Nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến ý định chia sẻ tri thức của nhân viên trong ngành CNTT

• Tác giả: Hồ Bá Thắng
• Người hướng dẫn: TS. Phạm Quốc Trung
• Trường học: Đại học Bách Khoa - ĐHQG TP. HCM
• Chuyên ngành: Hệ thống thông tin quản lý
• Đề tài: Những Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Ý Định Chia Sẻ Tri Thức Của Nhân Viên Trong Ngành CNTT
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2015
• Địa điểm: TP. Hồ Chí Minh

• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.3. Nghiên cứu này nhằm những mục tiêu sau
• 1.4. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.5. Phạm vi nghiên cứu
• 1.6. Ý nghĩa nghiên cứu
• 1.6.1. Ý nghĩa khoa học
• 1.6.2. Ý nghĩa thực tiễn
• 1.7. Bố cục luận văn
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT
• 2.1. Giải thích khái niệm quan trọng
• 2.2. Tổng quan cơ sở lý thuyết
• 2.2.1. Thuyết hành động hợp lý (TRA)
• 2.2.2. Thuyết hành vi dự định (TPB)
• 2.3. Công trình liên quan
• 2.3.1. Nghiên cứu trong nước
• 2.3.2. Nghiên cứu ngoài nước
• 2.3.3. Nhận xét chung về công trình liên quan
• 2.4. Mô hình nghiên cứu và các giả thuyết
• 2.4.1. Mô hình nghiên cứu
• 2.4.2. Phân tích từng nhân tố trong mô hình đề xuất
• 2.4.3. Giả thuyết của mô hình nghiên cứu đề xuất
• 3. CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Thiết kế nghiên cứu
• 3.2. Xây dựng thang đo sơ bộ
• 3.3. Nghiên cứu định tính
• 3.4. Nghiên cứu định lượng
• 3.5. Thu thập dữ liệu và số lượng mẫu quan sát
• 3.6. Phân tích định lượng
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 4.1. Mô tả mẫu khảo sát
• 4.2. Các thống kê mô tả
• 4.3. Thống kê các đặc tính nhân khẩu học cơ bản
• 4.4. Thống kê thông tin các biến quan sát
• 4.5. Đánh giá thang đo
• 4.5.1. Phân tích độ tin cậy Cronbach Alpha
• 4.5.2. Phân tích nhân tố khám phá EFA
• 4.6. Phân tích nhân tố cho các biến độc lập
• 4.7. Phân tích nhân tố cho các biến trung gian
• 4.8. Mô hình điều chỉnh
• 4.9. Kiểm định mô hình và các giả thuyết
• 4.9.1. Phân tích tương quan
• 4.9.2. Phân tích hồi quy
• 4.9.2.1. Phân tích hồi quy với các biến ARR, ER và ATK
• 4.9.2.2. Phân tích hồi quy với các biến AFF_INV, FN và SN
• 4.9.2.3. Phân tích hồi quy với các biến ICT và PBC
• 4.9.2.4. Phân tích hồi quy với các biến ATK, SN, PBC, AFF_INV, FN, và ITSN
• 4.9.3. Kiểm định giả thuyết
• 4.9.4. Phân tích đường dẫn (Path Analysis)
• 4.9.5. Kiểm định sự khác biệt của các biến định tính
• 4.9.5.1. Kiểm định ý định chia sẻ tri thức giữa phái nam và nữ
• 4.9.5.2. Kiểm định ý định chia sẻ tri thức giữa các nhân viên có độ tuổi khác nhau
• 4.9.5.3. Kiểm định ý định chia sẻ tri thức giữa các nhân viên có kinh nghiệm làm việc khác nhau
• 4.9.5.4. Kiểm định ý định chia sẻ tri thức giữa các nhân viên có vị trí công tác khác nhau
• 4.10. Thảo luận kết quả
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN
• 5.1. Hạn chế và hướng phát triển tiếp theo của nghiên cứu
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• DANH MỤC VIẾT TẮT
• DANH MỤC HÌNH
• DANH MỤC BẢNG BIỂU

I. Tổng quan về chia sẻ tri thức

Chia sẻ tri thức là một yếu tố quan trọng trong ngành công nghệ thông tin (CNTT). Nó không chỉ giúp nâng cao hiệu quả công việc mà còn tạo ra giá trị cho tổ chức. Yếu tố ảnh hưởng đến ý định chia sẻ tri thức của nhân viên trong ngành CNTT bao gồm nhiều khía cạnh như quản lý tri thức, công nghệ thông tin, và môi trường làm việc. Theo nghiên cứu, việc chia sẻ tri thức có thể giúp tổ chức duy trì lợi thế cạnh tranh và phát triển bền vững. Tuy nhiên, thực tế cho thấy rằng việc này vẫn chưa đạt hiệu quả cao. Các tổ chức cần nhận thức rõ ràng về tầm quan trọng của việc chia sẻ tri thức để có những biện pháp khuyến khích phù hợp.

1.1. Tầm quan trọng của chia sẻ tri thức

Chia sẻ tri thức được coi là một trong những tài sản vô hình quý giá nhất của tổ chức. Theo Babcock, nếu không có sự chia sẻ tri thức, các công ty có thể mất đi một khoản chi phí lớn. Điều này đặc biệt đúng trong ngành CNTT, nơi mà tri thức là yếu tố cốt lõi cho sự phát triển. Việc chia sẻ tri thức không chỉ giúp tổ chức phát triển mà còn giúp nhân viên nâng cao kỹ năng và khả năng làm việc. Do đó, việc khuyến khích nhân viên chia sẻ tri thức là rất cần thiết.

II. Các yếu tố ảnh hưởng đến ý định chia sẻ tri thức

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến ý định chia sẻ tri thức của nhân viên trong ngành CNTT. Các yếu tố này bao gồm thái độ của nhân viên, chuẩn chủ quan, và kiểm soát hành vi. Sự gắn kết và sáng tạo trong tổ chức cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy ý định chia sẻ tri thức. Ngoài ra, công nghệ thông tin và truyền thông cũng có tác động gián tiếp đến việc này. Các tổ chức cần chú trọng đến việc tạo ra một môi trường làm việc tích cực để khuyến khích nhân viên chia sẻ tri thức.

2.1. Thái độ và chuẩn chủ quan

Thái độ của nhân viên đối với việc chia sẻ tri thức có ảnh hưởng lớn đến ý định chia sẻ của họ. Nếu nhân viên cảm thấy rằng việc chia sẻ tri thức là có lợi cho bản thân và tổ chức, họ sẽ có xu hướng chia sẻ nhiều hơn. Chuẩn chủ quan cũng đóng vai trò quan trọng, khi mà sự ủng hộ từ đồng nghiệp và cấp trên có thể thúc đẩy nhân viên tham gia vào quá trình chia sẻ tri thức. Do đó, việc xây dựng một văn hóa tổ chức tích cực là rất cần thiết.

III. Giải pháp khuyến khích chia sẻ tri thức

Để nâng cao ý định chia sẻ tri thức của nhân viên trong ngành CNTT, các tổ chức cần triển khai nhiều giải pháp khác nhau. Một trong những giải pháp quan trọng là đào tạo nhân viên về kỹ năng chia sẻ tri thức. Bên cạnh đó, việc tạo ra các công cụ chia sẻ tri thức hiệu quả cũng rất cần thiết. Các tổ chức nên khuyến khích sự hợp tác giữa các nhân viên thông qua các hoạt động nhóm và dự án chung. Điều này không chỉ giúp tăng cường mối quan hệ giữa các nhân viên mà còn tạo ra một môi trường làm việc tích cực.

3.1. Đào tạo và phát triển kỹ năng

Đào tạo nhân viên về kỹ năng giao tiếp và chia sẻ tri thức là một trong những giải pháp quan trọng. Các chương trình đào tạo nên tập trung vào việc nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc chia sẻ tri thức. Ngoài ra, việc tổ chức các buổi hội thảo, tọa đàm cũng có thể giúp nhân viên hiểu rõ hơn về lợi ích của việc chia sẻ tri thức. Từ đó, họ sẽ có động lực hơn để tham gia vào quá trình này.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế tri thức hiện nay, ngành công nghệ thông tin (CNTT) đóng vai trò then chốt với tốc độ tăng trưởng nhanh và ảnh hưởng sâu rộng đến nhiều lĩnh vực kinh tế - xã hội. Theo báo cáo của ngành, khoảng 77,2% doanh nghiệp CNTT tại Việt Nam phải đào tạo lại nhân viên mới, cho thấy nhu cầu chia sẻ tri thức nội bộ là rất lớn. Tuy nhiên, việc chia sẻ tri thức giữa các nhân viên trong ngành CNTT vẫn chưa đạt hiệu quả như mong đợi, gây ra rủi ro mất mát tri thức và ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của tổ chức. Mục tiêu nghiên cứu này là xác định các yếu tố ảnh hưởng đến ý định chia sẻ tri thức của nhân viên trong ngành CNTT tại TP. Hồ Chí Minh, trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2015. Nghiên cứu tập trung vào việc đo lường mức độ tác động của các yếu tố cá nhân, tổ chức và công nghệ đến ý định chia sẻ tri thức, đồng thời phân tích sự khác biệt theo các đặc điểm nhân khẩu học như giới tính, tuổi tác, trình độ học vấn, kinh nghiệm làm việc và vị trí công tác. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc giúp các tổ chức CNTT xây dựng chính sách quản lý tri thức hiệu quả, nâng cao sự hợp tác và sáng tạo nội bộ, từ đó cải thiện hiệu suất làm việc và giữ vững lợi thế cạnh tranh trên thị trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên mô hình lý thuyết hành vi dự định (Theory of Planned Behavior - TPB) của Ajzen, mở rộng từ lý thuyết hành động hợp lý (TRA). TPB bao gồm ba yếu tố chính ảnh hưởng đến ý định hành vi: thái độ cá nhân, chuẩn chủ quan (áp lực xã hội) và nhận thức kiểm soát hành vi (Perceived Behavioral Control). Ngoài ra, nghiên cứu bổ sung các yếu tố môi trường tổ chức như bầu không khí trong tổ chức, bao gồm sự công bằng, sự gắn kết và sự sáng tạo, nhằm phản ánh ảnh hưởng của môi trường làm việc đến ý định chia sẻ tri thức. Yếu tố công nghệ thông tin và truyền thông (ICT) cũng được đưa vào mô hình để đánh giá tác động của công nghệ hỗ trợ đến khả năng kiểm soát hành vi chia sẻ tri thức. Các khái niệm chính bao gồm:

• Thái độ đối với chia sẻ tri thức: mức độ đánh giá tích cực hay tiêu cực của cá nhân về hành vi chia sẻ tri thức.
• Chuẩn chủ quan: cảm nhận áp lực xã hội từ cấp trên và đồng nghiệp về việc chia sẻ tri thức.
• Kiểm soát hành vi chia sẻ tri thức: nhận thức về khả năng và điều kiện để thực hiện hành vi chia sẻ tri thức.
• Bầu không khí trong tổ chức: cảm nhận về sự công bằng, gắn kết và sáng tạo trong môi trường làm việc.
• Sự hỗ trợ của ICT: mức độ hỗ trợ của công nghệ thông tin và truyền thông trong việc chia sẻ tri thức.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thực hiện theo hai giai đoạn: định tính và định lượng. Giai đoạn định tính bao gồm khảo sát và phỏng vấn chuyên gia để hiệu chỉnh thang đo và xây dựng mô hình nghiên cứu chính thức. Giai đoạn định lượng sử dụng phương pháp lấy mẫu thuận tiện, thu thập 257 mẫu hợp lệ từ các doanh nghiệp và tổ chức hoạt động trong lĩnh vực CNTT tại TP. Hồ Chí Minh trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2015. Dữ liệu được thu thập qua bảng hỏi với thang đo Likert 5 điểm, dựa trên các thang đo đã được kiểm chứng trong các nghiên cứu trước đây. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS với các kỹ thuật: kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích hồi quy đa biến để kiểm định mô hình và các giả thuyết, cùng phân tích phương sai ANOVA để đánh giá sự khác biệt ý định chia sẻ tri thức theo các đặc điểm nhân khẩu học. Quy trình nghiên cứu được thiết kế chặt chẽ nhằm đảm bảo tính chính xác và độ tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Ảnh hưởng của các yếu tố đến ý định chia sẻ tri thức: Kết quả phân tích hồi quy cho thấy thứ tự mức độ ảnh hưởng giảm dần đến ý định chia sẻ tri thức là: sự gắn kết và sáng tạo trong tổ chức, thái độ của nhân viên, chuẩn chủ quan và kiểm soát hành vi chia sẻ tri thức. Cụ thể, hệ số hồi quy của sự gắn kết và sáng tạo đạt khoảng 0,35, thái độ đạt 0,30, chuẩn chủ quan 0,25 và kiểm soát hành vi 0,20, tất cả đều có ý nghĩa thống kê với p < 0,05.

2. Tác động gián tiếp của các yếu tố tâm lý xã hội và công nghệ: Ý định chia sẻ tri thức còn chịu ảnh hưởng gián tiếp từ ý muốn tạo dựng mối quan hệ, sự công bằng trong tổ chức và sự hỗ trợ của ICT. Ví dụ, sự hỗ trợ của ICT có tác động tích cực đến kiểm soát hành vi chia sẻ tri thức với hệ số hồi quy khoảng 0,28.

3. Sự khác biệt theo đặc điểm nhân khẩu học: Phân tích ANOVA cho thấy không có sự khác biệt ý định chia sẻ tri thức đáng kể theo giới tính, độ tuổi, trình độ học vấn và kinh nghiệm làm việc (p > 0,05). Tuy nhiên, có sự khác biệt rõ rệt về ý định chia sẻ tri thức giữa các vị trí công tác, cụ thể nhóm quản lý có ý định chia sẻ tri thức cao hơn nhóm nhân viên với mức trung bình lần lượt là 4,2 và 3,7 trên thang điểm 5 (p < 0,01).

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các công trình trước đây, khẳng định vai trò quan trọng của bầu không khí trong tổ chức, đặc biệt là sự gắn kết và sáng tạo, trong việc thúc đẩy ý định chia sẻ tri thức. Thái độ tích cực của nhân viên và áp lực xã hội từ cấp trên, đồng nghiệp cũng là những động lực mạnh mẽ. Nhận thức kiểm soát hành vi thể hiện rằng dù có thái độ tốt, nếu không có điều kiện và công cụ hỗ trợ, nhân viên khó thực hiện chia sẻ tri thức hiệu quả. Sự hỗ trợ của ICT được xác nhận là yếu tố then chốt giúp giảm bớt rào cản về không gian và thời gian, nâng cao khả năng truy xuất và chia sẻ tri thức. Sự khác biệt về vị trí công tác phản ánh vai trò lãnh đạo và trách nhiệm quản lý trong việc tạo môi trường thuận lợi cho chia sẻ tri thức. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng của các yếu tố và bảng so sánh ý định chia sẻ tri thức theo vị trí công tác để minh họa rõ nét hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường xây dựng bầu không khí tổ chức tích cực: Các doanh nghiệp CNTT cần thúc đẩy sự gắn kết và sáng tạo trong môi trường làm việc thông qua các hoạt động nhóm, khuyến khích đổi mới sáng tạo và tạo điều kiện để nhân viên hỗ trợ lẫn nhau. Mục tiêu là nâng chỉ số bầu không khí tích cực lên ít nhất 20% trong vòng 12 tháng, do phòng nhân sự phối hợp với quản lý trực tiếp thực hiện.

2. Phát triển chương trình đào tạo nâng cao nhận thức và thái độ chia sẻ tri thức: Tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo nhằm nâng cao nhận thức về lợi ích của chia sẻ tri thức, đồng thời xây dựng văn hóa chia sẻ trong tổ chức. Mục tiêu tăng tỷ lệ nhân viên có thái độ tích cực về chia sẻ tri thức lên 30% trong 6 tháng, do phòng đào tạo và phát triển nhân lực đảm nhiệm.

3. Tăng cường vai trò lãnh đạo và chuẩn chủ quan tích cực: Ban lãnh đạo cần thể hiện sự cam kết và tạo áp lực xã hội tích cực thông qua việc khen thưởng, công nhận những cá nhân và nhóm có đóng góp chia sẻ tri thức. Mục tiêu đạt 90% lãnh đạo cấp trung và cao tham gia chương trình truyền thông về chia sẻ tri thức trong 3 tháng, do phòng quản lý chất lượng phối hợp với ban lãnh đạo thực hiện.

4. Đầu tư và nâng cấp hệ thống ICT hỗ trợ chia sẻ tri thức: Cải thiện hạ tầng công nghệ, triển khai các công cụ quản lý tri thức, mạng nội bộ và phần mềm cộng tác để tạo điều kiện thuận lợi cho việc chia sẻ tri thức mọi lúc mọi nơi. Mục tiêu nâng cao mức độ hài lòng về hệ thống ICT hỗ trợ chia sẻ tri thức lên 85% trong 9 tháng, do phòng công nghệ thông tin chịu trách nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà quản lý doanh nghiệp CNTT: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến ý định chia sẻ tri thức của nhân viên, từ đó xây dựng chính sách quản lý nhân sự và phát triển tổ chức hiệu quả hơn.

2. Chuyên gia nhân sự và phát triển tổ chức: Cung cấp cơ sở khoa học để thiết kế các chương trình đào tạo, khuyến khích và tạo động lực cho nhân viên chia sẻ tri thức.

3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản trị kinh doanh, CNTT: Là tài liệu tham khảo quý giá về ứng dụng lý thuyết hành vi dự định trong lĩnh vực quản lý tri thức và công nghệ thông tin.

4. Các tổ chức CNTT đang triển khai hệ thống quản lý tri thức: Hỗ trợ đánh giá và cải tiến các yếu tố môi trường tổ chức và công nghệ nhằm nâng cao hiệu quả chia sẻ tri thức nội bộ.

Câu hỏi thường gặp

1. Ý định chia sẻ tri thức là gì và tại sao nó quan trọng?
   Ý định chia sẻ tri thức là mức độ sẵn sàng và mong muốn của nhân viên trong việc chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm với đồng nghiệp. Nó quan trọng vì giúp tổ chức duy trì và phát triển nguồn tri thức, nâng cao năng lực cạnh tranh và hiệu quả công việc.

2. Những yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến ý định chia sẻ tri thức?
   Nghiên cứu cho thấy sự gắn kết và sáng tạo trong tổ chức, thái độ tích cực của nhân viên, chuẩn chủ quan từ cấp trên và đồng nghiệp, cùng với khả năng kiểm soát hành vi chia sẻ tri thức là những yếu tố ảnh hưởng mạnh nhất.

3. Công nghệ thông tin và truyền thông (ICT) hỗ trợ như thế nào trong chia sẻ tri thức?
   ICT giúp giảm bớt rào cản về không gian và thời gian, cung cấp công cụ truy xuất và chia sẻ thông tin nhanh chóng, hiệu quả, từ đó nâng cao khả năng kiểm soát hành vi chia sẻ tri thức của nhân viên.

4. Có sự khác biệt về ý định chia sẻ tri thức giữa các nhóm nhân viên không?
   Nghiên cứu cho thấy không có sự khác biệt đáng kể theo giới tính, tuổi tác, trình độ học vấn hay kinh nghiệm làm việc, nhưng có sự khác biệt rõ rệt giữa nhóm quản lý và nhân viên, với nhóm quản lý có ý định chia sẻ cao hơn.

5. Làm thế nào để tổ chức thúc đẩy ý định chia sẻ tri thức của nhân viên?
   Tổ chức cần xây dựng môi trường làm việc tích cực, phát triển văn hóa chia sẻ, nâng cao nhận thức và thái độ của nhân viên, tăng cường vai trò lãnh đạo và đầu tư hệ thống ICT hỗ trợ chia sẻ tri thức.

Kết luận

• Nghiên cứu đã xác định được các yếu tố chính ảnh hưởng đến ý định chia sẻ tri thức của nhân viên ngành CNTT, trong đó sự gắn kết và sáng tạo trong tổ chức đóng vai trò quan trọng nhất.
• Thái độ tích cực, chuẩn chủ quan và kiểm soát hành vi cũng là những nhân tố không thể thiếu trong việc thúc đẩy chia sẻ tri thức.
• Sự hỗ trợ của công nghệ thông tin và truyền thông giúp giảm thiểu rào cản chia sẻ tri thức, nâng cao hiệu quả quản lý tri thức trong tổ chức.
• Ý định chia sẻ tri thức không khác biệt theo nhiều đặc điểm nhân khẩu học, nhưng có sự khác biệt rõ ràng theo vị trí công tác giữa nhân viên và quản lý.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp xây dựng bầu không khí tổ chức tích cực, nâng cao nhận thức và thái độ, phát huy vai trò lãnh đạo và đầu tư hệ thống ICT hỗ trợ chia sẻ tri thức.

Hành động ngay hôm nay: Các tổ chức CNTT nên đánh giá hiện trạng chia sẻ tri thức nội bộ, áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững trong nền kinh tế tri thức.