Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ năm 1996 đến 2013, Việt Nam trải qua nhiều biến động kinh tế quan trọng với tình trạng thâm hụt ngân sách và thâm hụt tài khoản vãng lai diễn ra gần như liên tục. Theo số liệu thống kê, mức thâm hụt tài khoản vãng lai đã vượt quá 10% GDP trong năm 2007-2008, trong khi thâm hụt ngân sách cũng duy trì ở mức cao, có năm lên tới gần 7% GDP. Tình trạng này đặt ra câu hỏi về mối quan hệ nhân quả giữa hai chỉ số kinh tế vĩ mô quan trọng này. Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực nghiệm mối quan hệ giữa cán cân ngân sách và cán cân tài khoản vãng lai tại Việt Nam trong giai đoạn 1996-2013, đồng thời xem xét ảnh hưởng của cán cân thương mại và các yếu tố thu nhập, chuyển giao tài khoản vãng lai đến mối quan hệ này. Phạm vi nghiên cứu sử dụng dữ liệu chuỗi thời gian quý, tổng cộng 72 quan sát, tập trung vào Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, đặc biệt sau khi Việt Nam gia nhập WTO năm 2007. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp bằng chứng thực nghiệm giúp các nhà hoạch định chính sách có cái nhìn tổng thể và đưa ra các chính sách tài khóa, thương mại phù hợp nhằm ổn định kinh tế vĩ mô và phát triển bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên bốn giả thuyết chính về mối quan hệ giữa thâm hụt ngân sách và thâm hụt tài khoản vãng lai:

  • Giả thuyết thâm hụt kép: Thâm hụt ngân sách dẫn đến thâm hụt tài khoản vãng lai thông qua cơ chế tăng lãi suất và áp lực lên tỷ giá hối đoái, làm giảm sức cạnh tranh xuất khẩu (Mô hình Mundell-Fleming).
  • Giả thuyết tài khoản vãng lai mục tiêu: Thâm hụt tài khoản vãng lai gây ra thâm hụt ngân sách do chính phủ phải kích thích kinh tế nhằm bù đắp suy giảm trong nước.
  • Giả thuyết mối quan hệ nhân quả hai chiều: Hai loại thâm hụt tác động qua lại lẫn nhau thông qua các kênh truyền dẫn trực tiếp và gián tiếp.
  • Giả thuyết cân bằng Ricardo: Không tồn tại mối quan hệ nhân quả giữa thâm hụt ngân sách và thâm hụt tài khoản vãng lai do sự điều chỉnh tiết kiệm tư nhân bù đắp cho thâm hụt ngân sách.

Các khái niệm chính bao gồm cán cân ngân sách (GB), cán cân tài khoản vãng lai (CA), cán cân thương mại (TB), lãi suất thực, tỷ giá hối đoái, và các mô hình kinh tế vĩ mô như mô hình VAR, VECM.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng dữ liệu chuỗi thời gian quý từ quý 1/1996 đến quý 4/2013, tổng cộng 72 quan sát. Dữ liệu cán cân ngân sách được thu thập từ Bộ Tài chính và Tổng cục Thống kê Việt Nam, dữ liệu tài khoản vãng lai và cán cân thương mại lấy từ IMF (IFS), được quy đổi sang VND để đồng nhất.

Phương pháp phân tích chính gồm:

  • Kiểm định nhân quả Granger truyền thống: Để xác định mối quan hệ nhân quả giữa các biến GB, CA và TB.
  • Kiểm định nhân quả theo Toda – Yamamoto (1995): Khắc phục hạn chế của kiểm định Granger truyền thống, không yêu cầu biến dừng hay đồng liên kết, sử dụng kiểm định Wald có điều chỉnh (MWALD).
  • Kiểm định nghiệm đơn vị (ADF, PP, KPSS): Xác định tính dừng của chuỗi dữ liệu.
  • Phân tích Impulse Response và Variance Decomposition: Đánh giá chi tiết tác động và sự giải thích biến động giữa các biến.

Quy trình nghiên cứu gồm kiểm định tính dừng, lựa chọn độ trễ tối ưu, xây dựng mô hình VAR, kiểm định tính phù hợp của mô hình, thực hiện kiểm định nhân quả và phân tích kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mối quan hệ nhân quả một chiều từ cán cân tài khoản vãng lai đến cán cân ngân sách theo kiểm định Granger truyền thống: Kết quả cho thấy tồn tại mối quan hệ nhân quả một chiều từ CA đến GB với mức ý nghĩa thống kê, tuy nhiên phân tích Impulse Response và Variance Decomposition cho thấy tác động này yếu và không đáng kể.

  2. Không tồn tại mối quan hệ nhân quả giữa cán cân ngân sách và cán cân tài khoản vãng lai theo phương pháp Toda – Yamamoto (1995): Kết quả kiểm định MWALD cho thấy không có bằng chứng về mối quan hệ nhân quả một chiều hay hai chiều giữa GB và CA trong giai đoạn 1996-2013.

  3. Mối quan hệ giữa cán cân ngân sách và cán cân thương mại: Kiểm định cho thấy có mối quan hệ nhân quả từ cán cân ngân sách đến cán cân thương mại, phản ánh vai trò của yếu tố thu nhập và chuyển giao tài khoản vãng lai trong mối quan hệ giữa GB và CA.

  4. Thực trạng thâm hụt ngân sách và tài khoản vãng lai có xu hướng biến động khác nhau theo từng giai đoạn: Giai đoạn 1996-2006, hai chỉ số này diễn biến ngược chiều; giai đoạn 2007-2010, thâm hụt cùng chiều gia tăng; từ 2011-2013, tài khoản vãng lai cải thiện đạt thặng dư trong khi thâm hụt ngân sách vẫn duy trì ở mức cao.

Thảo luận kết quả

Kết quả không tìm thấy mối quan hệ nhân quả rõ ràng giữa cán cân ngân sách và cán cân tài khoản vãng lai tại Việt Nam trong giai đoạn nghiên cứu, phù hợp với giả thuyết cân bằng Ricardo. Nguyên nhân có thể do chính sách tài khóa và các yếu tố kinh tế vĩ mô khác như lãi suất, tỷ giá, và dòng vốn đầu tư nước ngoài đã tác động phức tạp, làm giảm sự liên kết trực tiếp giữa hai biến này. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, kết quả tương đồng với các nghiên cứu tại một số nước phát triển và đang phát triển không có mối quan hệ nhân quả rõ ràng. Phân tích đồ thị và bảng số liệu minh họa sự biến động của thâm hụt ngân sách và tài khoản vãng lai qua các giai đoạn cho thấy tác động của các sự kiện kinh tế như khủng hoảng tài chính châu Á 1997, khủng hoảng toàn cầu 2008 và hội nhập WTO. Kết quả này có ý nghĩa quan trọng trong việc định hướng chính sách tài khóa và thương mại, nhấn mạnh cần xem xét các yếu tố đa chiều và không nên dựa vào giả định mối quan hệ nhân quả đơn giản giữa hai chỉ số này.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường phối hợp chính sách tài khóa và chính sách tiền tệ nhằm ổn định lãi suất và tỷ giá, giảm thiểu tác động tiêu cực lên cán cân tài khoản vãng lai, với mục tiêu giảm thâm hụt ngân sách xuống dưới 3% GDP trong vòng 3 năm tới. Bộ Tài chính và Ngân hàng Nhà nước là chủ thể thực hiện.

  2. Đẩy mạnh cải cách chi tiêu công và nâng cao hiệu quả đầu tư công để kiểm soát chi tiêu, giảm bội chi ngân sách, đồng thời tăng cường quản lý nợ công, hướng tới cân bằng ngân sách trong trung hạn. Thời gian thực hiện từ nay đến năm 2025, do Chính phủ và các bộ ngành liên quan đảm nhiệm.

  3. Khuyến khích phát triển xuất khẩu và cải thiện cán cân thương mại thông qua chính sách hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu, đa dạng hóa thị trường và sản phẩm, nhằm cải thiện cán cân tài khoản vãng lai, giảm áp lực lên ngân sách nhà nước. Bộ Công Thương và Bộ Kế hoạch & Đầu tư phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường giám sát và phân tích dữ liệu kinh tế vĩ mô để kịp thời phát hiện các xu hướng bất lợi, từ đó điều chỉnh chính sách phù hợp, đảm bảo sự ổn định và bền vững của nền kinh tế. Các cơ quan thống kê và nghiên cứu kinh tế chịu trách nhiệm, thực hiện liên tục hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà hoạch định chính sách tài chính và tiền tệ: Nghiên cứu cung cấp bằng chứng thực nghiệm giúp họ hiểu rõ hơn về mối quan hệ giữa cán cân ngân sách và tài khoản vãng lai, từ đó xây dựng chính sách hiệu quả hơn.

  2. Các nhà nghiên cứu kinh tế vĩ mô và tài chính công: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp kiểm định nhân quả và phân tích dữ liệu chuỗi thời gian trong lĩnh vực tài chính công.

  3. Sinh viên và học viên cao học chuyên ngành Tài chính - Ngân hàng: Cung cấp kiến thức lý thuyết và thực tiễn về mối quan hệ giữa các chỉ số kinh tế vĩ mô, đồng thời giới thiệu các phương pháp nghiên cứu hiện đại.

  4. Các tổ chức tài chính, ngân hàng và doanh nghiệp xuất nhập khẩu: Hiểu rõ hơn về tác động của chính sách tài khóa và biến động kinh tế vĩ mô đến hoạt động kinh doanh và dòng vốn quốc tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao lại chọn giai đoạn 1996-2013 để nghiên cứu?
    Giai đoạn này bao gồm các sự kiện kinh tế quan trọng như khủng hoảng tài chính châu Á 1997, khủng hoảng toàn cầu 2008 và Việt Nam gia nhập WTO năm 2007, tạo điều kiện phân tích tác động đa chiều đến cán cân ngân sách và tài khoản vãng lai.

  2. Phương pháp Toda – Yamamoto có ưu điểm gì so với kiểm định Granger truyền thống?
    Phương pháp này không yêu cầu biến dừng hay đồng liên kết, giảm thiểu sai số do lựa chọn độ trễ, phù hợp với dữ liệu chuỗi thời gian có tính không dừng hoặc đồng liên kết phức tạp.

  3. Mối quan hệ nhân quả một chiều từ tài khoản vãng lai đến ngân sách có ý nghĩa gì?
    Điều này cho thấy thâm hụt tài khoản vãng lai có thể ảnh hưởng đến chính sách tài khóa, khi chính phủ phải điều chỉnh chi tiêu hoặc thuế để ứng phó với biến động kinh tế bên ngoài.

  4. Tại sao không tìm thấy mối quan hệ nhân quả từ ngân sách đến tài khoản vãng lai?
    Có thể do các yếu tố như tiết kiệm tư nhân điều chỉnh, chính sách tiền tệ linh hoạt và dòng vốn đầu tư nước ngoài làm giảm tác động trực tiếp của thâm hụt ngân sách lên cán cân tài khoản vãng lai.

  5. Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng cho các quốc gia khác không?
    Mặc dù có thể tham khảo, nhưng mỗi quốc gia có đặc thù kinh tế riêng, do đó cần nghiên cứu riêng biệt với dữ liệu và bối cảnh phù hợp để đưa ra kết luận chính xác.

Kết luận

  • Nghiên cứu không tìm thấy mối quan hệ nhân quả rõ ràng giữa cán cân ngân sách và cán cân tài khoản vãng lai tại Việt Nam giai đoạn 1996-2013.
  • Mối quan hệ nhân quả một chiều từ tài khoản vãng lai đến ngân sách tồn tại nhưng yếu và không đáng kể.
  • Thâm hụt ngân sách và tài khoản vãng lai có xu hướng biến động khác nhau theo từng giai đoạn kinh tế.
  • Phương pháp Toda – Yamamoto (1995) là công cụ hiệu quả để kiểm định nhân quả trong dữ liệu chuỗi thời gian kinh tế vĩ mô.
  • Cần tiếp tục nghiên cứu mở rộng với dữ liệu cập nhật và bổ sung các biến kinh tế khác để hoàn thiện bức tranh mối quan hệ này.

Next steps: Tiếp tục cập nhật dữ liệu sau năm 2013, mở rộng phân tích với các biến kinh tế vĩ mô khác như lạm phát, dòng vốn FDI, và áp dụng các mô hình kinh tế lượng nâng cao.

Call to action: Các nhà hoạch định chính sách và nhà nghiên cứu nên sử dụng kết quả này làm cơ sở để thiết kế chính sách tài khóa và thương mại phù hợp, đồng thời thúc đẩy nghiên cứu sâu hơn về các yếu tố ảnh hưởng đến cán cân ngân sách và tài khoản vãng lai.