cao trong thực tiễn.
- Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để các trường Đại học, Cao đẳng xây dựng chiến lược lãnh đạo và quản trị nhân sự hiệu quả, nâng cao chất lượng giáo dục.
- Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chương trình đào tạo lãnh đạo chuyển dạng, phát triển văn hóa tổ chức và đánh giá hành vi công dân tổ chức nhằm tăng cường sự gắn kết và hiệu quả làm việc của giảng viên.
Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả lãnh đạo và phát triển nguồn nhân lực trong các cơ sở giáo dục đại học tại Thành phố Hồ Chí Minh!