Yếu tố triết luận trong tác phẩm Nguyễn Minh Châu và Nguyễn Khải

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU

0.1. Lý do chọn đề tài

0.2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

0.3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

0.4. Phương pháp nghiên cứu

0.5. Đóng góp mới và ý nghĩa khoa học của đề tài

0.6. Cấu trúc luận án

1. CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU

1.1. Xung quanh khái niệm “triết luận” và vị trí của yếu tố “triết luận” trong văn chương

1.1.1. Khái niệm “triết luận” và một số thuật ngữ liên quan

1.1.2. Khái niệm “triết học”(Philosophy)

1.1.3. Khái niệm “triết lý”

1.1.4. Vị trí của yếu tố triết luận trong tác phẩm văn chương

2. CHƯƠNG 2: BIỂU HIỆN CỦA YẾU TỐ TRIẾT LUẬN TRONG TÁC PHẨM CỦA NGUYỄN MINH CHÂU

2.1. Quan niệm “tác phẩm văn học sống bằng tư tưởng”

2.2. Đề tài, chủ đề giàu tính tư tưởng

2.2.1. Đề tài trong tác phẩm chứa đựng tính phổ quát

2.2.2. Tính “nhiều lớp” của mạch truyện

2.3. Nhân vật và hình tượng giàu tính biểu tượng

2.4. Điểm nhìn trần thuật từ bên trong tạo nên giọng điệu suy tư, đối thoại

3. CHƯƠNG 3: BIỂU HIỆN CỦA YẾU TỐ TRIẾT LUẬN TRONG SÁNG TÁC CỦA NGUYỄN KHẢI

3.1. Quan niệm “văn chương là khoa học thể hiện lòng người”

3.2. Triết luận trong tác phẩm Nguyễn Khải qua phương diện đề tài, chủ đề với tính thời sự, dự báo

3.3. Mạch truyện giàu tính chính luận

3.4. Mạch truyện giàu tính thông tin thời cuộc

3.5. Kết cấu mạch truyện chính luận

3.6. Nhân vật bản lĩnh với cái tôi khôn ngoan sắc sảo

3.7. Giọng trần thuật theo hướng tranh luận, đối thoại

3.8. Ngôn ngữ trần thuật vừa kể - tả vừa nhận xét, bình luận

3.9. Dựng nên những màn đối thoại, tranh luận

4. CHƯƠNG 4: NHỮNG GẶP GỠ VÀ KHÁC BIỆT TRONG BÚT PHÁP TRIẾT LUẬN CỦA NGUYỄN MINH CHÂU VÀ NGUYỄN KHẢI

4.1. Những điểm gặp gỡ trong bút pháp triết luận của Nguyễn Minh Châu và Nguyễn Khải

4.1.1. Gặp gỡ trong quan điểm: đề cao tính tư tưởng của văn chương

4.1.2. Đề tài và chủ đề tác phẩm thường lộ rõ tính “luận đề”

4.1.3. Nhân vật giàu tính biểu tượng

4.1.4. Nhân vật biểu tượng cho những ý tưởng, mục tiêu chính trị - xã hội

4.1.5. Nhân vật biểu tượng cho cái Đẹp - Đạo đức - Nhân cách

4.1.6. Nhân vật đạt đến tầm cổ mẫu (archetype)

4.1.7. Trần thuật thường đan xen giữa kể - tả và bình luận

4.2. Những điểm khác biệt trong bút pháp triết luận của Nguyễn Minh Châu và Nguyễn Khải

4.2.1. Khác biệt trong tiếp cận và phản ánh hiện thực

4.2.2. Những điểm khác nhau trong xây dựng nhân vật

4.2.3. Nguyễn Khải có thế mạnh trong khắc họa “con người xã hội”

4.2.4. Nguyễn Minh Châu có thế mạnh trong khắc họa con người cá nhân - đời tư

4.2.5. Khác nhau trong giọng điệu trần thuật

4.2.6. Ngôn từ xưng - gọi trong tác phẩm của Nguyễn Khải thiên về suồng sã, trong tác phẩm của Nguyễn Minh Châu thiên về chuẩn mực

4.2.7. Trần thuật trong tác phẩm của Nguyễn Khải thiên về kể kết hợp bình luận; Trần thuật trong tác phẩm của Nguyễn Minh Châu thiên về kể - tả

4.2.8. Câu văn của Nguyễn Khải ngắn, thường dùng câu rút gọn; Câu văn của Nguyễn Minh Châu uyển chuyển, chỉn chu về ngữ pháp

DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN

TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Giới thiệu về yếu tố triết luận

Yếu tố triết luận trong tác phẩm văn học là một khái niệm quan trọng, thể hiện sự kết hợp giữa tư tưởng và nghệ thuật. Yếu tố triết luận không chỉ đơn thuần là những suy nghĩ sâu sắc mà còn là cách mà tác giả thể hiện những vấn đề nhân sinh, xã hội qua ngôn ngữ nghệ thuật. Trong tác phẩm của Nguyễn Minh Châu và Nguyễn Khải, yếu tố này được thể hiện rõ nét, tạo nên chiều sâu cho các tác phẩm. Theo quan điểm của nhiều nhà nghiên cứu, tác phẩm văn học sống bằng tư tưởng, và yếu tố triết luận chính là cầu nối giữa nghệ thuật và tri thức. Điều này cho thấy rằng, một tác phẩm thiếu đi yếu tố triết luận sẽ nhanh chóng bị lãng quên, dù có được trang trí bằng những hình thức đẹp đẽ đến đâu. Tư tưởng trong tác phẩm không chỉ mang lại khoái cảm trí tuệ mà còn tạo ra sức ảnh hưởng lâu dài. Do đó, việc nghiên cứu yếu tố triết luận trong tác phẩm của hai tác giả này không chỉ giúp làm sáng tỏ giá trị nghệ thuật mà còn khẳng định tầm quan trọng của tư tưởng trong văn chương.

1.1. Khái niệm và vai trò của yếu tố triết luận

Khái niệm yếu tố triết luận được hình thành từ sự kết hợp giữa triết học và văn học. Theo đó, yếu tố triết luận không chỉ là những luận điểm mà còn là cách thức mà tác giả thể hiện những vấn đề sâu sắc của cuộc sống. Trong tác phẩm của Nguyễn Minh Châu và Nguyễn Khải, yếu tố triết luận thể hiện qua các chủ đề phong phú, từ những vấn đề cá nhân đến những vấn đề xã hội lớn lao. Điều này cho thấy rằng, văn chương không chỉ là nghệ thuật mà còn là một phương tiện để khám phá và phản ánh hiện thực. Nguyễn Minh Châu thường khai thác những khía cạnh tinh tế của tâm hồn con người, trong khi Nguyễn Khải lại chú trọng đến những vấn đề xã hội và chính trị. Sự kết hợp này tạo nên một bức tranh đa dạng về tư tưởng trong văn học Việt Nam hiện đại.

II. Biểu hiện của yếu tố triết luận trong tác phẩm của Nguyễn Minh Châu

Trong sáng tác của Nguyễn Minh Châu, yếu tố triết luận được thể hiện qua những quan niệm sâu sắc về con người và cuộc sống. Ông cho rằng, tác phẩm văn học sống bằng tư tưởng, và điều này thể hiện rõ trong các tác phẩm của ông. Những đề tài mà ông chọn thường mang tính phổ quát, phản ánh những vấn đề nhân sinh sâu sắc. Nhân vật trong tác phẩm của ông không chỉ đơn thuần là những hình tượng mà còn là những biểu tượng cho những ý tưởng lớn lao. Nguyễn Minh Châu sử dụng ngôn ngữ một cách tinh tế, tạo nên những giọng điệu suy tư, đối thoại, giúp người đọc cảm nhận được chiều sâu triết lý trong từng câu chữ. Một trong những điểm nổi bật trong tác phẩm của ông là khả năng tạo ra những mạch truyện nhiều lớp, nơi mà mỗi lớp đều chứa đựng những suy tư triết luận. Điều này không chỉ làm cho tác phẩm của ông trở nên phong phú mà còn tạo ra sức hấp dẫn lâu dài đối với độc giả.

2.1. Đề tài và chủ đề trong tác phẩm

Đề tài trong tác phẩm của Nguyễn Minh Châu thường xoay quanh những vấn đề mang tính triết luận cao. Ông không ngại khai thác những khía cạnh phức tạp của tâm lý con người, từ đó tạo ra những câu chuyện giàu tính tư tưởng. Các tác phẩm của ông thường chứa đựng những thông điệp sâu sắc về cuộc sống, tình yêu, và nhân sinh. Điều này thể hiện rõ trong các nhân vật của ông, những người không chỉ sống trong một bối cảnh cụ thể mà còn mang trong mình những trăn trở, suy tư về cuộc đời. Nguyễn Minh Châu đã khéo léo lồng ghép những vấn đề triết luận vào trong từng tình huống, giúp người đọc không chỉ thưởng thức nghệ thuật mà còn suy ngẫm về những giá trị sống. Sự kết hợp này tạo nên một phong cách độc đáo, làm nổi bật yếu tố triết luận trong tác phẩm của ông.

III. Biểu hiện của yếu tố triết luận trong tác phẩm của Nguyễn Khải

Trong khi Nguyễn Minh Châu tập trung vào những khía cạnh nội tâm, Nguyễn Khải lại hướng đến những vấn đề xã hội và chính trị. Yếu tố triết luận trong tác phẩm của ông thể hiện qua những quan điểm sắc bén về thực tại. Ông thường sử dụng những mạch truyện chính luận, nơi mà các nhân vật không chỉ đơn thuần là những hình tượng mà còn là những tiếng nói đại diện cho những tư tưởng lớn. Nguyễn Khải cho rằng, văn chương không chỉ là nghệ thuật mà còn là một công cụ để phản ánh và phê phán xã hội. Điều này thể hiện rõ trong cách ông xây dựng nhân vật, những người có bản lĩnh và cái tôi mạnh mẽ. Giọng điệu trần thuật của ông thường mang tính tranh luận, đối thoại, tạo nên một không gian mở cho những suy nghĩ và ý kiến khác nhau. Điều này không chỉ làm cho tác phẩm của ông trở nên hấp dẫn mà còn khẳng định giá trị của yếu tố triết luận trong văn học.

3.1. Quan niệm về văn chương và triết luận

Theo Nguyễn Khải, văn chương là khoa học thể hiện lòng người. Ông tin rằng, tác phẩm văn học không chỉ đơn thuần là những câu chuyện mà còn là những phản ánh sâu sắc về cuộc sống. Yếu tố triết luận trong tác phẩm của ông thường thể hiện qua những đề tài mang tính thời sự, dự báo. Ông không ngại đề cập đến những vấn đề nhạy cảm, từ đó tạo ra những cuộc đối thoại sâu sắc giữa các nhân vật. Điều này không chỉ giúp tác phẩm của ông trở nên phong phú mà còn tạo ra những giá trị tư tưởng lớn lao. Nguyễn Khải đã khéo léo lồng ghép những vấn đề triết luận vào trong từng tình huống, giúp người đọc không chỉ thưởng thức nghệ thuật mà còn suy ngẫm về những giá trị sống. Sự kết hợp này tạo nên một phong cách độc đáo, làm nổi bật yếu tố triết luận trong tác phẩm của ông.

Phân tích yếu tố triết luận trong tác phẩm của Nguyễn Minh Châu và Nguyễn Khải - Luận án tiến sĩ ngữ văn