I. Tổng Quan Về Quyết Định Mua Lại Liên Doanh tại VN
Thâm nhập thị trường nước ngoài là một bước đi quan trọng đối với các công ty đa quốc gia. Việc lựa chọn phương thức thâm nhập phù hợp, đặc biệt là giữa mua lại doanh nghiệp Việt Nam và liên doanh tại Việt Nam, có thể ảnh hưởng đáng kể đến sự thành công của doanh nghiệp. Phương thức thâm nhập, theo Sharma và Erramilli (2004), là một thỏa thuận có cấu trúc cho phép một công ty thực hiện chiến lược thị trường sản phẩm của mình tại một quốc gia sở tại, bằng cách chỉ thực hiện các hoạt động tiếp thị (ví dụ: thông qua các phương thức xuất khẩu) hoặc cả hoạt động sản xuất và tiếp thị, tự mình hoặc hợp tác với những người khác (các phương thức hợp đồng, liên doanh và các công ty con thuộc sở hữu hoàn toàn). Quyết định này phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm mức độ kiểm soát mong muốn, rủi ro đầu tư, cam kết nguồn lực và nhu cầu thông tin. Bài viết này đi sâu vào các yếu tố quyết định chính ảnh hưởng đến sự lựa chọn giữa mua lại và liên doanh ở Việt Nam, một thị trường mới nổi đầy tiềm năng nhưng cũng không ít thách thức.
1.1. Tầm quan trọng của việc lựa chọn phương thức thâm nhập phù hợp
Một phương thức thâm nhập phù hợp cho phép các công ty đạt được lợi thế cạnh tranh không chỉ ở quốc gia sở tại mà còn trên thị trường quốc tế (Veberke, 2009). Lựa chọn giữa các loại hình thâm nhập khác nhau sẽ dựa trên mức độ sở hữu, tài sản và cam kết mong muốn, cũng như tính sẵn có và nhu cầu về nguồn lực, được xác định bởi các công ty (Meyer và Estrin, 2001). Đây cũng là một chiến lược quan trọng trong quá trình quốc tế hóa của một công ty do nhu cầu về nguồn lực địa phương và kiến thức thị trường để đạt được mục tiêu chiến lược của công ty (Werner, 2002; Meyer, Estrin, Bhaumile và Peng, 2009). Do đó, một phương thức thâm nhập tối ưu sẽ cung cấp một phương tiện quan trọng để đối phó với những thách thức phát sinh từ quá trình quốc tế hóa (Meyer, 2001). Điều này đòi hỏi tất cả các yếu tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn phương thức thâm nhập phải được xem xét nghiêm túc để đưa ra một phương thức thâm nhập tối ưu.
1.2. Việt Nam Thị trường mới nổi và đầy thách thức
Việt Nam, với tư cách là một thị trường mới nổi, mang đến nhiều cơ hội cho các nhà đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, sự khác biệt về văn hóa, môi trường pháp lý và trình độ cạnh tranh cũng tạo ra những thách thức đáng kể. Điều này đòi hỏi các công ty phải cân nhắc kỹ lưỡng các yếu tố này khi quyết định giữa mua lại và liên doanh. Theo Nguyen et al. (2020), mặc dù những thay đổi tích cực đã được giới thiệu trong Luật Doanh nghiệp 2000 và Luật Đầu tư Việt Nam 2015, vẫn còn những trở ngại trong sự khác biệt văn hóa, mức độ cạnh tranh và hạn chế đối với các nhà đầu tư tham gia thị trường Việt Nam. Do đó, các loại hình quan hệ giữa các công ty nước ngoài và địa phương trong nền kinh tế này thể hiện một sự khác biệt lớn so với các loại hình quan hệ ở các nước phát triển (Giround, 2007; Meschi, Phan and Wassmer, 2016; Vo and Le Hoang, 2017).
II. Thách Thức Rủi Ro Mua Lại và Rủi Ro Liên Doanh tại VN
Việc lựa chọn giữa mua lại và liên doanh không chỉ là vấn đề cơ hội mà còn là quản lý rủi ro. Mua lại doanh nghiệp Việt Nam có thể gặp phải các vấn đề về quản lý, sự khác biệt văn hóa và định giá tài sản không chính xác. Ngược lại, liên doanh tại Việt Nam có thể đối mặt với xung đột lợi ích giữa các đối tác, chia sẻ lợi nhuận và rủi ro lộ bí mật kinh doanh. Việc hiểu rõ và đánh giá đúng các rủi ro mua lại và rủi ro liên doanh là yếu tố then chốt để đưa ra quyết định sáng suốt. Cả hai phương thức thâm nhập đều có những ưu điểm và nhược điểm riêng. Một thương vụ mua lại không chỉ cho phép các công ty tiếp cận các nguồn lực địa phương mà không thể có được thông qua hình thức không hợp nhất và có được sức mạnh thị trường, mà còn mang đến một số thách thức trong việc quản lý công ty mua lại và đối phó với xung đột về tổ chức và văn hóa (Capron, Mitchell and Swaminathan, 2001; Haspeslagh and Jemison, 1991; Kenton, 2019).
2.1. Nhược điểm mua lại Quản lý văn hóa và định giá
Một trong những nhược điểm mua lại là khó khăn trong việc quản lý công ty mục tiêu sau khi sáp nhập. Sự khác biệt về văn hóa doanh nghiệp và quy trình làm việc có thể gây ra xung đột và làm giảm hiệu quả hoạt động. Bên cạnh đó, việc định giá chính xác giá trị của một doanh nghiệp mục tiêu ở Việt Nam cũng là một thách thức lớn. Việc trả giá quá cao cho các tài sản không mong muốn là một vấn đề phổ biến vì việc xác định giá trị đánh giá chính xác của một mục tiêu nước ngoài là khó khăn hoặc không thể (Dikova, 2012; Lee and Lieberman, 2010).
2.2. Nhược điểm liên doanh Xung đột lợi ích và chia sẻ lợi nhuận
Trong khi đó, nhược điểm liên doanh đến từ việc chia sẻ lợi nhuận với đối tác, dẫn đến những thách thức về phối hợp (Buckley and Casson, 1998; Kogut, 1988) và cũng phơi bày tài sản độc quyền của đối tác liên doanh trước khả năng sử dụng miễn phí hoặc thậm chí là vi phạm bản quyền, đặc biệt là trong môi trường bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ thấp (Luo, 2001). Ngoài ra, sự khác biệt về mục tiêu và chiến lược giữa các đối tác cũng có thể gây ra xung đột và làm suy yếu hiệu quả của liên doanh. Đồng thời, việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ cũng là một vấn đề quan trọng cần được xem xét.
2.3. Rủi ro pháp lý và quản lý khi mua lại liên doanh tại Việt Nam
Môi trường pháp lý phức tạp và thay đổi liên tục ở Việt Nam cũng là một yếu tố rủi ro cần được tính đến. Việc tuân thủ các quy định pháp luật về mua bán và sáp nhập (M&A), đầu tư và cạnh tranh là rất quan trọng để tránh các vấn đề pháp lý phát sinh sau này. Do đó, lựa chọn giữa hai phương thức thâm nhập sẽ dựa trên mức độ đánh đổi của các công ty. Trong khi nó có vẻ không phải là một hướng nghiên cứu mới, thì việc lựa chọn phương thức thâm nhập vẫn là một chủ đề yêu thích của các học giả kinh doanh quốc tế do tính ứng dụng của nó trong một thế giới năng động và luôn thay đổi.
III. Yếu Tố Quyết Định Văn Hóa Kinh Doanh và Môi Trường Pháp Lý
Các yếu tố như văn hóa kinh doanh Việt Nam, môi trường pháp lý Việt Nam và thị trường Việt Nam đóng vai trò then chốt trong việc quyết định nên mua lại hay liên doanh. Sự khác biệt về văn hóa có thể ảnh hưởng đến khả năng hợp tác và quản lý hiệu quả. Môi trường pháp lý có thể tạo ra những rào cản hoặc cơ hội cho cả hai hình thức. Thị trường có thể đòi hỏi sự linh hoạt và thích ứng nhanh chóng mà liên doanh có thể mang lại. Các thể chế của một quốc gia cung cấp "các quy tắc của cuộc chơi" chính thức và không chính thức để điều chỉnh hành vi kinh tế của các công ty và cách chúng tương tác trên thị trường (Lahiri et al., 2014; North, 1990; Peng, Wang and Jiang, 2008).
3.1. Ảnh hưởng của văn hóa kinh doanh Việt Nam
Hiểu rõ văn hóa kinh doanh Việt Nam là yếu tố quan trọng để thành công trong cả mua lại và liên doanh. Sự khác biệt về giá trị, phong cách giao tiếp và cách thức ra quyết định có thể gây ra những hiểu lầm và xung đột không đáng có. Việc xây dựng mối quan hệ tốt đẹp với đối tác địa phương và tôn trọng các phong tục tập quán là điều cần thiết. Theo North (1990), các thể chế của một quốc gia có thể là chính thức, chẳng hạn như các quy định và luật pháp, hoặc không chính thức như các chuẩn mực, giá trị và phong tục.
3.2. Tác động của môi trường pháp lý Việt Nam
Môi trường pháp lý Việt Nam đang trong quá trình hoàn thiện và có thể gây ra những khó khăn cho các nhà đầu tư nước ngoài. Việc nắm vững các quy định về đầu tư, kinh doanh, lao động và thuế là rất quan trọng. Các nhà đầu tư cũng cần chú ý đến các vấn đề về bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và giải quyết tranh chấp. Các thể chế cung cấp cấu trúc trong đó các giao dịch và kinh doanh diễn ra, do đó, khoảng cách giữa các thể chế có thể gây ra sự gia tăng chi phí giao dịch và mức độ rủi ro ảnh hưởng trực tiếp đến chiến lược của các công ty khi tham gia toàn cầu, đặc biệt là đối với việc lựa chọn phương thức thâm nhập (Demirbag et al.).
3.3. Đặc điểm của thị trường Việt Nam và sự thích ứng
Thị trường Việt Nam có nhiều đặc điểm riêng, bao gồm quy mô dân số lớn, tốc độ tăng trưởng kinh tế cao và sự phát triển nhanh chóng của tầng lớp trung lưu. Tuy nhiên, thị trường cũng có tính cạnh tranh cao và sự thay đổi nhanh chóng về nhu cầu của người tiêu dùng. Các công ty cần có khả năng thích ứng nhanh chóng và linh hoạt để thành công tại thị trường này.
IV. Phân Tích Doanh Nghiệp Đánh Giá Doanh Nghiệp Mục Tiêu Due Diligence
Trước khi đưa ra quyết định cuối cùng, việc đánh giá doanh nghiệp mục tiêu (Due Diligence) là vô cùng quan trọng. Quá trình này bao gồm việc kiểm tra kỹ lưỡng tình hình tài chính, pháp lý, hoạt động và tiềm năng tăng trưởng của doanh nghiệp mục tiêu. Đánh giá doanh nghiệp mục tiêu (Due Diligence) giúp các nhà đầu tư hiểu rõ về giá trị thực của doanh nghiệp và giảm thiểu rủi ro sau khi mua lại hoặc liên doanh. Bước đánh giá doanh nghiệp mục tiêu (Due Diligence) đặc biệt quan trọng trong bối cảnh Việt Nam, nơi thông tin có thể không đầy đủ hoặc không chính xác.
4.1. Kiểm tra tài chính và pháp lý kỹ lưỡng
Việc kiểm tra tài chính bao gồm việc xem xét báo cáo tài chính, sổ sách kế toán và các tài liệu liên quan để đánh giá tình hình tài chính hiện tại và quá khứ của doanh nghiệp mục tiêu. Việc kiểm tra pháp lý bao gồm việc xem xét giấy phép kinh doanh, hợp đồng, tranh chấp pháp lý và các vấn đề pháp lý khác có thể ảnh hưởng đến hoạt động của doanh nghiệp.
4.2. Đánh giá hoạt động và tiềm năng tăng trưởng
Việc đánh giá hoạt động bao gồm việc xem xét quy trình sản xuất, quản lý chất lượng, hệ thống phân phối và marketing của doanh nghiệp mục tiêu. Việc đánh giá tiềm năng tăng trưởng bao gồm việc xem xét thị trường, đối thủ cạnh tranh và các yếu tố khác có thể ảnh hưởng đến khả năng tăng trưởng của doanh nghiệp trong tương lai.
4.3. Giảm thiểu rủi ro và bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư
Quá trình đánh giá doanh nghiệp mục tiêu (Due Diligence) giúp các nhà đầu tư hiểu rõ về rủi ro và cơ hội liên quan đến doanh nghiệp mục tiêu. Điều này cho phép họ đưa ra quyết định sáng suốt và đàm phán các điều khoản có lợi cho mình. Ngoài ra, việc đánh giá doanh nghiệp mục tiêu (Due Diligence) cũng giúp bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư sau khi mua lại hoặc liên doanh.
V. Chiến Lược Chiến Lược Thâm Nhập và Đàm Phán Thương Vụ
Việc xây dựng một chiến lược thâm nhập thị trường Việt Nam rõ ràng và hiệu quả là yếu tố quan trọng để thành công. Chiến lược này cần phải phù hợp với mục tiêu của doanh nghiệp, đặc điểm của thị trường và các yếu tố khác như văn hóa và pháp lý. Đàm phán thương vụ mua bán/liên doanh cũng là một giai đoạn quan trọng, đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng và kỹ năng đàm phán tốt. Chiến lược thâm nhập thị trường Việt Nam cần phù hợp với mục tiêu và nguồn lực của doanh nghiệp. Với sự phát triển của thị trường nước ngoài, các công ty đa quốc gia sẽ tìm thấy sự quan tâm của mình trong việc thâm nhập các thị trường mới vì nhiều lý do: tìm kiếm thị trường mới để tăng trưởng kinh doanh, tận dụng chi phí lao động thấp, các nguồn tài nguyên có giá trị hoặc cơ sở hạ tầng địa phương, v.v. Nắm bắt các động cơ và kỳ vọng khác nhau, phương thức thâm nhập sẽ là sự cân nhắc hàng đầu cho các doanh nghiệp để đạt được các mục tiêu kinh doanh của họ một cách hiệu quả.
5.1. Xác định mục tiêu và phân tích thị trường
Trước khi xây dựng chiến lược thâm nhập, doanh nghiệp cần xác định rõ mục tiêu của mình tại thị trường Việt Nam. Mục tiêu có thể là tăng doanh số, mở rộng thị phần, tiếp cận nguồn lực mới hoặc thâm nhập vào một ngành công nghiệp mới. Sau đó, doanh nghiệp cần phân tích kỹ lưỡng thị trường Việt Nam để hiểu rõ về khách hàng, đối thủ cạnh tranh và các yếu tố khác ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh.
5.2. Lựa chọn phương thức thâm nhập phù hợp
Dựa trên mục tiêu và phân tích thị trường, doanh nghiệp cần lựa chọn phương thức thâm nhập phù hợp nhất. Phương thức thâm nhập có thể là mua lại, liên doanh, thành lập văn phòng đại diện, xuất khẩu hoặc nhượng quyền thương mại. Mỗi phương thức có những ưu điểm và nhược điểm riêng, và doanh nghiệp cần cân nhắc kỹ lưỡng để đưa ra quyết định đúng đắn.
5.3. Chuẩn bị kỹ lưỡng cho đàm phán thương vụ
Đàm phán thương vụ mua bán/liên doanh là một quá trình phức tạp và đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng. Doanh nghiệp cần tìm hiểu về đối tác tiềm năng, xác định giá trị của doanh nghiệp mục tiêu và chuẩn bị các tài liệu cần thiết. Kỹ năng đàm phán tốt cũng rất quan trọng để đạt được các điều khoản có lợi.
VI. Tổng Kết Kinh Nghiệm Mua Lại Liên Doanh và Bài Học Tại VN
Nghiên cứu các kinh nghiệm mua lại và liên doanh tại Việt Nam trước đây có thể cung cấp những bài học quý giá cho các nhà đầu tư. Việc tìm hiểu về những thành công và thất bại của các thương vụ trước đó giúp các nhà đầu tư tránh được những sai lầm tương tự và đưa ra quyết định sáng suốt hơn. Ngoài ra, việc theo dõi các thương vụ M&A thành công tại Việt Nam cũng giúp nhà đầu tư hiểu được cách thức thực hiện các thương vụ thành công. Nó đòi hỏi tất cả các yếu tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn phương thức thâm nhập phải được xem xét nghiêm túc để đưa ra một phương thức thâm nhập tối ưu. Hiện tượng này mở ra một dòng nghiên cứu về các yếu tố quyết định việc lựa chọn phương thức thâm nhập để cung cấp một cái nhìn sâu sắc hơn về môi trường kinh doanh cũng như để giúp các nhà hoạch định chính sách và nhà quản lý áp dụng các phương pháp kinh doanh phù hợp (He and Zhang, 2018).
6.1. Phân tích các thương vụ M A thành công tại Việt Nam
Việc phân tích các thương vụ M&A thành công tại Việt Nam giúp nhà đầu tư hiểu được những yếu tố then chốt dẫn đến thành công. Các yếu tố này có thể bao gồm việc lựa chọn đối tác phù hợp, xây dựng mối quan hệ tốt đẹp, quản lý hiệu quả quá trình sáp nhập và thích ứng với văn hóa kinh doanh Việt Nam. Ngoài ra, việc xem xét các yếu tố đặc thù ảnh hưởng đến giao dịch và hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp đa quốc gia khi thâm nhập một thị trường mới, các thể chế nên được ưu tiên vì nó liên quan đến tất cả các khía cạnh của môi trường bên ngoài, điều này trực tiếp quyết định các phương pháp kinh doanh của các công ty.
6.2. Học hỏi từ những thất bại và tránh sai lầm
Bên cạnh những thành công, việc học hỏi từ những thất bại cũng rất quan trọng. Việc tìm hiểu về những sai lầm mà các nhà đầu tư khác đã mắc phải giúp nhà đầu tư tránh được những rủi ro tương tự. Các sai lầm này có thể bao gồm việc đánh giá sai giá trị của doanh nghiệp mục tiêu, không hiểu rõ văn hóa kinh doanh Việt Nam hoặc không chuẩn bị kỹ lưỡng cho quá trình đàm phán.
6.3. Kinh nghiệm thực tiễn Lời khuyên từ chuyên gia M A
Tham khảo ý kiến của các chuyên gia M&A có kinh nghiệm tại thị trường Việt Nam có thể giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định sáng suốt. Các chuyên gia này có thể cung cấp những thông tin hữu ích về thị trường, pháp lý và các vấn đề khác liên quan đến mua lại và liên doanh. Các chuyên gia cũng có thể giúp nhà đầu tư xây dựng chiến lược thâm nhập phù hợp và đàm phán các điều khoản có lợi.
